نویسنده:دکتر علی شاه‌حسینی، دکترای مدیریت برنامه‌ریزی
ما ایرانی‌ها به دلیل سابقه تاریخی و عدم‌برنامه‌ریزی درست، تامین اوقات فراغت آن طور که باید و شاید برایمان تعریف نشده است و اوقات فراغت را با تعطیلات و مسافرت اشتباه گرفته‌ایم. نباید از یاد ببریم که اوقات فراغت برای همه انسان‌ها یک ضرورت است و خوب است بدانیم اوقات فراغت برای این نیست که استراحت کنیم بلکه برای «لذت بردن است» و قرار است که ما از این لذت بردن به نتیجه‌ای برسیم.
امروزه از اوقات فراغت در کشورهای توسعه‌یافته به عنوان یک فرصت نام برده میشود یعنی آنها درصددند از این اوقات برای شکوفایی استعدادها، رشد اجتماعی فرد و رساندن انسان به آرزوها و رویاهایش برنامه‌ریزی کنند ولی ما متاسفانه اوقات فراغت را تهدید می‌دانیم و از سوی دیگر هر سال هفته آخر خرداد ماه تمام فرهنگسراها و تمام مراکز فرهنگی ما مسابقه پرکردن اوقات فراغت می‌گذارند، درست مانند این است که امسال اولین سالی است که تابستان آمده است. جالب است ما این برنامه‌ریزی را انجام می‌دهیم و اسم عجیب پرکردن اوقات فراغت را روی آن می‌گذاریم در صورتی که در دنیا می‌گویند؛ بهره‌گیری از اوقات فراغت!
ما به دنبال این هستیم که اوقات فراغت را به هر نحوی پرکنیم و یکی از مضرترین راه‌هایی که در کشورمان برای این هدف استفاده میشود، کمک از رسانه‌ها به منظور نمایش فیلم است، مثلا ساعت 11 و 12 شب برای نوجوان و جوان‌مان تلویزیون فیلم می‌گذارد، ساعت خواب او را به هم می‌ریزد، برای پدر و مادر خانواده که صبح زود باید سرکار برود مشکل ایجاد میشود و خانواده دچار استرس میشود که دوباره تابستان آمد و دوباره شب‌بیداری پای تلویزیون آغاز شد در حالی‌که پناه بردن به رسانه تصویری در جوامع تقریبا توسعه نیافته است، شما ببینید هند چقدر به سینما و فیلم ساختن بها می‌دهد اما آیا در کشورهای توسعه‌یافته هم به همین صورت است؟
ما باید ببینیم دیگران برای اوقات فراغت کشورشان، برای جوانشان و برای سایر شهروندانش در سنین بالاتر چه می‌کنند چرا که فراغت فقط برای نسل جوان و دانش‌آموز نیست، اوقات فراغت برای استاد دانشگاه، کارمند، کارگر و خانم‌خانه‌دار هم هست.
امروزه در کشورهای توسعه یافته رشته‌ای تحت‌عنوان مدیریت اوقات فراغت در دانشگاه‌ها در مقاطع فوق‌لیسانس و دکترا ایجاد کرده‌اند چرا که معتقدند برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت، یک کار علمی است نه یک کار سلیقه‌ای.
بهره‌مندی درست از اوقات فراغت به برنامه‌ریزی، بودجه‌بندی و زمان‌بندی مربوط است. ما باید به فرزند و بزرگسالمان یاد بدهیم که چطور از این اوقات فراغت بهره ببرد و در انتها بگوییم محصول این زمانی که صرف کرده چه بوده؟محصولش حتما نباید کالای ملموسی باشد بلکه می‌تواند این باشد که من به این نتیجه رسیدم که این کار را نکنم، یعنی به فرد بزرگسالی اوقات فراغت بدهیم تا فکر کند، مسافرت برود و لذت ببرد و بیاید و بعد بگوید که من به این نتیجه رسیدم که این کار را دیگر نکنم.
بحث مهم دیگری که دراین‌باره مطرح است هدفمندی تفریحات و اوقات فراغت است که حتما شدنی است.
بگذارید یک مثال بزنم. در کشورهای دیگر تعطیلات آخر هفته وجود دارد. در این کشورها برنامه‌ریزی مالی، کاری و فکری افراد هفتگی است. یعنی در پایان هفته تخلیه روحی و ذهنی صورت می‌گیرد و بنابراین تمام اینها برای 13 روز فروردین جمع نمی‌شود!
13 روزی که 70 میلیون نفر می‌خواهند حداکثر استفاده را از امکانات تفریحی، زیارتی، فرهنگی و... بکنند، به جاده شمال می‌روند، در ترافیک گیر می‌کنند، استرس و فشار زیادی به آنها وارد میشود و بعد هم می‌گویند کاش این عید دیگر نیاید!
درصد زیادی از این افراد می‌گویند وای دوباره عید آمد، چرا که عید برای آنها مساوی است با خانه‌تکانی با هزینه‌های زیاد و میهمان‌های غیرمترقبه. یعنی عید برای جامعه ما به دوران پراسترس و پرهزینه‌ای تبدیل شده است و نمی‌توانی برنامه دقیقی برای خودت بریزی چرا که هر لحظه امکان دارد برای شما میهمان بیاید.
بنابراین اگر تعطیلاتمان را سازماندهی کنیم و درست تفریح کنیم می‌توانیم بگوییم آن اوقات را ما غنی‌سازی کردیم اما غنی‌سازی یعنی چه؟ یعنی پربار کردن، یعنی از آن اوقات بتوانیم خروجی‌ای بگیریم که قابل اندازه‌گیری باشد اما متاسفانه خروجی تعطیلات ما ایرانی‌ها قابل اندازه‌گیری نیست.
