نویسنده: ورونیکا ایونس
مترجم: باجلان فرخی
مترجم: باجلان فرخی
ارواح
یکشه ها ملازمان کبرا و در هیمالیا از گنج های کبرا پاسداری می کنند. غالباً همانند ارباب خود با انسان ها مهربان و تنها زمانی با آدمیان به ستیز بر می خیزند که جویای گنج های کبرا باشند.کنتاره ها نیز ساکن بهشت کبرا و در آنجا به رقص، نوازندگی و آوازخوانی مشغول اند. این موجودات همزمان با یکشه ها تولد یافته و تن آنان چون تن انسان و سر آنان چون سر اسب است. گندهروه ها گروهی دیگر از موجودات نیمه انسان نیمه پرنده و غالباً دوست انسان اند. گندهروه ها را از تبار برهما یا کاشیاپه می دانند و در افسانه ها نخستین گندهروه احتمالاً نماد آتش خورشید، دانا به دانش خدایان و فراهم کننده و پاسدار سومه است. اعقاب نخستین گندهروه نیز مسئول نگهداری امریت و جایگاه شکوهمند آنان آسمان ایندرا است که در آنجا با آپساره ها به نوازندگی مشغول و نوازندگانی چیره دست اند. در برخی از افسانه ها گندهروه ها در آسمان، جنگل و کوه ها در شامگاه و شبگیر بر مردمان پدیدار و گاه زنان را می فریبند و گاه با مردان می جنگند گندهروه ها پیوسته با ناگاها در ستیزند و در افسانه ئی گندهروه ها بر قلمروهای زیرین مسلط و گنجینه ها ناگاه را تصاحب می کنند. ناگاها از ویشنو یاری می جویند و ویشنو به هیأت نارمادا(1)(جلوه رود) به پاتالا روان و گندهروه ها را منهزم می سازد. گندهروه ها دوستدار زن و بر زنان نفوذ بسیار دارند و در این کار مشهورند.
اپسارها حوریان بهشت ایندرا و در بسیار از کارها همکار و معشوق گندهروه هایند. در افسانه ها اپساره ها غالباً حوریان دریائی و بسیاری از آنان ساکن رودها و تالاب های مقدس و کم تر به مهارت در آوازه خوانی و رقص شهرت دارند. آنان را دخترانی کامجو می دانند و می گویند به هنگام کره گیری اقیانوس شیر هستی یافتند. می گویند اپسارها زن همگان اند و هم بدین دلیل بود که پس از پیدائی نه خدایان و نه اسوره ها جویای همسری آنان نشدند.
جز آپسره ها حوریان دیگری نیز در آسمان و دامنه های کوه مرو وجود دارند و یکی از زیباترین و مشهورتری آنان تاپاتی(2) دختر سوریا و همسر دوم او چایه(3) است. سوریا پس از تامل بسیار بر آن می شود که دختر خود تاپاتی را به همسری شهریار سموارانه(4) در آورد. در افسانه ئی سموارانه از نیایشگران وفادار سوریا راه خود را در جنگل گم می کند و با دیدار تاپاتی دختر شکوهمند و زیبای سوریا در جنگل دلداده او می شود؛ و به مجرد آن که با تاپاتی از عشق سخن می گوید تاپاتی ناپدید می شود. سموارانه که به تیر عشق کامه گرفتار شده به جستجوی تاپاتی می پردازد و بار دیگر او را از دور می بیند و تاپاتی بدو می گوید که بدون اجازه پدر خود سوریا مجاز نیست. به کسی دل ببندد و دیگر بار ناپدید می شود. سموارانه دوازده روز پیاپی سوریا را نیایش می کند و در آخرین روز سوریا بر او نمایان و بدو وعده می دهد که دختر خود را به همسری او برگزیند. فرزانه ئی عارف به خورشید می رود و تاپاتی را از آسمان به زمین می آورد و تاپاتی همسر سموارانه می گردد. اما تاپاتی زندگی در دره ها را خوش ندارد و بدین دلیل سموارانه ها سال ها در جنگل های کوهستانی با همسر خود زندگی می کند. قلمرو فرمانروائی سموارانه دچار هرج و مرج می شود و دوازده سال در سرزمین او نه بارانی می بارد و نه گیاهی می روید و فضیلت و تقوا از دیار او رخت بر می بندد. پس از دوازده سال سموارانه و عروس زیبای او به پایتخت کشور او باز می گردند و صلح و فراوانی همه جا را فرا می گیرد و تاپاتی پسری می زاید که نیای اقوام پاندوا و کوراوای مهابهاراته است.
