مُد؛ افیون قرن

مغازه‌ها را یکی پس از دیگری پشت سر می‌گذاری. گاه رنگ لباسی را نمی‌پسندی و گاه مدلش را. تا قبل از اینکه راهی بازار و مراکز خرید شوی، تصور می‌کردی خرید لباس نو کار سختی نیست، ولی حالا نوع لباس‌ها و رنگ‌های عرضه‌شده، تو را به شک و نگرانی می‌اندازد که آیا دست‌ پر به خانه می‌روی یا نه؟
می‌اندیشی اگر لباس دلخواهت را نیافتی، چه کنی! آیا مجبور می‌شوی با یکی از همین لباس‌ها راه خانه را در پیش گیری؟! ناخودآگاه تصویر چند روز قبل را به یاد می‌آوری؛ تصویر دخترکی را که مانتوی تنگ و کوتاه و به اصطلاح اندامی به تن داشت، با شلواری که به قول جوانان امروزی، با زمین قهر کرده. چند تار مویش را بیرون گذاشته بود؛ موهایی که همانند برق‌گرفته‌ها، سیخ شده و به‌طرف بالا رفته بود. از جثه کوچکش می‌شد فهمید که سن و سال زیادی ندارد، ولی آرایش تند و زننده او که بیشتر به گریم می‌ماند، او را در ردیف میان‌سالان قرار می‌داد. به خود می‌بالید که از آخرین مد، عقب نمانده است و همین باور، تحمل نگاه‌های سنگین و متعجب دیگران را برایش آسان می‌ساخت.
البته تو یقین داشتی که حتی به نام مد، چنین پوشش و لعابی را نخواهی پذیرفت، ولی لباس‌هایی که امروز بازار را قُرق کرده‌اند، بیشتر به لباس و پوشش‌ آن دخترک می‌مانند، نه آنچه در پی‌اش هستی. پس دست خالی روانه خانه می‌شوی؛ درحالی‌که نمی‌دانی باید با مُد کنار بیایی یا با همان پوشش ساده و همیشگی خود.
این پدیده ثانیه‌ای چگونه تعریف می‌شود؟ صاحب‌نظران معتقدند: «مد عبارت است از روش و راهی موقتی که براساس ذوق و سلیقه افراد یک جامعه [می‌تواند] سبک زندگی، نوع لباس پوشیدن، آداب معاشرت و معماری آنها را تحت‌ تأثیر قرار دهد». فردی که در برابر نامحرم و نیز بیرون خانه از حجاب سیاه استفاده می‌کند، مرز مطلق و کاملی میان خود و افراد نامحرم پدید می‌آورد، ولی به سفارش اسلام، زنان می‌توانند در خانه و محافل زنانه، از رنگ‌های شاد و سفید بهره ببرند. مد و مدگرایی همواره بوده و هست، چنان‌که «در دهه 60 میلادی جنبش بیتیلیزم، در دهه 70 هیپی‌ها، در دهه 80 پانکو، در دهه 90 مقوله رپ و در قرن بیستم، جریانی تلفیق‌یافته از این چند موج اجتماعی را شاهد بودیم.» در سال‌های اخیر برخی کشورها با این ادعا که دین اسلام آزادی را بر جوانان محدود می‌سازد و با شعار ساده‌زیستی، هرگونه تغییر، تنوع و نوگرایی را نفی می‌کند، آورنده مد بودند! آیا این‌گونه است؟