در پایان چند توصیه برای هدفمندکردن تعطیلات و اوقات فراغت دارم:
1. برنامه‌ای را در این مدت شروع کنید که بتوانید در طول سال هم ادامه بدهید.
2. هدفتان را مشخص کنید، آیا فقط می‌خواهید وقت خود را پر کنید یا می‌خواهید اگر به کلاس مقدماتی شنا بروید آن را تا مقطع حرفه‌ای هم ادامه بدهید؟ اگر می‌خواهید صرفا تفریح کنید استخر رفتن در این فصل چندان مناسب نیست چرا که همه در این فصل می‌خواهند شنا کنند و استخرها پر ازدحام است.
3. آیا کاری را که می‌خواهید انجام بدهید به آن علاقه دارید یا نه؟ همیشه به دنبال کاری بروید که به آن علاقه داشته باشید حتی اگر قرار است هزینه بیشتری را صرف آن کنید یا مسیر طولانی‌تری را طی کنید. مطمئن باشید اگر این نکته را مدنظر قرار دهید بعد از مدتی کاری که در آن اوقات فراغت انجام می‌دهید برای شما تبدیل به اوقات لذت میشود.
4. برای گذراندن این اوقات با کلاس‌ها یا برنامه‌هایی که مدنظر دارید صرفا به هزینه‌ها نگاه نکنید، مثلا شما یا فرزندتان علاقه دارید به کلاس زبان بروید، ممکن است در محله شما یک موسسه، خانه فرهنگ یا کانون هر سه همزمان این کلاس را ارائه بدهند با قیمت‌های متفاوت، باید برای گذراندن یک تخصص به سراغ متخصص بروید حتی اگر هزینه بالاتری دارد مثلا ما هیچ وقت برای درمان شکستگی دستمان پیش دندانپزشکی که نزدیک منزلمان است و آشناست نمی‌رویم!
5. آیا تفریح یا برنامه‌ای که برای اوقات فراغت خود و خانواده‌مان در نظر می‌گیریم در راستای اهدافی است که ما برای زندگی‌مان ترسیم کردیم؟ آیا هماهنگ با فرهنگ ماست؟ مثلا اینطور نباشد که چون همه به فلان کشور سفر می‌کنند صرفا به این دلیل ما هم به این مسافرت برویم و در نتیجه هیچ‌کدام از اعضای خانواده نه از این سفر دستاوردی داشته‌باشند نه لذتی ببرند چون در راستای فرهنگ و اهداف ما نبوده است.
یک توصیه دوستانه هم در پایان به شما می‌کنم، سعی کنید آخر هفته‌ها به سفر بروید، لازم هم نیست سفر دوری بروید، سری به اطراف شهر و حتی تفرجگاه‌های شهر خود بزنید بعد از مدتی تاثیر شگفت انگیز آن را مشاهده خواهید کرد.
وقت برخی افراد واقعا برایشان به اندازه طلا ارزش دارد. مردم ژاپن این شعار را در عمل نیز ثابت کردند. به‌گونه‌ای که حتی در مسیر رفت‌وآمدشان هم وقتشان را تلف نمی‌کنند و مشغول مطالعه‌اند اما اگر نگاهی به دور‌وبرمان بیندازیم این رفتار در مورد مردم کشورمان خیلی مصداق ندارد که البته ریشه تاریخی و سنتی دارد.
ما در طول تاریخ جامعه سنتی داشتیم و همواره دسترسی به کتاب و مطالعه برای همگان فراهم نبود. در واقع نظام های مستبد به مردم اجازه نمی‌دادند که به سمت دانش پیش بروند.
حتی تا سال 1300 در ایران مدرسه وجود نداشت بنابراین فرهنگ مردم با کتابخوانی و مطالعه آشنا نبود. به بیان دیگر مسایل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، سنتی و نبود امکانات جامعه را با مطالعه بیگانه کرد. در حال حاضر هم تعداد کتابخوان‌ها محدود است که البته نمی‌توان عامل گران‌بودن کتاب را نادیده گرفت. در هر صورت مردم بیشتر وقتشان را به بطالت می‌گذرانند و این مساله با عدم مطالعه ارتباط دارد.
این موضوع دلایل مختلفی دارد. رسانه‌های گروهی به ویژه تلویزیون، برای تشویق مردم به مطالعه و افزایش آگاهی‌شان تلاش لازم را انجام نمی‌دهند. از سوی دیگر مدارس نیز دانش‌آموزان را معطوف به کتاب‌های درسی می‌کنند و از آنها نمی‌خواهند که مطالعه غیردرسی نیز داشته باشند.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز باید کتابخانه‌های عمومی بیشتری در سطح شهر تاسیس کند. اما نکته قابل توجه آن است که اتلاف وقت و ارزش ننهادن به زمان، ویژگی جهان سومی هاست. درواقع مردم اهمیتی به گذر زمان نمی‌دهند، البته وضعیت تهران نسبت به شهرستان‌ها در این زمینه بهتر است. در جامعه‌ای که وقت ارزش ندارد، آگاهی مردم کم میشود و سرانه مطالعه هم پایین می‌آید.
ورود آسیب‌های اجتماعی یکی از عوارض این مساله است. به عبارت دیگر درگیری‌های فکری و اجتماعی، غیبت و تهمت در جامعه بیشتر میشود. شایعه‌سازی فیزیکی از تبعات اتلاف وقت در جامعه است. مردمی که بیکارند و عادت به اتلاف وقت دارند، برای گذراندن اوقاتشان شایعه‌سازی می‌کنند و مدام در مورد امور سیاسی و اقتصادی بحث و جدل می‌کنند.
