پیوند میان تلاوت قرآن و نماز

( أتلُ ما أوحی إلَیکَ مِنَ الکِتابِ وَ أقِمِ الصَلوةَ إِنَّ الصَلوةَ تَنهَی عَنِ الفَحشاءِ وَ المُنکَرِ وَ لَذِکرُ اللهِ أکبَرُ و اللهُ یعلَمُ ماتَصنعُون )(1)

در این آیه، سه موضوع بیان شده است.
1. تلاوت کتاب الهی که بر پیامبر وحی شده است.
2. بازدارندگی نماز از فحشاء و منکر.
3. بزرگ تر بودن ذکر الهی.

محل تعبیه ی عبارت (وَ لَذِکرُ اللهِ أکبَر) و تأکید بر بزرگ تر بودن این ذکر می تواند به این نکته اشاره کند که «ذکر»، قدر جامع قرآن و نماز است.

در تأکید این سخن باید افزود که آیه ی 113 سوره ی «طه» هدف از نزول قرآن عربی را تجدید مستمر «یاد خدا» می شمارد. این کتاب عظیم به لسان عربی مبین نازل شده تا در قلوب اهل ایمان، تقوا بیافریند و برای ایشان یاد خدا را ایجاد یا تجدید کند:

(وَ کَذلِکَ أنزَلناهُ قُرآناً عَرَبِیّاً وَ صَرفنا فِیِه مِنَ الوَعِیدِ لَعَلَّهَم یتَّقُونَ أو یحدِثُ لَهُم ذِکراً) (2)، (آغاز این سوره چنین است: بِسِمِ الله الرَّحمنِ الرَّحِیمِ. طه. ما أنزلَنا عَلَیکَ القُرآنَ لِتشقَی. إلَّا تَذکِرَةً لِمَن یخشیَ (3).

می ببینیم که آیا 14 این سوره، برای نماز نیز چنین حکمی را قائل است و«ذکر و یاد مبدأ و مقصود هستی» همچنان قدر جامع قرائت قرآن و نماز است:(وَ أقِمِ الصَّلوةَ لِذِکِری )؛ نماز را برای «ذکر» من اقامه کن.

گفتنی است: از میان نمازها، نمازهای شبانه اعم از نماز عشا و برتر از آن، نماز شب، در تثبیت قرآن کریم بر قلب اثری بیشتر می گذارند.

شب ، لباس و مایه ی سکون و آرامش انسان است، به ویژه نوافل شب که پس از خواب بخش آغازین شب به جای آورده می شوند.

و به قرائت و نماز فجر منتهی می شوند و قرآن کریم، آن را «قرائتی مشهود» می شمارد؛ قرائتی که به خاطر فضیلتش فرشتگان الهی بیش از هر زمان دیگر، شاهد آز هستند. (4)

آری ! نمازهای شب تأثیری عمیق بر تثبیت قرآن در دل می گذارند؛ زیرا شب، لباس و مایه ی سکون و آرامش انسان است. هنگام قرائت لیل و فجر، جسم از خستگی و قلب از اشتغالات روزانه دور است و می تواند حالت مزرعه ای مستعد را برای کاشت بذر آیات قرآن بیابند.

تلاوت و نماز در روایات
ما با تصویری که امیرمؤمنان در خطبه ی متقین از آنها به هنگام قرائت قرآن در شب ارائه می کند، آشناییم که فرمود:

«اما الیلَ فصافّونَ اقدامَهم تَالینَ لاجزاءِ القرآنِ یُرتَّلونها تَرتیلاً»؛ شبانگاهان، گام های خود را کنار هم می نهد، اجزای قرآن کریم را تلاوت می کنند و آن را پیوسته تکرار می کنند.

امیرمؤمنان که گوینده این سخن است، خود از رسول خدا (ص) نقل می کند:«قراءة القرآنِ فی الصلاة أفضلُ مِن قراءِة القرآنِ فی غَیر الصَّلاة و قراءة القرآن فی غیرالصلاة أفضل مِن ذِکر الله تعالی».(5).

