نویسنده: حسین نجاتی
معمولاً والدین از مشکلات خواب کودکان خود شکایت دارند. در خلال اولین سال زندگی کودک، والدین اغلب ابراز می دارند که کودکشان در طول شب خواب ندارد و گریه می کند. در دو سالگی بعضی از کودکان دچار کابوس و بی میلی به خواب می شوند و از سه الی پنج سالگی، کودک به مشکلات دیگری دچار می شود، از آن جمله می توان از مشکل به خواب رفتن، بیدار شدن در طول شب، کابوس وحشتناک و... نام برد.
والدین تنها در صورت حاد و جدی شدن مشکل به پزشک مراجعه می کنند. گاهی ناراحتی های مختلف محیطی باعث اضطراب و نگرانی کودک گردیده و یا موجب ناکامی خواسته ها و عدم ارضاء نیازهای اساسی او شده و سبب مختل شدن برنامه خواب او می شود.
خواب از نظر پزشکی عبارت است از دوره های نسبتاً بی حرکت و طولانی که در آنها آستانه ی واکنش به محرک ها افزایش می یابد. به عبارتی دیگر، موجود زنده ای که خوابیده است به بسیاری از محرک های پیرامون خود که در زمان بیداری واکنش سریع نشان می داد، پاسخی نمی دهد.
خواب برای حفظ تعادل جسمی و روانی، بسیار حائز اهمیت است و محرومیت از آن موجب مشکلات احساسی، ادراکی، گفتاری، تفکری، خلقی، شخصیتی و نیز ظاهری را موجب می شود.
از دیدگاه مکتب روانکاوی، تجزیه و تحلیل رویاها به عنوان پدیده هایی که به گونه ای مستقیم در ارتباطی تنگاتنگ با زندگی روانی فرد قرار دارد، بسیار مهم است و محصول قسمتی از اندیشه های مادی او محسوب می شود که نیروهای هدایت کننده و مهار کننده ی ناشی از خودآگاه بر آن اعمال نمی شود و رویا به صورت بیان آرزویی ناخودآگاه تلقی می شود که در حالت عادی و خودآگاه قابل دسترسی و تجربه نیست.
«فروید»(1)(1976)اعتقاد داشت که محتوای هر رویا از دو بخش آشکار و نهان تشکیل یافته است. بخش آشکار قسمتی است که با زندگی فرد در ارتباط است و او آن را به خاطر می آورد، اما بخش نهان که مهمتر از بخش قبلی نیز محسوب می شود، با استفاده از مکانیسم های مختلف دفاعی تغییر ظاهر می دهد، تحریف می شود و به صورت نمادین ظاهر می شود و معمولاً فرد پس از بیداری، آن را به خاطر نمی تواند بیاورد. اما با روش های تداعی آزاد و تشویق فرد به بیان محتوای آشکار رویا، آرام آرام می توان به عنصر اصلی رویا که همان بخش نهان آن است دست یافت.
خواب و رویا از اولین پدیده هایی به شمار می آیند که براثر فشارهای روانی و مشکلات اجتماعی، عاطفی فرد دچار اشکال و اختلال می شود.
اختلالات مربوط به خواب را می توان به صورت زیر دسته بندی کرد:
1-کم خوابی توام با کابوس های وحشتناک(2)
2-وحشت زدگی شبانه(3)
3-راه رفتن در خواب(4)
4-فشردن دندان ها در خواب(5)
5-حرف زدن در خواب(6)
1-کم خوابی توام با کابوس های وحشتناک: دیدن کابوس درمیان کودکان تقریباً رایج است. و معمولاً با افزایش سن از فراوانی آنها کاسته می شود. با دیدن کابوس های شبانه، کودک احتمال دارد از خواب برخیزد، فریاد بکشد، گریه کند و... چون او خواب بد و وحشتناکی دیده است. این کابوس ها اغلب شامل مورد حمله قرار گرفتن، تعقیب شدن، دیدن حیوانات ترسناک وحشی، آسیب دیدن فرد مورد علاقه کودک و... است.
هنگامی که کودک بیدار می شود، اگر چه ترسیده است اما به محیط خود آگاهی دارد و اطرافیان خود را تشخیص می دهد و قادر است قسمتی از خواب خود را به یاد آورد. در این موقع کودک می خواهد والدین چند لحظه نزد وی بماند یا تقاضا دارد که به رختخواب آنها برود، اما معمولاً ترس کودک با اطمینان دادن والدین، به سرعت از بین می رود. والدین اگر چه می توانند چند لحظه پیش کودک بمانند تا او آرامش خود را بازیابد، ولی هیچگاه نبایستی کودک را به رختخواب خود منتقل کنند یا برای مدتی طولانی نزد او باقی بمانند، زیرا موجب وابستگی و بدآموزی کودک خواهند شد.
