نویسنده: دکتر عباسعلی رستمی نسب
چکیده
این پژوهش به بررسی و تدوین اسناد هشت سال دفاع مقدّس استان کرمان می پردازد. روش این پژوهش کیفی و از نوع پژوهش مبنایی است که توسط افراد مجرّب و آموزش دیده انجام گرفته است. جامعه آماری، کلیه اسناد مربوط به هشت سال دفاع مقدس است که از سازمان ها، نهادها و افراد مرتبط با آن دریافت گردیده است. نتیجه پژوهش، جمع آوری صد و بیست هزار سند، شامل وصیتنامه ها، نامه ها، گزارش ها، یادداشت ها، خاطرات، تصاویر، کتاب ها، فیلم ها، نقش ها و سایر موارد است. اهمیّت این اسناد در این است که در زمینه های پژوهشی متعدّدی در حوزه جامعه شناختی و روانشناختی، نقش رهبری، مردم، اعتقادات، تاریخ، نقاط قوت و ضعف، عوامل پیروزی و شکست و عوامل مداخله گر در جنگ را فراهم می آورد. همچنین این اسناد می توانند منابع ارزشمندی برای نظریه سازی در خصوص جنگ و دفاع در مقابل متجاوزین به حریم کشورها باشند.واژگان کلیدی
اسناد، هشت سال دفاع مقدس، استان کرمان، زمینه سازی (نظریه مبنایی).1- مقدّمه
ادبیّات پایداری از چه سرچشمه هایی آب زلال و پاک را می نوشد؟ یک ادیب یا شاعر، چگونه می تواند حقایق مربوط به واقعیّات و رخدادهای مهمّ بشری را در قالب نظم و نثر زیبا و پرجاذبه عرضه نماید؟ چگونه می توان ادبیّات پایداری را غنی و ماندگار نمود؟ وظیفه امروز محقّقین ما در حوزه ارزش های هشت سال دفاع مقدس چیست؟ برای دست یابی به پاسخ های دقیق این سؤال های اساسی، لازم است پای مصاحبه کسانی نشست که توانسته اند آثار ادبی ماندگاری از خود به جای گذارند؛ به عبارتی، آنها که هم ذوق و استعداد دارند و هم خود را به صحنه های حوادث برده اند و خود عضوی از آن صحنه ها شده اند. عضوی که بازیگر آن فضاسازی ها نیست بلکه تماشاگری ماهر و هنرمند است و قادر است حقایق را در قالب کلمات، عباراتی پیوسته و منظم و زیبا بریزد و آنها را به گونه ای ارائه نماید که ذهن کنجکاو خواننده را به تماشای آن واقعه ببرد و او را متنبّه و بیدار نماید و به قضاوت صحیح بنشاند و حقایق را برای کشف زندگی بهتر و مدینه فاضله بیابد.ورود به صحنه های وقایع، کاری آسان و آماده نیست زیرا اکثر صحنه ها بی خبر از نویسندگان و شاعران به وقوع می پیوندند و به تاریخ مبدّل می شوند، افراد حاضر در این صحنه ها، وقایع را به صورت جسته و گریخته به ذهن می سپرند و بسیاری از آنها قصد به یاد سپردن و بعد به یادآوردن این صحنه ها را ندارند؛ آنان به دنبال رسیدن به هدف اند؛ از این رو، برای بیان چگونگی رخداد این وقایع نیاز به بازسازی آنهاست. در بازسازی باید به سراغ کسانی رفت که در صحنه بوده اند و خاطرات، یادداشت ها، تصاویر و سایر اطلاعات آنها را جمع آوری کرد و در کنار همدیگر گذاشت تا صحنه بازسازی شود. حال مورخ، ادیب یا شاعر می تواند آنها را به نظم و نثر درآورد و اثری بدیع از خود به جای گذارد. ادبیّات پایداری صرفاً "عبارت از تشویق و تشجیع مردم به نجات دفاع در برابر دشمنانی که خصمانه در پی تحمیل سلطه خود هستند"(طاهری نیا، 1384: 342)، نیست بلکه ادبیّات پایداری به تصویر کشیدن ایثارگری های انسان ها در مقابل دشمن سرسخت هم هست.