در چنین جامعه‌ای تنبلی و کاهلی باب و اختلاف‌های خانوادگی بیشتر میشود و بدبینی سیاسی و فکری نمود پیدا می‌کند. در این بین رسانه‌ها مانند تلویزیون هم برنامه‌هایی نشان می‌دهند که به جای بالابردن آگاهی مردم، وقت آنها را تلف می‌کند. بنابراین باید جوانان را به سمت مطالعه و به دنبال آن ارزش نهادن به زمانشان سوق دهیم، معلمان و اساتید دانشگاه‌ها هم نقش بسیار مهمی در ترغیب جوانان دارند.
هر انسانی نیازهای اولیه‌ای دارد که همه ما با آنها آشنا هستند مثل نیاز به غذا و هوا، اما برخی از نیازها طی زمان احساس میشود مثل نیاز به استراحت و تجدیدقوا. باید بدانید تفریح از نیازهای ضروری هر انسانی است و به او کمک می‌کند سلامت جسمی و روانی داشته باشد.
برخی افراد معتقدند تفریح، تنبلی و اتلاف وقت است و نباید به آن اهمیت داد، در مقابل افراد دیگری در تفریح افراط می‌کنند. توجه داشته باشید نادیده گرفتن تفریح به همان میزان به شما آسیب می‌رساند که تفریح بی‌حد و اندازه. یعنی؛ اگر تفریح، مناسب، متناسب و برنامه‌ریزی‌شده باشد، قسمتی از کار شما محسوب میشود چون با نیروی مضاعف به کارتان ادامه می‌دهید و سلامت روانی، ذهنی، معنوی، جسمی و هیجانی‌تان تضمین خواهد شد اما نباید بخش عمده وقت خود را صرف تفریح و خوشگذرانی کنید. درواقع چنین رفتاری نوعی اختلال است.
اگر می‌خواهید تفریحی داشته باشید که سلامت شما را ارتقا بدهد، باید بدانید تفریح سالم باعث تمدد اعصاب میشود و احساس رضایت درونی و بیرونی را برایتان به همراه دارد و به نوعی احساس آرامش را برای شما و دیگران فراهم می‌کند. علاوه بر آن چند خصوصیت دارد که باید آنها را مدنظر قرار دهید:
1. رضایت درونی
2. رضایت بیرونی
3. عدم آزار و اذیت دیگران
4. زیان نرساندن به خودتان
5. برنامه‌ریزی
6. با همراهی و کمک خانواده
7. مشخص بودن مدت تفریح و مکان آن.
تفریحات خود را طوری برنامه‌ریزی کنید که فعالیت جسمی و فکری را در کنار هم داشته باشید. به طور مثال برای تفریح فقط پای رایانه ننشینید بلکه فعالیت‌های ورزشی مناسبی را نیز برای خود در نظر بگیرید و بخشی از اوقات خود را به با هم بودن اختصاص دهید. به طور کلی تفریحاتتان را طوری مدیریت کنید که باعث افزایش سطح معلومات، دانش، سلامت روانی و جسمانی‌تان شود. اگر می‌خواهید از تاثیراتی که تفریح روی بدنتان می‌گذارد، مطلع شوید، حتما این پاراگراف را بخوانید. بگذارید قضیه را بر عکس نگاه کنیم، روان‌پزشکان معتقدند توان روانی و جسمی افرادی که روزها و ماه‌ها به صورت مداوم کار می‌کنند و هیچ تفریحی برای خود در نظر نمی‌گیرند، تحلیل می‌رود، ترشح برخی هورمون‌ها مانند سروتونین در مغز کاهش و هورمون‌هایی مانند کورتیکواسترویید افزایش می‌یابد. علاوه بر آن تمرکز و توجه و توان مقابله با استرس کم میشود. این افراد زودتر دچار فرسودگی خواهند شد. تفریح مفید و هدفمند، مهارت‌های اجتماعی را افزایش می‌دهد. افسردگی، استرس و اضطراب‌ها را دور می‌کند، کارایی را بالا می‌برد و خلق را بهتر می‌کند. معمولا افرادی که شخصیت‌های وسواسی دارند و بیش از اندازه کمال‌طلب هستند به خودشان سخت می‌گیرند و هرگز برای ادامه فعالیتشان سراغ تجدید قوا نمی‌روند. این اقدام باعث افت عملکرد در وظایف شغلی و خانوادگی میشود. افراد بی‌خیال و لاابالی که احساس مسوولیت پایینی دارند بیشتر اوقات خود را صرف خوشگذرانی می‌کنند. این رفتار نیز نوعی اختلال است بنابراین همیشه حد اعتدال را در فعالیت و تفریحاتتان رعایت کنید.
زندگی روزمره و تکراری، بدو بدو کردن، تنش‌ها و اختلاف‌ها و استرس‌های شغلی آنقدر خسته‌تان کرده است که دلتان می‌خواهد برای چند روزی از زندگی روزمره دور باشید. سفر، همیشه اولین گزینه‌ای است که برای تفریح و استراحت به ذهنمان خطور می‌کند.
برخی افراد تا اراده می‌کنند، کوله‌بار سفر می‌بندند و راه می‌افتند اما بعضی دیگر حساب شده تصمیم می‌گیرند و معتقدند نباید هیچ چیز را از قلم بیندازند اما برای اینکه یک تفریح هدفمند و سرشار از لحظه‌های شاد و مفید داشته باشیم، چه باید بکنیم؟
1.باید بدانید تفریح‌کردن تعریف خاصی دارد و هر نوع فعالیتی را نمی‌توان تفریح نامید. تفریح، مجموعه فعالیت‌هایی است که افراد خارج از زندگی روزمره و فعالیت‌های روزانه خود انجام می‌دهند و از آن لذت می‌برند بنابراین حتی اگر یک باغبان بخواهد تفریح کند، باید به جایی غیر از باغ و بوستان برود.