«قرائت قرآن در نماز، برتر از قرائت قرآن در غیر نماز و قرائت قرآن در غیر نماز برتر از ذکر خدای تعالی است.حضرت امیر در حدیث دیگری فرموده اند :

«مَن قَرأ القرآنَ و هُوَ قائم فی الصَّلاه کان له بِکُلِّ حرفِ مأئةُ حسنةِ ومَن قَرأ و هُوَ جالسُ فی الصَّلاة فَله بِکُلِّ حرفٍ خمسونَ حسنةَ و مَن قَرأ فی غَیر صَلاةٍ وَ هُوَ عَلی وضوءٍ فخمسَّ وعِشرونَ حسنةَ و مَن قرأ عَلی غَیرِ وضوءٍ فعشر حسناتٍ و ما کان من القیام بِا للّیل فَهُوَ أفضلُ لِأنّه أفرغ لِلقلب»؛

هرکس قرآن را ایستاده در نماز بخواند، به ازای هر حرف، صد حسنه و هر کس آن را نشسته در نماز بخواند، برای او به ازای هر حرف پنجاه حسنه و هر که آن را درغیر نماز، درحالی که وضو دارد.

قرائت کند،به ازای هر حرف،بیست و پنج حسنه و هر که آن را در غیر حالت وضو قرائت کند، به ازای هر حرف ده حسنه برایش خواهد بود.

و البته قرائت قرآن در نماز شب، فضیلتی بیش تر خواهد داشت؛ زیرا در آن زمان، قلب از فراغتی افزون تر برخوردار است (ومعارف قرآن، جای خود را در آن آسان تر خواهند یافت)(6)

امام صادق (ع) نیز فرمودند:«لمّا بَعثَ الله موسَی بنَ عمرانَ ثُمَّ مَن بعدَهُ مِن الانبیاءِ إلی بنی اسرائیلَ لم یکن فیهم أحدُ إلّا أخذُوا علیهِ العُهود و المواثیقُ لیؤمُنَنَ بمحمدٍ العربیّ الأمّی ألَذی یُهاجر الی المدینهِ یأتی بالکتاب بالحروفِ المقطعةٍ إفتتاحُ بعضِ سُوَرِة یحفظه أمته فیقرءونه قیاما و قُعودا ومشاةً وعلی کلِّ الاحوالِ، یسهّل الله حفظَه علیهم»؛

هنگامی که خداوند، موسی بن عمران و پس از وی، پیامبران را به سوی بنی اسرائیل فرستاد، در میان ایشان کسی نبود، مگر این که از وی عهد و پیمان گرفتند که به محمد عربی أمّی که در مکه مبعوث خواهد شد و به مدینه هجرت خواهد کرد، ایمان بیاورند.

او کتابی خواهد آورد که سرآغاز برخی سور آن، حروف مقطعه است. امتش آن را حفظ خواهند کرد و آن را ایستاده و نشسته و در حال راه رفتن و در همه حال می خوانند و خدا حفظ آن را بر آنان آسان می سازد. (7)
 

دلایل تأکید بر پیوند میان قرآن ونماز

نماز عمود و نمود دین اسلام و نماد و نمودارجامع تمامی کمالات انسانی و اسلامی است که از نظافت، طهارت، وقت شناسی و تمرکز حواس گرفته تا صداقت در عبودیت، دوری از حرام، فحشاء و همه را به نحوی در خود جای داده است.

جای دادن تلاوت قرآن، در چنین عملی - که عبادت محض است و بر طبق قاعده، بایستی با حضور قلب، آرامش و طمأنینه ادا شود - نقش مهمی در فراگیری صحیح و نیز تثبیت آن در قلب دارد.

به همین خاطر در حدیث دوم که در سطور پیشین از امیرمؤمنان (ع) نقل شد، می بینیم، هر یک از حالاتی که در آن اقبال قلب و توجه جان بیشتر است (یعنی تلاوت قرآن کریم در نماز به صورت ایستاده و یا نشسته - در نمازهای مستحبی -و نیز تلاوت قرآن در حالت وضو و یا غیر آن)،.

فضیلت بیشتری نسبت به حالات دیگر دارد. همچنین از آن جا که انسان مؤمن - به منظور ادای کامل تکلیف - درصدد است، نماز را به بهترین وجه و به دور از غلط بخواند، در نماز برای خواندن آیاتی که فراگرفته، دقتی مضاعف خواهد داشت.