با این توضیح مختصر، شناخت منابع و دست یافتن به آنها، بسیار مهم و با اهمیّت است. در تاریخ بشر، صحنه های زیادی در خصوص مبارزه و پایداری در جهت حفظ حقوق و ارزش های بشری به وقوع پیوسته است و نویسندگان و ادیبان و شاعران توانایی پیدا شده و توانسته اند این حقایق را بیان نمایند. فردوسی نمونه بارزی از این شخصیت های ادبی برجسته و ماندگار تاریخ بشر است. او توانسته است به این صحنه ورود پیدا کند و اشعار حماسی بیافریند و حقایقی از زندگی نیکوی بشری را برملا کند و نمونه آن داستان بوذرجمهر و...است. (فردوسی، 1381: 1138)
یکی از وقایع مهمّی که در دوره معاصر پدید آمد، انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدّس بود و به دنبال آن، حوادثی که بعد از آن رخ داد. ورود انسان های مستعد و با ذوق به این رخدادها، می تواند آثار ادبی گرانبهایی برای هدایت نسل های حال و آینده بشر به جای گذارد.
بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدّس، توانسته است مجموعه آثاری از افرادی که در بطن این حوادث حضور داشته اند، جمع آوری نماید. مطالعه این اسناد معتبر و نزدیک به زمان وقوع رخدادها، می تواند فضاسازی مناسبی برای نویسندگان آثار ادبی و تاریخی ایجاد کند.
در طول هشت سال دفاع مقدس، افرادی در صحنه و فضای حاکم بر آن دوران حضور داشته اند، توانسته اند آثار ادبی ارزشمندی خلق نمایند و روح پایداری صحنه نبرد با دشمن را به تصویر بکشند.
چون کوه ز صفوتیم و چون چشمه ز جوش
یک سو همه قدرتیم و یک سو همه نوش
صحرا صحرا همه سکوتیم و جدال
دریا دریا همه تلاشیم و خروش
(سبزواری، 1362: 9)
برای شناخت و شناساندن هرچه بهتر ادبیّات پایداری دفاع مقدّس، لازم است تا به تمامی اسناد آن دوران دسترسی داشته باشیم. «به واقع می توان گفت که ادبیّات پایداری می توانست و می تواند با نگاه به جنگ، حماسه های معاصر فرهنگ و تاریخ ادبی ایران و زبان فارسی را بسازد، نکته مهم این است که نگاه به جنگ چگونه ممکن می گردد، آیا بدون آشنایی با منابع می توان به جنگ نگاه کرد؟ قطعاً خیر؟ (امامی، 1380: 169) بنابراین، سوال اساسی این مقاله این است که منابع اسنادی هشت سال دفاع مقدّس در این استان کرمان شامل چه مواردی است؟
2- بیان مسأله
لازمه اینکه بتوانیم یک اثر ادبی، تاریخی و فرهنگی بنویسیم این است که اطلاعات لازم درباره آن مقطع تاریخی را در اختیار داشته باشیم. تاریخ هر دوره، به منزله نقشه خاصّی است که در آن، نقاط مهم مشخص است و ارتباط خاصّی بین آنها وجود دارد. این نقشه را باید پیدا کرد و همه حوادثی را که در آن روی داده است، برجسته نمود و به علل وقوع و آثار آنها پرداخت و نقشه را با ویژگی های خاصّ خودش و به کمک فکر و اندیشه، معنادار نمود به طوری که بتوان از آن، درس زندگی بهتر را آموخت. در این راستا باید تلاش کرد تا ضمن پرهیز از شتابزدگی، منابع و به خصوص منابع دست اول به شیوه ای صحیح شناسایی و جمع آوری شوند. منابع ثبت و ضبط اطّلاعات تاریخی زیادند و در مرحله بعد باید اطّلاعات مهم و ضروری را به دقّت مشخص و از انباشتن اطّلاعات بی فایده و بی اهمیّت پرهیز کرد.در حال حاضر، اکثر اطّلاعات مکتوب و غیر مکتوب مربوط به دفاع مقدّس در اختیار افراد و یا سازمان های متعدّد است. برقراری ارتباط درست، می تواند دسترسی ما را به آنها بسیار آسان نماید. به غیر از ارتباط صحیح داشتن، ابزار کافی و لازم برای جمع آوری اطّلاعات، ضروری است. باید ملاک ها و معیارهایی داشت تا بتوان بر اساس آنها، اسناد مورد نیاز را شناسایی، طبقه بندی و تدوین نمود، تا به هنگام تدوین تاریخ با کمبود اطّلاعات مواجه نگردیم. اینجاست که قبلاً باید در طرح خود مشخص کرده باشیم که در طرح پژوهش به دنبال چه هستیم و اهداف و هدف نهایی پژوهش چیست؟ چه نوع اطّلاعاتی لازم است لیست گردند و همه نکاتی که دستیابی ما را به اطّلاعات ممکن می نماید؛ شناسایی و رعایت نمود.