پوشش مناسب از نظر اسلام

دین مبین اسلام بر آن است که همگام با پیشرفت و تمدن حرکت کند، ضمن آنکه در این مسیر، ذره‌ای از ارزش‌های انسانی کاسته نشود. به همین دلیل، ویژگی‌هایی را جهت انتخاب پوشش و لباس مناسب معرفی کرده است که مهم‌ترین آنها «داشتن ضخامت، ساده بودن، مهیج نبودن، راحت بودن و برای هر دو جنس اعم از مرد و زن، لباس جنس مخالف نبودن است»حدود پوشش در قرآن
در آیه 31 سوره نور، تکالیف و دستورهای مشخصی برای تبیین دقیق پوشش زنان آمده است:
و به زنان باایمان بگو: دیدگان خود را از هر نامحرمی فروبندند و پاک‌دامنی ورزند و زیورهای خود را آشکار نکنند و باید روسری خود را بر گردن خویش اندازند و پاهای خود را بر زمین نکوبند تا آنچه از زینتشان نهفته می‌دارند، آشکار شود.
خداوند پیش از آیه 31 سوره نور، دستورهایی را درباره حفظ حریم عفاف و پاکی در جامعه، به مردان می‌دهد و رسالت آنها را در این امر تبیین می‌کند: «به مردان باایمان بگو: دیده فرونهند و پاک‌دامنی ورزند که این، برای ‌آنان پاکیزه‌تر است؛ زیرا خداوند به آنچه می‌کنند، آگاه است». (نور: 30)
در روایت‌های اسلامی نیز سفارش می‌شود که زنان افزون بر پوشش سراسری بدن و سر و گردن و سینه‌ها باید از شلوار استفاده کنند. رسول اکرم(ص) چنان به حفظ شرافت زنان امت خویش اهمیت می‌داد که برای زنانی که در پوشش خود از شلوار استفاده می‌کنند، آمرزش خواست و این دعا را سه بار تکرار کرد. سپس فرمود: «ای مردم، زنان خود را هنگامی که از خانه خارج می‌شوند، ملزم به پوشیدن شلوار کنید».

بیشتر بخوانید:پوشش برتر از نگاه روانشناسان

این نکته حد واجب پوشش است که زنان مسلمان به رعایت آن ملزم هستند، ولی نباید از یاد برد که مسئله پوشش نیز مثل دیگر احکام الهی یک حد واجب دارد و آن، برای کسانی است که فقط به دنبال انجام تکالیف واجب هستند و برای کسانی که می‌خواهند به مراتب بالاتری از تقرب الهی برسند، حدود مستحبی هم مطرح شده است. حضرت فاطمه زهرا(س) در این زمینه فرمود: «خداوند، تقرب زن را از ناحیه حجاب و رعایت حریم محرم و نامحرم قرار داده است و هرچه تقید، بیشتر، تقرب هم افزون‌تر خواهد بود».

بایدها و نبایدهای رنگ پوشش

در پاسخ به این پرسش که پوشش اسلامی باید چه رنگی داشته باشد، باید بگوییم، زنان صدر اسلام، نخستین مخاطبان آیه «جلباب» بوده‌اند و برداشت آنها از جلبات، رنگ سیاه بوده است. ام سلمه می‌گوید: «وقتی آیه جلباب نازل شد، زن‌های انصار از خانه‌هایشان خارج شدند، درحالی‌که پوشش‌های سیاه داشتند».
در ریشه لغوی جلبات، رنگ سیاه آمده است. واژه «جلب» در بسیاری از کتاب‌های لغت، به معنای تیرگی و سیاهی است و درباره سیاهی شب از عبارت «جلب اللیل» استفاده شده است. «ازاین‌رو، استفاده از چادر سیاه به دلیل ریشه قرآنی آن است».
رنگ‌شناسان بر این باورند که رنگ سیاه، رنگ صامت و غیرفعال است و جلب توجه نمی‌کند. در کتاب روان‌شناسی رنگ‌ها درباره رنگ سیاه نوشته شده: «رنگ سیاه نمایانگر مرز مطلق است».
بنابراین، فردی که در برابر نامحرم و نیز بیرون خانه از حجاب سیاه استفاده می‌کند، مرز مطلق و کاملی میان خود و افراد نامحرم پدید می‌آورد، ولی به سفارش اسلام، زنان می‌توانند در خانه و محافل زنانه، از رنگ‌های شاد و سفید بهره ببرند.

پوشش‌های نهی شده از نظر پیامبر اعظم(ص)

پیامبر اکرم(ص) پوشیدن برخی لباس‌ها را برای مسلمانان شایسته نمی‌داند که مهم‌ترین آنها عبارتند از: لباس‌هایی که زنان و مردان را به هم شبیه سازد. لباس‌هایی که برای مردان و زنان، پوشش واحدی محسوب شود. لباس دشمنان که هویت دینی و ملی یک امت را نابود می‌کند و لباس شهرت. همچنین پوشش‌هایی که انسان را انگشت‌نما سازد، پوشش‌های محرک غریزه جنسی و پوشش‌های نازک هم نهی شده‌اند. آراستگی از دیدگاه رسول خدا(ص)
بنابر سیره رسول خدا(ص)، زینت و تجمل در نظر شارع مقدس، محبوب است و از جمله مستحبات، زینت به قصد اظهار نعمت‌های الهی است. همان‌گونه که پیامبر می‌فرمود: «اِنَّ الله جَمیل وَ یحبُ الجمال؛ خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد».
در سیره نبوی مسئله زینت و توجه به وضع ظاهر چنان مهم است که حضرت به کسانی که به این امر بی‌توجه بودند، اعتراض و با آنان برخورد می‌کرد. ابن‌عباس نقل می‌کند: «اگر کسی نزد پیامبر می‌آمد تا با آن حضرت بیعت کند، اگر خضاب نکرده بود، پیامبر با او بیعت نمی‌کرد تا آنکه خضاب کند».