2-وحشت زدگی شبانه: وحشت زدگی شبانه برخلاف کابوس ها در بین کودکان نادر است. در وحشت زدگی شبانه، کودک آگاهی و شناختی نسبت به محیط ندارد و به شدت ترسیده و در بیشتر مواقع فریاد می کشد. کودک در این حال کاملاً بیدار نیست اما چشمان وی ممکن است باز بوده و به چیزی خیره شده باشد. درمانده به این سو و آن سو می دود، به اشیاء و اشخاص چنگ می زند، می پندارد دزد یا سگی در اتاق است و می خواهد او را بیرون کند، فریاد کمک سر داده و جیغ های شدید و نامفهوم می زند.
وحشت زدگی شبانه باعث فعالیت بیشتر اعصاب خود کار می شود و معمولاً در ثلث اول خواب اتفاق می افتد. کودک در وحشت زدگی هیچگونه خاطره ای از آنچه موجب ترس و وحشت او شده به یاد ندارد و تنها اعتقاد دارد که چیزی واقعی بر سینه ی او سخت فشار می آورده است. وحشت زدگی شبانه، بیشتر در کودکان حساس یعنی کودکانی که احساساتشان به سرعت و به سادگی جریحه دار می گردد دیده می شود.
«کسلر»(7)(1966)از طرفداران نظریه روانکاوی اعتقاد دارد که وحشت زدگی شبانه نتیجه بار اضافی اضطراب است که تنش های ناشی از آن از مکانیسم های دفاعی «من» در خلال خواب، عبور می کند.
3-راه رفتن در خواب: (8)راه رفتن در خواب معمولاً با نشستن در رختخواب آغاز می شود. دراین حال چشمها باز است ولی نمی بیند. کودک معمولاً از رختخواب بیرون می آید و راه می رود. راه رفتن در خواب بدون آگاهی کودک انجام می گیرد و پس از اتمام آن کودک آن را به یاد نمی آورد. کودک اغلب از آنچه در اطرافش می گذرد کاملاً بی اطلاع است و بیدار نمی شود. امکان دارد ولی بدون اینکه بیدار شود پس از چند دقیقه به رختخواب برود.
در حدود 15 درصد کودکان بین 5 تا 12 ساله به صورت پراکنده در خواب راه می روند. مدت راه رفتن ها از چند دقیقه تا نیم ساعت متفاوت است و پسرها بیشتر از دخترها به آن دچار هستند.
همه کودکان مستعد به راه رفتن در خواب، بستر خود را ترک نمی کنند؛ گاهی فقط در بستر خود می نشینند و به انجام حرکات یکنواخت و کلیشه ای مانند مرتب کردن ملافه ها یا تشک می پردازند و سپس مجدداً در رختخواب دراز کشیده می خوابند، فقط عده ای محدود ممکن است طرح کامل راه رفتن در خواب را اجراء کنند. راه رفتن در خواب منحصراً در خواب های طولانی دیده می شود، نه در خواب های سبک که با رویاء همراه است. نوارهای مغزی افراد مبتلا به این اختلال، پیش از اقدام به راه رفتن در خواب، از ویژگی خاصی برخوردار است و نارسی دستگاه مرکزی اعصاب در اختلال راه رفتن اهمیت فوق العاده ای دارد(کیلز(9)و همکاران، 1966).
4-فشردن دندان ها در خواب: فشردن دندان ها پدیده ی دیگری است که در هنگام خواب احتمال دارد روی دهد. کودک در این حالت دندان هایش را محکم به هم می زند یا به هم می ساید. این اختلال در کودکان و همین طور افراد بالغ شایع است و در 13 تا 15 درصد افراد طبیعی نیز دیده شده است. این اختلال گاه آنقدر شدید است که موجب آسیب دیدگی دندان ها می شود. فرد مبتلا به این اختلال، در هنگام عمل سائیدن دندان هایش هیچ گونه اطلاعی ندارد و از این عمل ناراحت نیست، اما برای اطرافیان او بسیار ناراحت کننده است. گاهی علت این اختلال اضطراب شدید و خشم فرو خورده توسط کودک می باشد، که می توان از طریق روان درمانی آن را برطرف کرد و گاه اشکالی است که در جفت شدن دندان ها وجود دارد که در این صورت دندانپزشک می تواند اختلال را رفع کند.
5-حرف زدن در خواب: گفتار در خواب نیز در بین کودکان و بزرگسالان شایع است. گفتار در خواب احتمال دارد شامل چند واژه و گاهی نیز شرح حال زندگی و علایق فرد باشد، اما رویاهای وی و نیز اسرار مهم زندگی در این حال آشکار نمی شود. گفتار در خواب گاه ممکن است با وحشت زدگی شبانه و راه رفتن در خواب همراه باشد. حرف زدن در خواب اگر به تنهایی بروز کند، خود به خود درمان می شود و نیازی به درمان نیست.