همچنین با توجه به افضلیت شرکت در نماز جماعت، گوش دادن به قرائت امام پس از حمد - اگر سور گوناگون را بخواند - یادگیری آن سوره ها را به طور غیرمستقیم، امکان پذیرخواهد ساخت.

خواندن نماز به صورت فرادی نیز، قرآن آموز را وادار خواهد کرد، در خلوت بر قرائت حمد و سوره های که می خواند دقیق باشد.

همه ی این موارد، دست به دست هم خواهند داد تا قرائت قرآن آموز، خود به خود و به دور از آثار منفی تصحیح قرائت و تذکّر اشتباهات درحضور دیگران، تصحیح و تقویت گردد.

ممکن است، در نمازهای واجب، خواندن سوره های گوناگون و متعدّد قرآنی، پس از سوره حمد، به دلیل احتمال بروز اشتباه برای قرآن آموز خالی از زحمت نباشد، از این رو، می توانیم این تمرین را ابتدا در نمازهای مستحبی آغاز کنیم .

و پس از قرائت سوره ی «فاتحه الکتاب» به قرائت سوره های مختلف قرآن کریم بپردازیم و آن هنگام که از درستی کامل قرائت سوره آموخته مطمئن شدیم، آنها را در نمازهای واجب بخوانیم.

همچنین از آن جا که در فقه شیعه، قرائت یک سوره کامل در نمازهای فریضه پس از سوره ی «فاتحه الکتاب » واجب است، در نمازهای مستحبی و نواقل، به دلیل نبود این الزام و آسودگی خاطر، زمینه ی فراگیری هموارتر است.

تلاوت قرآن در نماز، بذری است که در زمینی مستعد کاشته می شود و یاد دوست، برترین میوه ای است که از این کشت و کار به دست می آید.

چنان که خواجه شیر از به زبان غزل می گوید:
در نمازم خم ابروی تو در «یاد» آمد
حالتی رفت که محراب به فریاد آمد

مواردى که قرآن و نماز در کنار هم آمده ‏اند،
1- سوره عنکبوت آیه 61
مانند:«یَتلُونَ کِتابَ اللَّهِ وَ اَقامُوا الصَّلوةَ» (61) قرآن تلاوت مى‏ کنند و نماز به پاى مى‏دارند.
نخست می‌گوید: «آنچه را از کتاب آسمانی (قرآن) به تو وحی شده تلاوت کن» (اتْلُ ما أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتابِ). بخوان و در زندگیت به کار بند.

بعد از بیان این دستور که در حقیقت جنبه آموزش دارد، به دستور دوم می‌پردازد که شاخه اصلی پرورش است، می‌گوید: «و نماز را بر پا دار» (وَ أَقِمِ الصَّلاةَ).

سپس به فلسفه بزرگ نماز پرداخته، می‌گوید: «زیرا نماز (انسان را) از زشتیها و منکرات باز می‌دارد» (إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ).

فلسفه مهمتری برای نماز می‌باشد، یعنی یکی دیگر از آثار و برکات مهم نماز که حتی از نهی از فحشا و منکر نیز مهمتر است آن است که انسان را به یاد خدا می‌اندازد که ریشه و مایه اصلی هر خیر و سعادت است.

و حتی عامل اصلی نهی از فحشا و منکر نیز همین «ذکر اللّه» می‌باشد، در واقع برتری آن به خاطر آن است که علت و ریشه محسوب می‌شود.

و از آنجا که نیات انسانها و میزان حضور قلب آنها در نماز و سایر عبادات بسیار متفاوت است در پایان آیه می‌فرماید:

«و خدا می‌داند چه کارهایی را انجام می‌دهید» (وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ).چه اعمالی را که در پنهان انجام می‌دهید یا آشکار، چه نیاتی را که در دل دارید، و چه سخنانی که بر زبان جاری می‌کنید.