رهنمودهای حضرت محمد(ص) درباره مظاهر زینت

امام صادق(ع) نقل می‌کند: پیامبر فرمود: «عطر زنانه باید خوش‌رنگ و دارای بوی ملایم باشد و عطر مردانه باید کم‌رنگ و از بوی تندی برخوردار باشد».1
در حدیثی دیگر از پیامبر نقل می‌کنند: «زیبا لباس بپوشید و مرکب خوب سوار شوید تا در نگاه مردم خوب جلوه کنید».
سفارش پیامبر برای بهره‌مندی از عطر، خضاب (رنگ مو و حنا)، مسواک و داشتن لباس پاکیزه، بر استحباب مسئله زینت دلالت دارد.
برخی دستورهای سلبی نبی اکرم(ص) درباره زینت و آراستگی چنین است: «آشکار نکردن زینت؛ پرهیز از تبرّج (خودآرایی)‌ بیمارگونه؛ پرهیز از آرایش برای غیرهمسر و غیرخودی».

بیشتر بخوانید:حجاب، رسانه های جمعی و هویت ما

 

پادزهر مدهای نامتعارف؛ تجهیز رسانه ملی به محتوای غنی

رادیو و تلویزیون، دو رسانه فراگیر و فرهنگ‌ساز هستند که می‌توانند دو رویکرد راهنمایی یا انحراف از راه درست و ویرانگری را در پیش بگیرند. براین‌اساس، این رسانه‌ها می‌توانند با بررسی محتوا و میزان اثرگذاری برنامه‌ها و در نتیجه، گزینش مناسب‌ترین برنامه‌ها، برای رفع معضل رو به رشد مدگرایی گام بردارند. برنامه‌ریزی برای‌ آینده، تشکیل گروه‌های کارشناسی گرد آمده از روان‌شناسان، جامعه‌شناسان و کارشناسان دینی و حوزوی، دیگر اقدام مؤثر و ارزشمند است. بدین ترتیب، مهم‌ترین اقدام‌های این رسانه را در محورهای زیر می‌توان تبیین و معرفی کرد:
1. بیان مزایای رعایت پوشش و آرایش اسلامی و تبیین زیان‌های بی‌توجهی به آن؛
2. برانگیختن حساسیت ملی برای ایستادگی در برابر برنامه‌های ضد ملی؛
3. تدوین فیلم‌هایی با مضمون اخلاقی و دینی متناسب با علاقه‌ها و سلیقه‌های نسل جدید؛
4. تهیه، تدوین و پخش برنامه‌هایی با موضوع گرایش زنان و دختران اروپایی به اسلام؛
5. ساخت و پخش فیلم‌های کوتاه و نما آهنگ‌هایی براساس رهنمودهای رسول اکرم(ص) درباره پوشش و‌ آراستگی؛
6. برپایی سمینار و همایش‌هایی با همین مضمون براساس رهنمودهای رسول اکرم(ص) درباره پوشش و‌ آراستگی؛
7. ایجاد هماهنگی و هم‌سویی تمامی شبکه‌ها با سیاست‌گذاری‌های مربوط به پوشش و آرایش؛
8. پخش اخبار و گزارش‌های تحلیلی از رویکرد غربی‌ها به حجاب، پوشش و آرایش مناسب؛
9. پخش و اجرای برنامه‌های گوناگون از آثار منفی مدگرایی؛
10. الگوسازی مناسب در فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی؛
11. حضور کارکنان، بازیگران و مجریان با ظاهری آراسته، درعین‌حال ساده و هم سنخ نبودن آنان با مصداق‌های پدیده شوم مُد.
بی‌شک، اجرایی ساختن این موارد می‌تواند ضمن تحکیم بنیان خانواده، جوانان و نسل جدید را هشیار سازد و آنها را از فلسفه و پی‌آمدهای پدیده مد آگاه کند و در نتیجه، گروه‌های جامعه را از این تهدید فرهنگی پنهان در امان نگه دارد.
منبع ماهنامه طوبی شماره 35