والدین تنها در صورت حاد و جدی شدن مشکل به پزشک مراجعه می کنند. گاهی ناراحتی های مختلف محیطی باعث اضطراب و نگرانی کودک گردیده و یا موجب ناکامی خواسته ها و عدم ارضاء نیازهای اساسی او شده و سبب مختل شدن برنامه خواب او می شود.
خواب از نظر پزشکی عبارت است از دوره های نسبتاً بی حرکت و طولانی که در آنها آستانه ی واکنش به محرک ها افزایش می یابد. به عبارتی دیگر، موجود زنده ای که خوابیده است به بسیاری از محرک های پیرامون خود که در زمان بیداری واکنش سریع نشان می داد، پاسخی نمی دهد.
خواب برای حفظ تعادل جسمی و روانی، بسیار حائز اهمیت است و محرومیت از آن موجب مشکلات احساسی، ادراکی، گفتاری، تفکری، خلقی، شخصیتی و نیز ظاهری را موجب می شود.
از دیدگاه مکتب روانکاوی، تجزیه و تحلیل رویاها به عنوان پدیده هایی که به گونه ای مستقیم در ارتباطی تنگاتنگ با زندگی روانی فرد قرار دارد، بسیار مهم است و محصول قسمتی از اندیشه های مادی او محسوب می شود که نیروهای هدایت کننده و مهار کننده ی ناشی از خودآگاه بر آن اعمال نمی شود و رویا به صورت بیان آرزویی ناخودآگاه تلقی می شود که در حالت عادی و خودآگاه قابل دسترسی و تجربه نیست.
«فروید»(1)(1976)اعتقاد داشت که محتوای هر رویا از دو بخش آشکار و نهان تشکیل یافته است. بخش آشکار قسمتی است که با زندگی فرد در ارتباط است و او آن را به خاطر می آورد، اما بخش نهان که مهمتر از بخش قبلی نیز محسوب می شود، با استفاده از مکانیسم های مختلف دفاعی تغییر ظاهر می دهد، تحریف می شود و به صورت نمادین ظاهر می شود و معمولاً فرد پس از بیداری، آن را به خاطر نمی تواند بیاورد. اما با روش های تداعی آزاد و تشویق فرد به بیان محتوای آشکار رویا، آرام آرام می توان به عنصر اصلی رویا که همان بخش نهان آن است دست یافت.
خواب و رویا از اولین پدیده هایی به شمار می آیند که براثر فشارهای روانی و مشکلات اجتماعی، عاطفی فرد دچار اشکال و اختلال می شود.
اختلالات مربوط به خواب را می توان به صورت زیر دسته بندی کرد:
1-کم خوابی توام با کابوس های وحشتناک(2)
2-وحشت زدگی شبانه(3)
3-راه رفتن در خواب(4)
4-فشردن دندان ها در خواب(5)
5-حرف زدن در خواب(6)
1-کم خوابی توام با کابوس های وحشتناک: دیدن کابوس درمیان کودکان تقریباً رایج است. و معمولاً با افزایش سن از فراوانی آنها کاسته می شود. با دیدن کابوس های شبانه، کودک احتمال دارد از خواب برخیزد، فریاد بکشد، گریه کند و... چون او خواب بد و وحشتناکی دیده است. این کابوس ها اغلب شامل مورد حمله قرار گرفتن، تعقیب شدن، دیدن حیوانات ترسناک وحشی، آسیب دیدن فرد مورد علاقه کودک و... است.
هنگامی که کودک بیدار می شود، اگر چه ترسیده است اما به محیط خود آگاهی دارد و اطرافیان خود را تشخیص می دهد و قادر است قسمتی از خواب خود را به یاد آورد. در این موقع کودک می خواهد والدین چند لحظه نزد وی بماند یا تقاضا دارد که به رختخواب آنها برود، اما معمولاً ترس کودک با اطمینان دادن والدین، به سرعت از بین می رود. والدین اگر چه می توانند چند لحظه پیش کودک بمانند تا او آرامش خود را بازیابد، ولی هیچگاه نبایستی کودک را به رختخواب خود منتقل کنند یا برای مدتی طولانی نزد او باقی بمانند، زیرا موجب وابستگی و بدآموزی کودک خواهند شد.
2-وحشت زدگی شبانه: وحشت زدگی شبانه برخلاف کابوس ها در بین کودکان نادر است. در وحشت زدگی شبانه، کودک آگاهی و شناختی نسبت به محیط ندارد و به شدت ترسیده و در بیشتر مواقع فریاد می کشد. کودک در این حال کاملاً بیدار نیست اما چشمان وی ممکن است باز بوده و به چیزی خیره شده باشد. درمانده به این سو و آن سو می دود، به اشیاء و اشخاص چنگ می زند، می پندارد دزد یا سگی در اتاق است و می خواهد او را بیرون کند، فریاد کمک سر داده و جیغ های شدید و نامفهوم می زند.