خدایان کوچک
در وداها از گروه خدایان کوچکی یاد می شود که از تبار خدایان بزرگ، عارفان فرزانه یا پرجاپاتی اند و هر گروه نقشی خاص را به عهده دارند. گروهی از اینان که گن دواته(5) نام دارند در کوه کیلسا ملازم شیوا و تحت فرماندهی گانشه (گنیش) قرار دارند. گن دواته ها و ادیتیاها (که شکل های کوچک آنان اند)معرف دوازده حالت سالانه خورشیدند. ویشوادِوا(6) (ویشوادیو) ها با فدایان مراسم تدفین سروکار دارند. واسوها معرف نمودهای مختلف طبیعت و ساکنان آسمان ایندرایند (اینان از گنگا زاده می شوند و جوانترین آن ها بهیشا است). سادهیه(7) ها دوازده پسر درمه معرف شعائر آئینی و نیایش های ودائی اند و چهل و نه رودره یا ماروت خدایان توفان و فرزندان دیتی.گروهی دیگر در برخی روایات 88000 تجلی ویشنو است و از این شمار است شیده(8) ها یا موجودات مقدسی که قدرت نهان ساکن منطقه میان آسمان و زمین اند. انگرس(9) ها از تبار فرزانه عارف پرجاپتی انگرس(10) و اگنی معرف روشنائی، آتش و پدیده بهشتی و رقیب کهن ادیتیاهایند. اتهرون (اترون) همانند انگرس ها و به ویژه در ارتباط با اتهروه ودا(11) (اتروه ودا) است. بهرگوها از تبار بهرگو خدایان آسمان زی هستند که با اگنی پیوند دارند و پدیدآورنده آتش، برافروزنده آن و گردونه سازند. ریبهوها از تبار انگرس و از نخستین انسان هائی هستند که به سبب نیکوکاری به جاودانی دست یافته اند و احتمالاً نماد انوار خورشید و به گفته ئی حامی آسمان و هنرمندان ودائی اند.
نیمه خدایان و ریشی ها
بسیاری از سیماهای اساطیر هند بینابین خدایان و میرایان قرار دارند. از این شمارند ده پرجاپتی آفریده مانو یا برهما که مجری آفرینش جهان اند؛ مانوها یا آموزگاران جهان؛ پیتری ها یا مانس ها، ارواح مردگان؛ و ریشی(12) ها یا عارفان فرزانه ئی که شجاعت معنوی آنان را از نیروی برتر از نیروی خدایان برخوردار می سازد، و می گویند استخوان آنان را نیروی مرموزی است و در اسطوره ئی سلاح صاعقه آفرین ایندرا از استخوان ریشی است. برخی از پرجاپتی ها نیز ریشی نامیده می شوند.مهم ترین پرجاپتی ها عبارتند از: ماریچی(13)، اتری(14)، انگرس، پولاستیه، دکشه، که به پراچتاس(15) نیز مشهور است، واسیشته(16)، بهرگو و نارادا. ماریچی پدر خورشید و بنیادگذار سلسله خورشیدی و راما از این دودمان است. اتری بنیاد گذار سلسله قمری و قوم پانداوا و کوروا از این دودمان اند پلاستیا پدر کبرا و راونا و کونبه کرن است. دکشه نیای بسیاری از خدایان و اهریمنان است. از شصت دختر او دیتی، کردو و ویناته همسر کاشیاپا شدند، دیگران با چندره (چاندره ) ازدواج کردند و یکی از آنان با شیوا که با او سازگار نبود. واسیشتا نخست مرید و شاگرد