2.هدف خود را از تفریح مشخص و براساس آن تفریح مناسب خود را انتخاب کنید. هدفی که انتخاب کرده‌اید، باید به شما احساس رضایت درونی و آرامش بدهد. از خودتان بپرسید چرا می‌خواهم به مسافرت بروم و اگر مثلا به شمال بروم، حالم را بهتر خواهد کرد یا نه؟ پس نمی‌توان برای تفریح یک قانون کلی صادر کرد.
3.اگر می‌خواهید به سفر بروید، همه جوانب را به دقت بررسی کنید؛ مسیرتان در جاده، همرا‌هان، وسیله نقلیه، مکانی که در آنجا مستقر می‌شوید، لوازمی که با خود می‌برید و...توجه به این نکات، اهمیت زیادی در کیفیت تفریح شما دارد. اگر نکات حاشیه‌ای سفر خود را بررسی و پیش‌بینی کنید، تفریحتان لذت‌بخش خواهد شد.
4.مثبت‌اندیش باشید و جزییات منفی را کمتر ببینید. اگر قرار باشد زمانی را که برای به دست آوردن آرامش و تفریح در نظر گرفته‌اید، مدام در حال غرزدن و توجه به نکات منفی باشید، تفریح سالمی نخواهید داشت. سعی کنید عوامل مزاحم و منفی را حذف کنید تا اوقات بهتری داشته باشید.
5.تصور کنید برای تعطیلات قصد سفر دارید، ناگهان اتومبیل شما در جاده خراب میشود و مجبور می‌شوید چند ساعت از زمان استراحت خود را صرف تعمیر ماشین کنید. آیا این موضوع باعث میشود تفریح شما خراب شود؟ یکی از عواملی که تفریح شما را هدفمند می‌کند، نگاه جامع و پایین‌آوردن سطح انتظاراتتان است. باید رفتار خود را تعدیل کنید تا اگر اتفاق غیرقابل‌پیش‌بینی‌ای رخ داد، زجر نکشید بلکه آن را بپذیرید. به این موضوع فکر کنید که قرار است تفریح کنید و شاد باشید، بنابراین تحملتان افزایش پیدا می‌کند.
6.تفریح به ابزار و وسایلی نیاز دارد که خو‌ش‌خلقی یکی از اصلی‌ترین آنهاست. شرایط و موقعیت دیگران را درک کنید و بی‌دلیل تنش ایجاد نکنید. زمانی که با دوستان یا اعضای خانواده‌تان به تفریح می‌روید، ارتباط کلامی خوبی با آنها برقرار کنید. شوخ‌طبع باشید، سعی کنید دیگران را بخندانید و آبشاری برخورد کنید. برخورد آبشاری، یعنی نگاهتان به مسایل از بالا به پایین باشد. اگر به همراه دوستانتان به رستوران می‌روید و شما راننده اتومبیل هستید، باید بدانید مسوول جان چند نفر هستید و باید کاری کنید به بقیه خوش بگذرد، بنابراین اگر با سرعت غیرمجاز رانندگی کنید، همه این مسایل را نادیده گرفته‌اید.
7.گاهی مرز بین تفریح و اتلاف وقت بسیار کم میشود. خانواده‌ای را در نظر بگیرید که برای تفریح و رفع خستگی تصمیم دارند به کوهپیمایی بروند، اما پدر خانواده در طول مسیر با فرزندانش حرف نمی‌زند، با همسرش بدرفتاری می‌کند، با سرعت غیرمجاز رانندگی می‌کند و زمانی که به کوه رسیدند یک گوشه می‌نشیند و با اعضای خانواده ارتباط برقرار نمی‌کند. این خانواده ظاهرا برای تفریح آمده‌اند اما در اصل وقتشان را تلف کرده‌اند. چون از هیچ‌یک از مواهب کوهپیمایی بهره‌مند نشده‌اند و انگار پدر خانواده از سوی اجبار فرزندانش را به کوه آورده است. سعی کنید هنگام تفریح رفتار خود را مدیریت کنید.
8.خندیدن یک تفریح است و تحقیقات نشان می‌دهد هر فرد در طول شبانه‌روز باید 17 دقیقه بخندد. اگر هنگام خندیدن به حرکت اعضای بدنتان توجه کنید، احساس خندیدن در شما عمیق‌تر میشود. زمانی که می‌خندید، سطح کورتیزول خون پایین می‌آید و اضطراب و استرس کم میشود. در حالت خنده، دوپامین مغز در حالت تعادل قرار می‌گیرد بنابراین خندیدن تفریحی است که باعث نشاط و شادی روح و روان می شود.
9.اوقات خود را طوری برنامه‌ریزی کنید که تفریح از قلم نیفتد. اگر در طول روز 8 ساعت کار مفید دارید، حتما 1 تا 2 ساعت را نیز به تفریح اختصاص دهید. کتاب خواندن، گوش دادن به موسیقی مورد علاقه و وقت‌گذراندن در کنار اعضای خانواده، تفریح های سالمی هستند که می‌توانند تنش‌های روزانه شما را کاهش دهند.
10.نیازهای خود را به خوبی بشناسید و با توجه به شرایطتان، تفریح خود را انتخاب کنید. گاهی فرد نیاز دارد که فقط چند دقیقه از فضای روزمره خود دور باشد بنابراین باید بر اساس آن، چیزی که به او آرامش بیشتری می‌دهد، انتخاب کند. برخی افراد تا اسم تفریح می‌آید، سفر کردن را انتخاب می‌کنند، در صورتی که حتی چند دقیقه خندیدن یا معاشرت با یک دوست قدیمی تفریحی است که برخی افراد را حسابی به وجد می‌آورد.