وحشت زدگی شبانه باعث فعالیت بیشتر اعصاب خود کار می شود و معمولاً در ثلث اول خواب اتفاق می افتد. کودک در وحشت زدگی هیچگونه خاطره ای از آنچه موجب ترس و وحشت او شده به یاد ندارد و تنها اعتقاد دارد که چیزی واقعی بر سینه ی او سخت فشار می آورده است. وحشت زدگی شبانه، بیشتر در کودکان حساس یعنی کودکانی که احساساتشان به سرعت و به سادگی جریحه دار می گردد دیده می شود.
«کسلر»(7)(1966)از طرفداران نظریه روانکاوی اعتقاد دارد که وحشت زدگی شبانه نتیجه بار اضافی اضطراب است که تنش های ناشی از آن از مکانیسم های دفاعی «من» در خلال خواب، عبور می کند.
3-راه رفتن در خواب: (8)راه رفتن در خواب معمولاً با نشستن در رختخواب آغاز می شود. دراین حال چشمها باز است ولی نمی بیند. کودک معمولاً از رختخواب بیرون می آید و راه می رود. راه رفتن در خواب بدون آگاهی کودک انجام می گیرد و پس از اتمام آن کودک آن را به یاد نمی آورد. کودک اغلب از آنچه در اطرافش می گذرد کاملاً بی اطلاع است و بیدار نمی شود. امکان دارد ولی بدون اینکه بیدار شود پس از چند دقیقه به رختخواب برود.
در حدود 15 درصد کودکان بین 5 تا 12 ساله به صورت پراکنده در خواب راه می روند. مدت راه رفتن ها از چند دقیقه تا نیم ساعت متفاوت است و پسرها بیشتر از دخترها به آن دچار هستند.
همه کودکان مستعد به راه رفتن در خواب، بستر خود را ترک نمی کنند؛ گاهی فقط در بستر خود می نشینند و به انجام حرکات یکنواخت و کلیشه ای مانند مرتب کردن ملافه ها یا تشک می پردازند و سپس مجدداً در رختخواب دراز کشیده می خوابند، فقط عده ای محدود ممکن است طرح کامل راه رفتن در خواب را اجراء کنند. راه رفتن در خواب منحصراً در خواب های طولانی دیده می شود، نه در خواب های سبک که با رویاء همراه است. نوارهای مغزی افراد مبتلا به این اختلال، پیش از اقدام به راه رفتن در خواب، از ویژگی خاصی برخوردار است و نارسی دستگاه مرکزی اعصاب در اختلال راه رفتن اهمیت فوق العاده ای دارد(کیلز(9)و همکاران، 1966).
4-فشردن دندان ها در خواب: فشردن دندان ها پدیده ی دیگری است که در هنگام خواب احتمال دارد روی دهد. کودک در این حالت دندان هایش را محکم به هم می زند یا به هم می ساید. این اختلال در کودکان و همین طور افراد بالغ شایع است و در 13 تا 15 درصد افراد طبیعی نیز دیده شده است. این اختلال گاه آنقدر شدید است که موجب آسیب دیدگی دندان ها می شود. فرد مبتلا به این اختلال، در هنگام عمل سائیدن دندان هایش هیچ گونه اطلاعی ندارد و از این عمل ناراحت نیست، اما برای اطرافیان او بسیار ناراحت کننده است. گاهی علت این اختلال اضطراب شدید و خشم فرو خورده توسط کودک می باشد، که می توان از طریق روان درمانی آن را برطرف کرد و گاه اشکالی است که در جفت شدن دندان ها وجود دارد که در این صورت دندانپزشک می تواند اختلال را رفع کند.
5-حرف زدن در خواب: گفتار در خواب نیز در بین کودکان و بزرگسالان شایع است. گفتار در خواب احتمال دارد شامل چند واژه و گاهی نیز شرح حال زندگی و علایق فرد باشد، اما رویاهای وی و نیز اسرار مهم زندگی در این حال آشکار نمی شود. گفتار در خواب گاه ممکن است با وحشت زدگی شبانه و راه رفتن در خواب همراه باشد. حرف زدن در خواب اگر به تنهایی بروز کند، خود به خود درمان می شود و نیازی به درمان نیست.
پی‌نوشت‌ها:
1-Freud
2-nightmare
3-night Terroe
4-Sleep-Walking
5-Bruxism
6-Somniloquy
7-Kessler
8-Sleep-Walking
9-Kales
/ج