اگنی بود و بعد در دانش از اگنی، برهما و ویاسه درگذشت. بهرگو دانا شاگرد وارونا، اگنی را نفرین کرد که هر چیز را بکاهد و دکشه را در دشمنی با شیوا حمایت و شیوا را نفرین کرد تا بدان هنگام که ویشنو را برترین خدایان نداند به هیأت لینگام نیایش شود. نارادا پسر سرسوتی و هم بدین دلیل بخشنده سخنوری و موسیقی است. مزاح جوئی نارادا گاه موجب برانگیختن جنگ بین خدایان است و این بدان دلیل است که نارادا از عدم تفاهم دیگران سرگرم و از یکنواختی و خاموشی گریزان است. در افسانه ئی نارادا، راونا را اسیر بالی می سازد و خود را شهریار اهریمنان می نامد و به هنگامی که خدایان را به جنگ با یکدیگر وا می دارد بی آن که خود در شمار اهریمنان باشد چنین نقشی را اجرا می کند. در روایتی نارادا دوست کریشنا در بهره جستن از شانزده هزار و هشت همسر پیشکشی کریشنا ناتوان و هم این همسران تنهایند؛ وقتی نارادا به کاخ های همسران خود می رود تا یکی از آنان را برگزیند کریشنا را هم زمان در کنار یکایک آنان می بیند.
مانوها آموزگاران جهان و سرپرست مانوانتاره(17) ها یا چهارده بخش هر کالپه اند. بر طبق قوانین مانو در آغاز هر عصر به فرمان برهما خدایان، اهریمنان، ارواح، حوریان و پیتری ها دیگر بار آفریده می شوند. [و به عبارت دیگر هر کالپه به چهارده مانوانتاره یا عصر مانو تقسیم می شود و هر مانتوانتاره برابر هفتاد و یک مهایوگا است. عمر برهما نیز محدود است و در پایان هر صد سال برهما تباهی بزرگ یا قیامت کبرا یعنی مهاپرالایه پدیدار و آنچه هست به مبدأ باز می گردد. برهما صد سال در نبودن مطلق به سر می برد و پس صد سال جهانی نو آفریده می شود.
پیتری ها یا مانس ها ارواح پدران یا نیاکان مرده اند. پیتری ها به تناسب دوره زندگانی خویش و طول زمانی که در قلمرو و یمه بوده اند به طبقات مختلفی تقسیم می شوند. پیتری ها به تدریج در سلسله مراتب بالا قرار می گیرند و زمانی می رسد که در نتیجه فدایا و قربانی هائی که اعقاب آنان بدانان فدیه می دهند در ردیف خدایان قرار می گیرند و از خدایان تمیز داده نمی شوند. بدترین مصیبت نداشتن پسر است چرا که پیتری ها بدون فدیه در قلمرو پیتری ها راه به جائی نمی برند. در برخی از روایات نخستین پیتری ها فرزندان خدایان اند، در روایتی وقتی خدایان از نیایش برهما سر باز می زنند برهما آنان را نفرین می کند تا مورد تمسخر قرار گیرند و زمانی که خدایان به درگاه برهما توبه می کنند، برهما آنان را می گوید چون پسران خود باشند و تواضع را از پدران یا پیتری ها فرا گیرند. در برخی روایات پرجاپتی ها همان پیتری هایند و با وجود اعتقاد کلی به زایش دیگر باره هنوز هم اعتقاد به پیتری ها به طریقی برجاست.