منبع : هفته نامه سلامت
امروزه از اوقات فراغت در کشورهای توسعه‌یافته به عنوان یک فرصت نام برده میشود یعنی آنها درصددند از این اوقات برای شکوفایی استعدادها، رشد اجتماعی فرد و رساندن انسان به آرزوها و رویاهایش برنامه‌ریزی کنند ولی ما متاسفانه اوقات فراغت را تهدید می‌دانیم و از سوی دیگر هر سال هفته آخر خرداد ماه تمام فرهنگسراها و تمام مراکز فرهنگی ما مسابقه پرکردن اوقات فراغت می‌گذارند، درست مانند این است که امسال اولین سالی است که تابستان آمده است. جالب است ما این برنامه‌ریزی را انجام می‌دهیم و اسم عجیب پرکردن اوقات فراغت را روی آن می‌گذاریم در صورتی که در دنیا می‌گویند؛ بهره‌گیری از اوقات فراغت!
ما به دنبال این هستیم که اوقات فراغت را به هر نحوی پرکنیم و یکی از مضرترین راه‌هایی که در کشورمان برای این هدف استفاده میشود، کمک از رسانه‌ها به منظور نمایش فیلم است، مثلا ساعت 11 و 12 شب برای نوجوان و جوان‌مان تلویزیون فیلم می‌گذارد، ساعت خواب او را به هم می‌ریزد، برای پدر و مادر خانواده که صبح زود باید سرکار برود مشکل ایجاد میشود و خانواده دچار استرس میشود که دوباره تابستان آمد و دوباره شب‌بیداری پای تلویزیون آغاز شد در حالی‌که پناه بردن به رسانه تصویری در جوامع تقریبا توسعه نیافته است، شما ببینید هند چقدر به سینما و فیلم ساختن بها می‌دهد اما آیا در کشورهای توسعه‌یافته هم به همین صورت است؟
ما باید ببینیم دیگران برای اوقات فراغت کشورشان، برای جوانشان و برای سایر شهروندانش در سنین بالاتر چه می‌کنند چرا که فراغت فقط برای نسل جوان و دانش‌آموز نیست، اوقات فراغت برای استاد دانشگاه، کارمند، کارگر و خانم‌خانه‌دار هم هست.
امروزه در کشورهای توسعه یافته رشته‌ای تحت‌عنوان مدیریت اوقات فراغت در دانشگاه‌ها در مقاطع فوق‌لیسانس و دکترا ایجاد کرده‌اند چرا که معتقدند برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت، یک کار علمی است نه یک کار سلیقه‌ای.
بهره‌مندی درست از اوقات فراغت به برنامه‌ریزی، بودجه‌بندی و زمان‌بندی مربوط است. ما باید به فرزند و بزرگسالمان یاد بدهیم که چطور از این اوقات فراغت بهره ببرد و در انتها بگوییم محصول این زمانی که صرف کرده چه بوده؟محصولش حتما نباید کالای ملموسی باشد بلکه می‌تواند این باشد که من به این نتیجه رسیدم که این کار را نکنم، یعنی به فرد بزرگسالی اوقات فراغت بدهیم تا فکر کند، مسافرت برود و لذت ببرد و بیاید و بعد بگوید که من به این نتیجه رسیدم که این کار را دیگر نکنم.
بحث مهم دیگری که دراین‌باره مطرح است هدفمندی تفریحات و اوقات فراغت است که حتما شدنی است.
بگذارید یک مثال بزنم. در کشورهای دیگر تعطیلات آخر هفته وجود دارد. در این کشورها برنامه‌ریزی مالی، کاری و فکری افراد هفتگی است. یعنی در پایان هفته تخلیه روحی و ذهنی صورت می‌گیرد و بنابراین تمام اینها برای 13 روز فروردین جمع نمی‌شود!
13 روزی که 70 میلیون نفر می‌خواهند حداکثر استفاده را از امکانات تفریحی، زیارتی، فرهنگی و... بکنند، به جاده شمال می‌روند، در ترافیک گیر می‌کنند، استرس و فشار زیادی به آنها وارد میشود و بعد هم می‌گویند کاش این عید دیگر نیاید!
درصد زیادی از این افراد می‌گویند وای دوباره عید آمد، چرا که عید برای آنها مساوی است با خانه‌تکانی با هزینه‌های زیاد و میهمان‌های غیرمترقبه. یعنی عید برای جامعه ما به دوران پراسترس و پرهزینه‌ای تبدیل شده است و نمی‌توانی برنامه دقیقی برای خودت بریزی چرا که هر لحظه امکان دارد برای شما میهمان بیاید.
بنابراین اگر تعطیلاتمان را سازماندهی کنیم و درست تفریح کنیم می‌توانیم بگوییم آن اوقات را ما غنی‌سازی کردیم اما غنی‌سازی یعنی چه؟ یعنی پربار کردن، یعنی از آن اوقات بتوانیم خروجی‌ای بگیریم که قابل اندازه‌گیری باشد اما متاسفانه خروجی تعطیلات ما ایرانی‌ها قابل اندازه‌گیری نیست.
1. برنامه‌ای را در این مدت شروع کنید که بتوانید در طول سال هم ادامه بدهید.
2. هدفتان را مشخص کنید، آیا فقط می‌خواهید وقت خود را پر کنید یا می‌خواهید اگر به کلاس مقدماتی شنا بروید آن را تا مقطع حرفه‌ای هم ادامه بدهید؟ اگر می‌خواهید صرفا تفریح کنید استخر رفتن در این فصل چندان مناسب نیست چرا که همه در این فصل می‌خواهند شنا کنند و استخرها پر ازدحام است.