در این پژوهش، اسناد مکتوب هشت سال دفاع مقدّس در استان کرمان شناسایی، طبقه بندی و تدوین می گردند تا زمینه برای نوشتن آثار ادبی و تاریخ هشت سال دفاع مقدس، به ویژه در این استان فراهم شود تا بتوان با استفاده از این اسناد تاریخی برنامه هایی را طراحی نمود که عمل به آنها، منجر به ثبات، اقتدار و پیشرفت کشور و سعادت تمامی مردم این سرزمین می گردد.
همه مردم ایران و سایر کشورهای جهان می دانند که هشت سال جنگ از طرف سلطه گران بر کشور مسلمان ایران تحمیل گردید و در مقابل، مردم ایران از ارزش های انقلاب و منابع عظیم این سرزمین دفاع کردند. مرد و زن، پیر و جوان مبارزه کردند و نگذاشتند که دشمن جای پایی در این سرزمین کهن باز نماید. صدها هزار انسان عارف و مبارز، جانشان را فدا نمودند و تاریخی به جای گذاشتند که هم اکنون در اذهان، آثار مکتوب، عکس ها، فیلم ها و... موجود است.
شناسایی و بازکاوی این اطلاعات و کشف علل حفظ تمامیّت ارضی این کشور، بسیار مهم است و می تواند مبنای پاسداری از این سرزمین و حفظ و توسعه ارزش های حاکم بر آن باشد.
لذا لازم است که این منابع کاملاً شناسایی، جمع آوری، طبقه بندی و تدوین گردند تا با تدوین رویدادهای هشت سال دفاع مقدّس، حقایق نهفته درباره این دوره تاریخی روشن شود و تجربه گران بهایی باشد برای محقّقان، سیاستمداران، عدالت خواهان و نیز راهنمایی باشد برای کسانی که در سایه دفاع کم نظیر رهبر و مردم مسلمان این سرزمین، می خواهند خانه آباد، شهر آباد، سرزمین آباد و جهانی آباد را به وجود آورند. این منابع، اطّلاعات متقن و مناسبی از طرح ها و برنامه ها و تلاش های دشمن را ارائه می نمایند و از طریق آنها می توان توانایی ها و ضعف های دشمن را شناسایی نمود و طرح هایی برای کاهش قدرت های آن تولید و اجرا کرد. این اطّلاعات، اهمیّت پژوهش و شناسایی منابع را صد چندان می نماید.
در خصوص جمع آوری اسناد دفاع مقدّس باید تعجیل نمود و از تمامی ظرفیّت های موجود استفاده کرد زیرا بسیاری از اسناد در اذهان مردم نقش بسته اند و بعضی از آنها به صورت مکتوب نزد مردم اند و بعضی در بایگانی های سازمان های مختلف وجود دارند. چنانچه به موقع این اسناد شناسایی، استخراج، ثبت و نگهداری نشوند، بر اثر مرگ و میرها و گذشت زمان، معدوم خواهند گشت و ما از این تجارب وسیع و مهم محروم خواهیم شد و نخواهیم توانست چگونگی این پایداری ها را به نسل های امروز و فردای این سرزمین کهن انتقال دهیم تا با استفاده از تجارب آنها از نفوذ و حمله مجدد دشمن جلوگیری نماییم.
هشت سال دفاع مقدّس، در خود تجربه ها، نوآوری ها، اختراعات و اکتشافات، روابط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، وحدت و همکاری، شیوه های برخورد با مسائل داخلی و خارجی و... را دارد که در نوع خودشان بی نظیر یا کم نظیرند.
جمع آوری اسناد جنگ و یافتن پاسخ سؤال های مربوط به آن، به ما کمک می کند که از هم اکنون طرح هایی در خصوص امنیّت و پیشرفت کشور داشته باشیم و دست های متجاوز دشمن را برای همیشه از این سرزمین کوتاه کنیم.