2-سوره اعراف آیه 170
وَ الَّذِینَ یُمَسِّکُونَ بِالْکِتابِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ إِنَّا لا نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ :و کسانى که به کتاب (آسمانى) تمسّک مى‌جویند و نماز را به پا داشته‌اند (بدانند که ما) قطعاً پاداش اصلاحگران را تباه نخواهیم کرد.

در این آیه از گروهى که به کتاب آسمانى تمسّک مى‌کنند تقدیر شده، امّا در جاى دیگر کسانى را که کتاب در اختیارشان است، ولى به آن تمسّک نمى‌کنند، به الاغى تشبیه کرده که بار کتاب حمل مى‌کند. «مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوها کَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ أَسْفاراً» (8)

«مصلح»، هم به کسى که در صدد اصلاح خویش است و هم به کسى که در تلاش براى اصلاح جامعه است، گفته مى‌شود.

با این‌که نماز، جزو محتواى کتاب آسمانى است، ولى به دلیل اهمیّت آن، به طور جداگانه ذکر شده است، زیرا نماز ستون دین است و اقامه‌ى دین بستگى به آن دارد.

چنانکه پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند: «الصلاة عمود الدّین»(9)و یا در جاى دیگر فرمودند:«و وجه دینکم الصلاة فلا یشیننّ احدکم وجه دینه»هر چیزى داراى صورتى است و سیماى دین شما نماز است، پس نباید سیماى دین خودتان را خراب کنید.(10)

پیام آیه:افراد بى‌نماز و جاهل به کتاب خدا، نمى‌توانند مصلح کامل باشند. یُمَسِّکُونَ بِالْکِتابِ‌ ... أَقامُوا الصَّلاةَ ... الْمُصْلِحِینَ‌

2- سوره عنکبوت، آیه45
اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ: (ای رسول ما) آنچه را که از کتاب (آسمانی قرآن) بر تو وحی شد (بر خلق) تلاوت کن و نماز را (که بزرگ عبادت خداست) به جای آر..

پیام آیه : 1-قرآن و نماز، در رأس برنامه‌هاى تربیتى است. «اتْلُ‌- أَقِمِ».2-- رابطه پیامبر با مردم از طریق تلاوت آیات قرآن و ابلاغ اوامر خداوند به آنان و رابطه او با خدا از طریق عبادت و نماز است. «اتْلُ‌- أَقِمِ»

3- سوره حجر آیه 9
گاهى براى نماز و قرآن، یک صفت آورده شده، چنانکه کلمه ذِکر هم به قرآن گفته شده است: «اِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا الذِّکر» ما ذکر را نازل کردیم. و هم فلسفه نماز شمرده شده است: «اَقِمِ الصَّلوةَ لِذِکْرى‏»  نماز را بخاطر یاد من به پاى دار.

البته ذکری که مقدمه‌ی فکر، و فکری که انگیزه عمل بوده باشد، چنانکه در حدیثی از امام صادق (علیه‌السلام) آمده است که در تفسیر جمله‌ی و لذکر الله اکبر فرمود: ذکرا لله عند ما احل و حرم.

 یاد خدا کردن به هنگام انجام حلال و حرام» (یعنی به یاد خدا بیفتد به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد).(11)

4- سوره اسراء آیه 78
جالب آنکه گاهى بجاى کلمه نماز کلمه قرآن آمده است، مانند آیه «اِنَّ قُرآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً»  که گفته ‏اند مراد از قرآن الفجر، نماز صبح است.

بگذریم که خواندن قرآن بصورتِ حمد و سوره، یکى از واجباتِ نماز است و بحث نماز در اکثر سوره‏هاى قرآن، هم در بزرگ‏ترین سوره (بقره) و هم در کوچک‏ترین سوره ‏ها (کوثر) آمده است.

 پیام آیه :1-نماز تنها عبادتى است که به نام «قرآن» توصیف شده است. «قُرْآنَ الْفَجْرِ» .2- قرآن و تلاوت آن در نماز، محور اصلى است. «قُرْآنَ الْفَجْرِ» پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «لاصلوة الّا بقرآن». (12)

مباحث قرآنی در مورد تلاوت
تخفیف در عبادت شب
 از بعضی روایات استفاده می‌شود جمعی از مسلمانان در نگه‌داشتن حساب (ثلث) و (نصف) و (دو ثلث) گرفتار اشکال و دردسر می‌شدند (چرا که وسیله سنجش زمان در آن عصر وجود نداشت).