3. آیا کاری را که می‌خواهید انجام بدهید به آن علاقه دارید یا نه؟ همیشه به دنبال کاری بروید که به آن علاقه داشته باشید حتی اگر قرار است هزینه بیشتری را صرف آن کنید یا مسیر طولانی‌تری را طی کنید. مطمئن باشید اگر این نکته را مدنظر قرار دهید بعد از مدتی کاری که در آن اوقات فراغت انجام می‌دهید برای شما تبدیل به اوقات لذت میشود.
4. برای گذراندن این اوقات با کلاس‌ها یا برنامه‌هایی که مدنظر دارید صرفا به هزینه‌ها نگاه نکنید، مثلا شما یا فرزندتان علاقه دارید به کلاس زبان بروید، ممکن است در محله شما یک موسسه، خانه فرهنگ یا کانون هر سه همزمان این کلاس را ارائه بدهند با قیمت‌های متفاوت، باید برای گذراندن یک تخصص به سراغ متخصص بروید حتی اگر هزینه بالاتری دارد مثلا ما هیچ وقت برای درمان شکستگی دستمان پیش دندانپزشکی که نزدیک منزلمان است و آشناست نمی‌رویم!
5. آیا تفریح یا برنامه‌ای که برای اوقات فراغت خود و خانواده‌مان در نظر می‌گیریم در راستای اهدافی است که ما برای زندگی‌مان ترسیم کردیم؟ آیا هماهنگ با فرهنگ ماست؟ مثلا اینطور نباشد که چون همه به فلان کشور سفر می‌کنند صرفا به این دلیل ما هم به این مسافرت برویم و در نتیجه هیچ‌کدام از اعضای خانواده نه از این سفر دستاوردی داشته‌باشند نه لذتی ببرند چون در راستای فرهنگ و اهداف ما نبوده است.
یک توصیه دوستانه هم در پایان به شما می‌کنم، سعی کنید آخر هفته‌ها به سفر بروید، لازم هم نیست سفر دوری بروید، سری به اطراف شهر و حتی تفرجگاه‌های شهر خود بزنید بعد از مدتی تاثیر شگفت انگیز آن را مشاهده خواهید کرد.
نگاه جامعه شناس: دکتر امان‌الله قرایی‌مقدم، استادیار دانشگاه تربیت معلم
وقت تلف کردن را با تفریح اشتباه نگیریموقت برخی افراد واقعا برایشان به اندازه طلا ارزش دارد. مردم ژاپن این شعار را در عمل نیز ثابت کردند. به‌گونه‌ای که حتی در مسیر رفت‌وآمدشان هم وقتشان را تلف نمی‌کنند و مشغول مطالعه‌اند اما اگر نگاهی به دور‌وبرمان بیندازیم این رفتار در مورد مردم کشورمان خیلی مصداق ندارد که البته ریشه تاریخی و سنتی دارد.
ما در طول تاریخ جامعه سنتی داشتیم و همواره دسترسی به کتاب و مطالعه برای همگان فراهم نبود. در واقع نظام های مستبد به مردم اجازه نمی‌دادند که به سمت دانش پیش بروند.
حتی تا سال 1300 در ایران مدرسه وجود نداشت بنابراین فرهنگ مردم با کتابخوانی و مطالعه آشنا نبود. به بیان دیگر مسایل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، سنتی و نبود امکانات جامعه را با مطالعه بیگانه کرد. در حال حاضر هم تعداد کتابخوان‌ها محدود است که البته نمی‌توان عامل گران‌بودن کتاب را نادیده گرفت. در هر صورت مردم بیشتر وقتشان را به بطالت می‌گذرانند و این مساله با عدم مطالعه ارتباط دارد.
این موضوع دلایل مختلفی دارد. رسانه‌های گروهی به ویژه تلویزیون، برای تشویق مردم به مطالعه و افزایش آگاهی‌شان تلاش لازم را انجام نمی‌دهند. از سوی دیگر مدارس نیز دانش‌آموزان را معطوف به کتاب‌های درسی می‌کنند و از آنها نمی‌خواهند که مطالعه غیردرسی نیز داشته باشند.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز باید کتابخانه‌های عمومی بیشتری در سطح شهر تاسیس کند. اما نکته قابل توجه آن است که اتلاف وقت و ارزش ننهادن به زمان، ویژگی جهان سومی هاست. درواقع مردم اهمیتی به گذر زمان نمی‌دهند، البته وضعیت تهران نسبت به شهرستان‌ها در این زمینه بهتر است. در جامعه‌ای که وقت ارزش ندارد، آگاهی مردم کم میشود و سرانه مطالعه هم پایین می‌آید.
ورود آسیب‌های اجتماعی یکی از عوارض این مساله است. به عبارت دیگر درگیری‌های فکری و اجتماعی، غیبت و تهمت در جامعه بیشتر میشود. شایعه‌سازی فیزیکی از تبعات اتلاف وقت در جامعه است. مردمی که بیکارند و عادت به اتلاف وقت دارند، برای گذراندن اوقاتشان شایعه‌سازی می‌کنند و مدام در مورد امور سیاسی و اقتصادی بحث و جدل می‌کنند.
در چنین جامعه‌ای تنبلی و کاهلی باب و اختلاف‌های خانوادگی بیشتر میشود و بدبینی سیاسی و فکری نمود پیدا می‌کند. در این بین رسانه‌ها مانند تلویزیون هم برنامه‌هایی نشان می‌دهند که به جای بالابردن آگاهی مردم، وقت آنها را تلف می‌کند. بنابراین باید جوانان را به سمت مطالعه و به دنبال آن ارزش نهادن به زمانشان سوق دهیم، معلمان و اساتید دانشگاه‌ها هم نقش بسیار مهمی در ترغیب جوانان دارند.