همان طور که بیان شد، اسناد هشت سال دفاع مقدّس بسیار گسترده و عمیق است. هر استان کشور، با توجّه به ویژگی های خاص خود، مبارزات و کوشش هایی در مقابل دشمن داشته است، بنابراین، لازم است که آثار مجاهدت های یادشده جمع آوری گردند و بر اساس اسناد استان ها، کتاب های ادبی، تاریخی، اجتماعی و تربیتی هشت سال دفاع مقدّس نوشته شود. لازمه این کار، در ابتدا جمع آوری اسناد مربوطه است.
در هر استان، اسنادی به صورت مکتوب و شفاهی وجود دارد که باید استخراج و جمع آوری گردند تا در نوشتن آثار از آنها استفاده شود؛ از این رو هدف و محدوده وظیفه محقّق در طرح حاضر، رسیدن به هدف پروژه، یعنی جمع آوری و تدوین اسناد هشت سال دفاع مقدّس در استان کرمان است.
خوشبختانه هنوز اکثر نیروهای انسانی حاضر در انقلاب اسلامی ایران و هشت سال دفاع مقدس زنده اند و بسیاری از اسناد مکتوب و شفاهی را نزد خود دارند که در اینجا به شناسایی و جمع آوری و ثبت و ضبط آنها پرداخته شده است تا بتوان از نابودی این اسناد ارزشی جلوگیری و از آنها استفاده لازم را نمود.
تاریخ در خود تجارب و ارزش های گرانبهایی را نهفته دارد که حفظ آنها، بزرگترین خدمت به نسل های آینده و کمک به پیشرفت و سعادت بشری است. به نظر می آید که مهم ترین بخش یک پژوهش معتبر، وجود منابع معتبر و دست اوّل است تا بر اساس آنها، تحلیل های دقیق انجام شود و پس از آن، کار پژوهش چندان سخت نیست. بنابراین لازم است حتی یک سند معتبر از دست نرود و با دقّت، تمامی اسناد گردآوری شود تا به صورت رساله و نرم افزار نگهداری گردد؛ سپس، تاریخ نگاران به تدوین کتاب های تاریخ و ادبیات شاعران و خلق آثار ادبی بپردازند و پژوهش های مرتبط دیگری هم بتواند انجام شود. بنابراین مسئله اصلی پژوهش حاضر، چگونگی و شناسایی اسناد هشت سال دفاع مقدّس استان کرمان، جمع آوری، طبقه بندی و تدوین آنهاست. ضمناً یادآوری می شود که این پژوهش، اوّلین طرح پژوهشی در راستای جمع آوری و ثبت اسناد هشت سال دفاع مقدّس استان کرمان است.
گمان های ما در این پژوهش به صورت رابطه دو یا چند متغیّر نیست بلکه سؤال هایی در خصوص منابع اسنادی است که در قالب دو منبع کلّی، قابل بررسی است. منبع اول، بعضی از منابع اسنادی موجود در دست اشخاصی است که در جبهه های جنگ بوده اند و منبع دوم: اسناد موجود در سازمان های مرتبط با جنگ است.
این اسناد نزد اشخاصی که در جبهه های مبارزه علیه دشمن حضور داشته اند به صورت مکتوب و شفاهی وجود دارد. ناگفته نماند ابزار و شیوه های جمع آوری اسناد مکتوب و شفاهی با هم متفاوت است.
در این طرح پژوهشی، تأکید بر دقّت بالا در جمع آوری اسناد مکتوب است؛ بنابراین، محدوده این پژوهش دربرگیرنده اسنادی است که به صورت نامه، خاطره، وصیت نامه، عکس، نقشه و اسناد و عملیّاتی و موارد دیگر است. به طور کلّی دو سؤال مورد توجّه است:
1- اسناد مرتبط با هشت سال دفاع مقدس نزد ایثارگران و خانواده شهدا از چه نوعی هستند؟
2- اسناد مرتبط با هشت سال دفاع مقدّس در نهادها و سازمان های دولتی و غیردولتی از چه نوعی هستند؟
در راستای این سؤال ها، ضروری است که نگاهی اجمالی به پیشینه این گونه پژوهش ها داشته باشیم.