و به همین جهت ناچار احتیاط می‌کردند و این امر سبب می‌شد که گاه تمام شب را بیدار بمانند. و مشغول عبادت باشند تا آنجا که پاهای آنها به خاطر قیام شبانه ورم کرد.

لذا خداوند این حکم را بر آنها تخفیف داد و فرمود: «علم ان لن تحصوه فتاب علیکم فاقرءوا ما تیسر من القرآن؛ (13) او می‌داند که شما نمی‌توانید مقدار مزبور را دقیقاً‌ اندازه‌گیری کنید به همین جهت شما را بخشید اکنون آن مقداری که از قرآن برای شما میسر است تلاوت کنید.»

 احتمال تخفیف در مقدار تلاوت
این احتمال نیز وجود دارد که وقتی حکم وجوب برداشته شود گناهی صورت نمی‌پذیرد و در نتیجه همچون آمرزش الهی خواهد بود. در این که منظور از جمله «فاقرؤوا ما تیسر من القرآن؛ آن چه از قرآن برای شما میسر است بخوانید.» چیست؟

گفتگو بسیار است: جمعی آن را به نماز شب تفسیر کرده‌اند که در لابلای آن حتماً آیات قرآن خوانده می‌شود و بعضی گفته‌اند منظور همان تلاوت قرآن است هر چند در اثناء نماز نباشد 

سپس بعضی مقدار آن را به پنجاه آیه و بعضی به یکصد آیه و بعضی دویست آیه تفسیر کرده‌اند ولی هیچ یک از این اعداد دلیل خاصی ندارد، بلکه مفهوم آیه این است که هر مقداری که انسان به‌زحمت نمی‌افتد از قرآن بخواند.

 احتمال تخفیف در حکم و مقدار تلاوت
ولی حق این است که ظاهراً امر در جمله (فاقرءوا...) وجوب است چنانکه در اصول فقه بیان شده مگر اینکه گفته شود این امر به قرینه (اجماع فقهاء بر عدم وجوب) یک امر استحبابی است .

نتیجه این می‌شود که در آغاز اسلام به خاطر وجود شرایطی این تلاوت و عبادت شبانه واجب بوده و بعد هم از نظر مقدار و هم از نظر حکم تخفیف داده شده و به‌صورت یک حکم استحبابی آن هم به مقدار میسور در آمده است .

ولی به‌هرحال وجوب نماز شب بر پیامبر اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) تا آخر عمر ثابت ماند (به قرینه سایر آیات قرآن و روایات).(14)

 استعانت از نماز و تلاوت
مفسران در تفسیر این آیه نقل کرده‌اند که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هر گاه با امر مشکلی روبرو می‌شد که باعث همّ و غمّ وی می‌گردید از نماز و روزه مدد می‌گرفت.(15)

در کافی، از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمود: هنگامی که موضوع وحشتناکی علی (علیه‌السّلام) را به وحشت‌ می‌انداخت مشغول نماز می‌شد سپس این آیه را تلاوت می‌کرد (و استعینوا بالصبر و الصلوة).

و نیز از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده که می‌فرماید: هنگامی که با غمی از غم‌های دنیا روبرو شدید وضو گیرید و به مسجد رفته نماز بخوانید و در حال نماز دعا کنید .

زیرا خداوند دستور داده است که (و استعینوا بالصبر و الصلوة) از نماز و صبر استعانت بجویید. (بدیهی است که توجّه به نماز و راز و نیاز با پروردگار نیروی معنوی تازه‌ای در انسان ایجاد می‌کند و او را در مقابله با مشکلات نیرو می‌بخشد). (16)

صبر حاصل از تلاوت عالی‌ترین ملکات نفسانی 
صبر از عالی‌ترین صفات و ملکات انسانی است.
قرآن کراراً آن را ستایش کرده و تقریباً در هفتاد مورد به صبر ترغیب نموده است. (17)

و در هر مورد از قرآن که خداوند وصایا و سفارش‌هایی می‌کند نماز اولین و مهمترین آنهاست. خدا همراه صابران است. (18)

به‌وسیله نماز نیز که متضمن یادآوری از خدا و خشوع در برابر او تلاوت قرآن که بر وعده ثواب و عذاب و هدایت مشتمل است کمک بجوئید البته نماز که دارای این اوصاف است انسان را به حسنات می‌خواند و از سیئات باز می‌دارد.