نگاه روان پزشک: دکتر محمدرضا خدایی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی وتوان‌بخشی
تفریح بخشی از کار استهر انسانی نیازهای اولیه‌ای دارد که همه ما با آنها آشنا هستند مثل نیاز به غذا و هوا، اما برخی از نیازها طی زمان احساس میشود مثل نیاز به استراحت و تجدیدقوا. باید بدانید تفریح از نیازهای ضروری هر انسانی است و به او کمک می‌کند سلامت جسمی و روانی داشته باشد.
برخی افراد معتقدند تفریح، تنبلی و اتلاف وقت است و نباید به آن اهمیت داد، در مقابل افراد دیگری در تفریح افراط می‌کنند. توجه داشته باشید نادیده گرفتن تفریح به همان میزان به شما آسیب می‌رساند که تفریح بی‌حد و اندازه. یعنی؛ اگر تفریح، مناسب، متناسب و برنامه‌ریزی‌شده باشد، قسمتی از کار شما محسوب میشود چون با نیروی مضاعف به کارتان ادامه می‌دهید و سلامت روانی، ذهنی، معنوی، جسمی و هیجانی‌تان تضمین خواهد شد اما نباید بخش عمده وقت خود را صرف تفریح و خوشگذرانی کنید. درواقع چنین رفتاری نوعی اختلال است.
اگر می‌خواهید تفریحی داشته باشید که سلامت شما را ارتقا بدهد، باید بدانید تفریح سالم باعث تمدد اعصاب میشود و احساس رضایت درونی و بیرونی را برایتان به همراه دارد و به نوعی احساس آرامش را برای شما و دیگران فراهم می‌کند. علاوه بر آن چند خصوصیت دارد که باید آنها را مدنظر قرار دهید:
1. رضایت درونی
2. رضایت بیرونی
3. عدم آزار و اذیت دیگران
4. زیان نرساندن به خودتان
5. برنامه‌ریزی
6. با همراهی و کمک خانواده
7. مشخص بودن مدت تفریح و مکان آن.
تفریحات خود را طوری برنامه‌ریزی کنید که فعالیت جسمی و فکری را در کنار هم داشته باشید. به طور مثال برای تفریح فقط پای رایانه ننشینید بلکه فعالیت‌های ورزشی مناسبی را نیز برای خود در نظر بگیرید و بخشی از اوقات خود را به با هم بودن اختصاص دهید. به طور کلی تفریحاتتان را طوری مدیریت کنید که باعث افزایش سطح معلومات، دانش، سلامت روانی و جسمانی‌تان شود. اگر می‌خواهید از تاثیراتی که تفریح روی بدنتان می‌گذارد، مطلع شوید، حتما این پاراگراف را بخوانید. بگذارید قضیه را بر عکس نگاه کنیم، روان‌پزشکان معتقدند توان روانی و جسمی افرادی که روزها و ماه‌ها به صورت مداوم کار می‌کنند و هیچ تفریحی برای خود در نظر نمی‌گیرند، تحلیل می‌رود، ترشح برخی هورمون‌ها مانند سروتونین در مغز کاهش و هورمون‌هایی مانند کورتیکواسترویید افزایش می‌یابد. علاوه بر آن تمرکز و توجه و توان مقابله با استرس کم میشود. این افراد زودتر دچار فرسودگی خواهند شد. تفریح مفید و هدفمند، مهارت‌های اجتماعی را افزایش می‌دهد. افسردگی، استرس و اضطراب‌ها را دور می‌کند، کارایی را بالا می‌برد و خلق را بهتر می‌کند. معمولا افرادی که شخصیت‌های وسواسی دارند و بیش از اندازه کمال‌طلب هستند به خودشان سخت می‌گیرند و هرگز برای ادامه فعالیتشان سراغ تجدید قوا نمی‌روند. این اقدام باعث افت عملکرد در وظایف شغلی و خانوادگی میشود. افراد بی‌خیال و لاابالی که احساس مسوولیت پایینی دارند بیشتر اوقات خود را صرف خوشگذرانی می‌کنند. این رفتار نیز نوعی اختلال است بنابراین همیشه حد اعتدال را در فعالیت و تفریحاتتان رعایت کنید.
نگاه روان‌شناس: دکتر پرویز رزاقی، مدرس دانشگاه
هدفمند تفریح کنیدزندگی روزمره و تکراری، بدو بدو کردن، تنش‌ها و اختلاف‌ها و استرس‌های شغلی آنقدر خسته‌تان کرده است که دلتان می‌خواهد برای چند روزی از زندگی روزمره دور باشید. سفر، همیشه اولین گزینه‌ای است که برای تفریح و استراحت به ذهنمان خطور می‌کند.
برخی افراد تا اراده می‌کنند، کوله‌بار سفر می‌بندند و راه می‌افتند اما بعضی دیگر حساب شده تصمیم می‌گیرند و معتقدند نباید هیچ چیز را از قلم بیندازند اما برای اینکه یک تفریح هدفمند و سرشار از لحظه‌های شاد و مفید داشته باشیم، چه باید بکنیم؟
1.باید بدانید تفریح‌کردن تعریف خاصی دارد و هر نوع فعالیتی را نمی‌توان تفریح نامید. تفریح، مجموعه فعالیت‌هایی است که افراد خارج از زندگی روزمره و فعالیت‌های روزانه خود انجام می‌دهند و از آن لذت می‌برند بنابراین حتی اگر یک باغبان بخواهد تفریح کند، باید به جایی غیر از باغ و بوستان برود.