هفت ریشی بزرگ (سَپتَه رشی)(18) عبارتند از: کاشیاپه، اتری، واسیشته، گوتکه، جمداگنی، ویشوامتیرا(19) و بهاراجه(20) که با همدیگر صورت فلکی دب اکبر یا خرس بزرگ را تشکیل می دهند و همسر آنان هفت زن پرهیزکارند. بدان سان که پیش از این دیدیم سواها دختر دکشه با تغییر هیأت به شکل شش تن از زنان ریشی ها درآمد و اگنی را اغوا کرد. تمایل به زنان ریشی ها در خدایان دیگر نیز وجود دارد و هنگامی که در به دست آوردن دل آنان موفق نمی شوند به بد گوئی از این زنان می پردازند. ریشی ها سرانجام بهتان خدایان را باور می کنند و همه زنان خود مگر زن واسیشته را که مورد سوء ظن نیست از خود می رانند. زن واسیشته همان ستاره کوچکی است که در کنار دب اکبر قرار دارد و شش زن دیگر ریشی ها همانا ستارگان پروین (کریتی کاس)(21) اند که پس از رانده شدن از جانب همسران خویش به پرستاری کرتی کیا پسر اگنی می پردازند.
کاشیاپه با سیزدهمین دختر دکشه ازدواج می کند و پرزاد و ولدترین ریشی ها است و ادیتیاها، دایتیاها، دانوه ها ناگاها و گارودا همه فرزندان اویند. اتری بیشتر به پرجاپتی بودن مشهور است. در رامایانه، واسیشته کاهن پدر راما، دَشَرته و صاحب ناندینی، ماده گاو فراوانی است در مهابهاراته و روایات دیگر بر رقابت و دشمنی واسیشته و ویشوامتیرا تاکید شده و در این روایات ویشوامیترا سبب می شود که صد پسر واسیشته توسط رکشسی نابود و در تولد دیگر باره آنان به هفتصد هیأت نمایان می شوند. واسیشته پس از این ماجرا بر آن می شود که خود کشی کند اما او را یارای این کار نیست. ویشوامتیرا در اصل یک شهریار کشتریه است. روزی ویشوامیترا با دیدار واسیشته در گوشه عزلت از زهد و پرهیز او شگفت زده می شود و با دریافت این نکته که زهد او در اثر داشتن ناندینی است بر آن می شود که ماده گاو فراوانی را از این زاده برباید اما واسیشته با نیروهای نهان خویش او را مغلوب و از ربودن ماده گاو باز می دارد ویشوامتیرا پس از آن که یک برهمن را از خویش مقتدرتر می بیند بر آن می شود که برهمن شود و با دست یازیدن به سخت ترین ریاضت ها از برهما می خواهد که بدو موهبت برهمن شدن را ارزانی دارد. چنین می شود اما واسبشته از پذیرش ویشوامتیرا به عنوان یک برهمن سرباز می زند و این دو دشمن یکدیگر می گردند. گوتمه آموزگار ایندرا است، بدان سان که دیدیم ایندرا زن گوتمه، اهالیا را می فریبد و نفرین زده می شود. گوتمه توسط شش ریشی دیگر به کشتی گانشه در هیأت یک ماده گاو ترغیب می شود و با مرتکب شدن چنین جرمی قدرت خویش را از دست می دهد. جمداگنی بدان سان که دیدیم قهرمان و مدافع برهمنان و پدر پرسورام است. بهاراجه از دوستان بزرگ راما است و سر او درونه(22) هنر جنگاوری را به امیر زادگان پانداوا و کوروا می آموزد.
پی نوشت ها :
1- Narmada
2- Tapati
3- Chhaya
4- Samvarana
5- Ganadevata
6- Visvadeva
7- Sadhya
8- Siddha
9- Angirasas
10- Prajapati Angiras
11- Atharava Veda
12- Rishi
13- Marichi
14- Atri
15- Prachetas
16- Vasishta
17- Manwantara
18- Saptarshis
19- Visvamitra
20- Bharadwaja
21- Krittikas
22- Drona