این آیه دلالت دارد بر اینکه تشریع نماز لطفی است از جانب خداوند به بندگان خود که به آن وسیله بر انجام سایر عبادات توفیق حاصل کنند چنانکه فرمود انّ الصّلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر (یعنی نماز از عمل قبیح و ناپسند انسان را باز می‌دارد. (19)

نماز یکی از علائم ایمان
«انّما المؤمنون الّذین اذا ذکر الله وجلت قلوبهم و اذا تلیت علیهم ایاته زادتهم ایماناً و علی ربّهم یتوکّلون الّذین یقیمون الصّلوة و ممّا رزقناهم ینفقون اولئک هم المؤمنون حقّاً لهم درجات عند ربّهم و مغفرة و رزق کریم؛(20)

 مؤمنان کسانی هستند که هرگاه خدا نزد آنها یاد شود دل‌های آنها می‌ترسد و هرگاه آیات خدا بر آنها تلاوت شود ایمانشان بیشتر می‌گردد و بر پروردگار خود توکل می‌کنند، .

آنان که نماز را بپا می‌دارند و از آنچه به آنها داده‌ایم انفاق می‌کنند و مؤمنان حقیقی آنها هستند، برای آنان درجات (فوق العاده‌ای) نزد پروردگارشان است و برای آنها آمرزش و روزی بی‌نقص و عیب است.»

در این آیات خداوند به پنج قسمت از صفات برجسته مؤمنان اشاره کرده که سه قسمت آن جنبه روحانی و معنوی و باطنی دارد و دو قسمت آن جنبه علمی و خارجی سه قسمت اول عبارتند از احساس مسئولیت و تکامل ایمان و توکل و دو قسمت دیگر عبارتند از: (ارتباط با خدا) و (ارتباط و پیوند با خلق خدا).(21)

یاد خدا هنگام غذا خوردن
امام صادق (علیه‌السّلام) در ذیل همین روایت از پدرش امام باقر (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که او کثیر الذکر بود هر وقت با او راه می‌رفتم ذکر خدا می‌گفت و به هنگام غذا خوردن نیز به ذکر خدا مشغول بود حتی هنگامی که با مردم سخن می‌گفت از ذکر خدا غافل نمی‌شد...

و سرانجام با این جمله پرمعنی حدیث فوق پایان می‌گیرد: (و البیت الّذی یقرا فیه القرآن، و یذکر الله عزّوجلّ فیه تکثر برکته، و تحضره الملائکة، و تهجر منه الشّیاطین، و یُضیء لاهل السّماء کما یضیء الکوکب الدّرّیّ لاهل الارض) .

خانه‌ای که در آن تلاوت قرآن شود و یاد خدا گردد برکتش افزون خواهد شد فرشتگان در آن حضور می‌یابند و شیاطین از آن فرار می‌کنند و برای اهل آسمان‌ها می‌درخشند همان گونه که ستاره درخشان برای اهل زمین. (اما به عکس خانه‌ای که در آن تلاوت قرآن و ذکر خدا نیست برکاتش کم خواهد بود فرشتگان از آن هجرت می‌کنند و شیاطین در آن حضور دائم دارند).

اوج سعادت در نلاوت و  نماز
«انّ الّذین یتلون کتاب الله و اقاموا الصّلوة و انفقوا ممّا رزقناهم سرّاً و علانیةً یرجون تجارةً لن تبور؛ (22)

 کسانی که کتاب الهی را تلاوت می‌کنند و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه به آنها روزی داده‌ایم پنهان و آشکار انفاق می‌کنند تجارت پرسودی را امید دارند که نابودی و کساد در آن نیست.»