2.هدف خود را از تفریح مشخص و براساس آن تفریح مناسب خود را انتخاب کنید. هدفی که انتخاب کرده‌اید، باید به شما احساس رضایت درونی و آرامش بدهد. از خودتان بپرسید چرا می‌خواهم به مسافرت بروم و اگر مثلا به شمال بروم، حالم را بهتر خواهد کرد یا نه؟ پس نمی‌توان برای تفریح یک قانون کلی صادر کرد.
3.اگر می‌خواهید به سفر بروید، همه جوانب را به دقت بررسی کنید؛ مسیرتان در جاده، همرا‌هان، وسیله نقلیه، مکانی که در آنجا مستقر می‌شوید، لوازمی که با خود می‌برید و...توجه به این نکات، اهمیت زیادی در کیفیت تفریح شما دارد. اگر نکات حاشیه‌ای سفر خود را بررسی و پیش‌بینی کنید، تفریحتان لذت‌بخش خواهد شد.
4.مثبت‌اندیش باشید و جزییات منفی را کمتر ببینید. اگر قرار باشد زمانی را که برای به دست آوردن آرامش و تفریح در نظر گرفته‌اید، مدام در حال غرزدن و توجه به نکات منفی باشید، تفریح سالمی نخواهید داشت. سعی کنید عوامل مزاحم و منفی را حذف کنید تا اوقات بهتری داشته باشید.
5.تصور کنید برای تعطیلات قصد سفر دارید، ناگهان اتومبیل شما در جاده خراب میشود و مجبور می‌شوید چند ساعت از زمان استراحت خود را صرف تعمیر ماشین کنید. آیا این موضوع باعث میشود تفریح شما خراب شود؟ یکی از عواملی که تفریح شما را هدفمند می‌کند، نگاه جامع و پایین‌آوردن سطح انتظاراتتان است. باید رفتار خود را تعدیل کنید تا اگر اتفاق غیرقابل‌پیش‌بینی‌ای رخ داد، زجر نکشید بلکه آن را بپذیرید. به این موضوع فکر کنید که قرار است تفریح کنید و شاد باشید، بنابراین تحملتان افزایش پیدا می‌کند.
6.تفریح به ابزار و وسایلی نیاز دارد که خو‌ش‌خلقی یکی از اصلی‌ترین آنهاست. شرایط و موقعیت دیگران را درک کنید و بی‌دلیل تنش ایجاد نکنید. زمانی که با دوستان یا اعضای خانواده‌تان به تفریح می‌روید، ارتباط کلامی خوبی با آنها برقرار کنید. شوخ‌طبع باشید، سعی کنید دیگران را بخندانید و آبشاری برخورد کنید. برخورد آبشاری، یعنی نگاهتان به مسایل از بالا به پایین باشد. اگر به همراه دوستانتان به رستوران می‌روید و شما راننده اتومبیل هستید، باید بدانید مسوول جان چند نفر هستید و باید کاری کنید به بقیه خوش بگذرد، بنابراین اگر با سرعت غیرمجاز رانندگی کنید، همه این مسایل را نادیده گرفته‌اید.
7.گاهی مرز بین تفریح و اتلاف وقت بسیار کم میشود. خانواده‌ای را در نظر بگیرید که برای تفریح و رفع خستگی تصمیم دارند به کوهپیمایی بروند، اما پدر خانواده در طول مسیر با فرزندانش حرف نمی‌زند، با همسرش بدرفتاری می‌کند، با سرعت غیرمجاز رانندگی می‌کند و زمانی که به کوه رسیدند یک گوشه می‌نشیند و با اعضای خانواده ارتباط برقرار نمی‌کند. این خانواده ظاهرا برای تفریح آمده‌اند اما در اصل وقتشان را تلف کرده‌اند. چون از هیچ‌یک از مواهب کوهپیمایی بهره‌مند نشده‌اند و انگار پدر خانواده از سوی اجبار فرزندانش را به کوه آورده است. سعی کنید هنگام تفریح رفتار خود را مدیریت کنید.
8.خندیدن یک تفریح است و تحقیقات نشان می‌دهد هر فرد در طول شبانه‌روز باید 17 دقیقه بخندد. اگر هنگام خندیدن به حرکت اعضای بدنتان توجه کنید، احساس خندیدن در شما عمیق‌تر میشود. زمانی که می‌خندید، سطح کورتیزول خون پایین می‌آید و اضطراب و استرس کم میشود. در حالت خنده، دوپامین مغز در حالت تعادل قرار می‌گیرد بنابراین خندیدن تفریحی است که باعث نشاط و شادی روح و روان می شود.
9.اوقات خود را طوری برنامه‌ریزی کنید که تفریح از قلم نیفتد. اگر در طول روز 8 ساعت کار مفید دارید، حتما 1 تا 2 ساعت را نیز به تفریح اختصاص دهید. کتاب خواندن، گوش دادن به موسیقی مورد علاقه و وقت‌گذراندن در کنار اعضای خانواده، تفریح های سالمی هستند که می‌توانند تنش‌های روزانه شما را کاهش دهند.
10.نیازهای خود را به خوبی بشناسید و با توجه به شرایطتان، تفریح خود را انتخاب کنید. گاهی فرد نیاز دارد که فقط چند دقیقه از فضای روزمره خود دور باشد بنابراین باید بر اساس آن، چیزی که به او آرامش بیشتری می‌دهد، انتخاب کند. برخی افراد تا اسم تفریح می‌آید، سفر کردن را انتخاب می‌کنند، در صورتی که حتی چند دقیقه خندیدن یا معاشرت با یک دوست قدیمی تفریحی است که برخی افراد را حسابی به وجد می‌آورد.
منبع : هفته نامه سلامت
.jpg "چرا پیامبر (ص) فرموده است که سوره هود مرا پیر کرده است؟")