از آنجا که در آیات گذشته به مقام خوف و خشیّت عالمان اشاره شده بود.در آیه مورد بحث به مقام امید و رجا آنها اشاره می‌کند چرا که گفتیم:

تنها به وسیله دو بال است که انسان می‌تواند به اوج آسمان سعادت پرواز کنند، و مسیر تکامل را طی نماید، نخست می‌فرماید:

۱ ـ کسانی که کتاب الهی را تلاوت می‌کنند.
۲ ـ و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه به آنها روزی داده‌ایم در پنهان و آشکار انفاق می‌کنند.عملی که از یک سو انسان را به خدا پیوند دهد مظهر آن نماز است.

با توجّه به آنچه در این آیه و آیه پیشین آمد. چنین نتیجه می‌گیریم که علمای راستین دارای این صفات‌اند.

از نظر روحی قلبشان مملوّ از خشیّت و ترس آمیخته با عظمت خداست.
از نظر گفتار زبانشان به تلاوت آیات خدا مشغول است.
از نظر عمل روحی و جسمی نماز می‌خوانند و او را عبادت می‌کنند.
از نظر عمل مالی از آنچه دارند در آشکار و پنهان انفاق می‌نمایند.

آنها که نماز را برپا می‌دارند و انفاق در راه خدا می‌کنند امید و علاقه به سرای دیگر دارند، چرا که نیکی‌ها را قبل از خود فرستاده‌اند و مایلند به آن ملحق شوند. (23)

تلاوت کتاب به معنای خواندن قرآن است، که خدای سبحان آن را ستوده. و اقامه نماز به معنای برپاداشتن آن و محافظت در ترک نشدن آن است. 

در آیه بعد آمده که آنها این اعمال صالح را انجام می‌دهند، خداوند هم اجر و پاداش کامل به آنها دهد و از فضلش بر آنها می‌افزاید که او آمرزنده و شکور است.

آنها که کتاب خدا را تلاوت می‌کنند و نماز را به استمرار انجام می‌دهند هر چه انجام می‌دهند به این منظور می‌کنند که خدا پاداش‌هایشان را به طور کامل بدهد و چیزی از ثواب اعمال از ایشان فوت نشود.(24)خداوند پاداش نمازگزاران را هم در این دنیا و هم در آن دنیا می‌دهد.

نتیجه:
از مطالب قرآنی فوق در مورد ارتباط بین تلاوت قرآن و نماز به نکات زیر اشاره می کنیم.
 الف:تلاوت قرآن جدای از نماز نیست و نماز هم جدای از تلاوت قرآن نمی باشد.
ب:کسی که حاکم اصلاح یا مسئول مردم است بدون فهم قرآن قرآن و نماز نمی تواند در امور معنوی خادم خوبی باشد.
ج:مباحث قرآنی و روایی در مورد تلاوت و نماز دلیل بر اهمیت و عدم غفلت مومنین از دو این امر مستحب و واجب دارند.
د:کسی که نماز می خواند در حال تلاوت است و کسی که در حال تلاوت است ذکر می گوید و وذکر همان نماز است.

پی نوشت:
1.سوره عنکبوت، آیه45
2.سوره ی طه، آیه ی 113
3.سوره ی طه،آیات3-1.
4.المیزان فی تفسیر القرآن، ج13، ص175
5.کلینی، کافی، ج2، ص404
6.فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ج2، ص220
7.مجلسی، بحار الانوار، ج92، ص215
8.سوره جمعه، آیه 5
9.تفسیر اثنى‌عشرى؛ التهذیب، ج 2، ص 237
10. تفسیر فرقان؛ کافى، ج 3، ص 270.
11.مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۸۲، ص۲۰۰.    
12.کنزالعمّال، ح 19698.
13سوره مزمل آیه 20.
14.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۵، ص۱۹۶.
15.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۲۱۹.  
17.قرائتی، محسن، تفسیر راهنما، ج۱، ص۳۹۲.
18.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۲۰۶.  
19.طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۲ ص۲۱۷.
20.انفال/ آیه ۲ - ۳ - ۴.  
 21.انفال/، همان.  
22. فاطر/، آیه ۲۹.  
23.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۲۵۲.  
24.طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان ج۱۷-۶۰.  

منبع:
نشریه بشارت، شماره ی 70