3- ادبیّات و پیشینه پژوهش
منظور ما از اسناد دفاع مقدّس، هر نوع مدرک مکتوب یا غیرمکتوبی است که قابل اعتماد و استفاده و به نوعی، با دفاع مقدّس مرتبط است. این اسناد نزد اشخاصی است که مرتبط با جنگ بوده اند و می تواند به عنوان سند مکتوب چون نوشته، عکس، فیلم، نقشه و... باشد و یا به صورت خاطره در اذهان آنها ثبت شده باشد؛ از این رو اشخاص مرتبط با دفاع مقدّس، منابع پژوهش این تحقیق اند. این اسناد، قطعات متعدّد یک تاریخ هشت ساله را تشکیل می دهند و تکّه های پراکنده و درهمی هستند که هیچ یک به تنهایی نمی تواند تاریخ دفاع مقدّس را به صورت یکپارچه نشان دهد ولی چنانچه جمع آوری گردند و هر کدام در جای خود قرار گیرند و مورد تجزیه و تحلیل به ویژه کارشناسان تاریخ قرار گیرند، قطعاً روح کلّی حاکم بر هشت سال دفاع مقدّس و عناصر تشکیل دهنده آن را نشان خواهند داد و ما خواهیم توانست از آنها بهره لازم را برای پیشرفت آینده کشور داشته باشیم.به تصویر کشاندن صحنه های هشت سال دفاع مقدّس و به نمایش گذاشتن آثار و اسناد آن، کاری بس دشوار است که افکار عمیق و آشنا به روزها و شب های دفاع و تلاش های بسیار زیاد و گسترده را می طلبد. با وجود همه اینها باز هم، به گمان محقّق، تصویر کامل صحنه های این دوره پرفراز و نشیب امری دست نیافتنی به نظر می رسد زیرا بسیاری از اسناد در روح ها و قلب ها دفن گردیده اند و در حال حاضر از دسترس ما دور شده اند. چه معرفت های عرفانی در اذهان شهدا بود که حتی بر زبان آنها جاری نگشت و در دفترچه خاطرات آنها نشان ثبت نشد. رهبر انقلاب، چه زیبا می گوید:
«... خاطره درخشان روزهای بزرگ دفاع مقدّس، باید به قوّت و قدرت بیشتر و روشن و همان که بوده است باقی بماند. البته اینکه عرض می کنیم «همان که بوده است» یعنی مبالغه ای در آن انجام نگیرد چون احتیاج به مبالغه هم نیست. حتّی من گمان نمی کنم که قلم ها و نوشتارها و کارهای هنری، به همان اندازه بتوانند آنچه را که بوده است، نشان دهند. تا به حال که نتوانسته ایم آن صحنه ها را آن چنان که بوده، در عالم فرهنگ و ادبیّات و هنر نشان دهیم. باید تلاش کنید که اینها برجسته بماند و در ذهن ها ماندگار شود.
آنچه از حماسه و شجاعت و قدرت و صلابت و فتح رزمندگان اسلام در این مدّت گذشت و آنچه از ایثار و قدرت روحی و توکّل به خدا و اعتماد به نفس که ملّت بزرگ ما از خود نشان داد، با هیچ بیان قابل توصیف نیست. آری، صحیفه دل و لوح ذهن پرخاطره آزادمردان و شیرزنان و غیور رزمندگان و دلیر بسیجیان ملّت ما را که مدرن ترین سلاح های ابرقدرت ها در برابر اراده پولادین آنان خنثی گردیده است، به آسانی نمی توان در هیچ گزارشی ترسیم کرد مگر آنکه همه کسانی که توانایی نگارش و سرایش، ترسیم و تجسّم دارند، دیده ها و یافته های خود و دیگران را هنرمندانه به نظم و نثر و تصویر درآورند.»(خامنه ای، 1388: 118 و 119)
شهید آوینی به زیبایی درباره ولایت و رهبری امام خمینی (ره) می نویسد: «داغ های همه تاریخ ما را به یک باره دیدیم چرا که امّت آخرالزّمانیم و خمینی، این ماه بنی هاشم، میراث دار همه صاحبان عهد بود و در شب یلدای تارخ، در عصر اِدبارِ عقل و فلک زدگی بشر، در زمانه غربت حق، در عصری که دیگر هیچ پیامبری مبعوث نمی شد و هیچ مُنذِری نمی آمد، خمینی میراث دار همه انبیا و اسباط ایشان بود.»(آوینی، 1383: 5)
یکی از شهدا، روزهای دفاع را یوم الله می داند و در وصیّت نامه خود می نویسد: اکنون یوم الله دیگری است که پیرو یوم الله حسین(ع) است. همان یوم اللهی که هزار و سیصد و اندی سال قبل از این، حسین(ع) در میدان شهادت، در آن روز ندای "هل من ناصر ینصرنی". اینک ما می گوییم حسین جان! در فضای گرم و خونین ایران زمین، دست مردانگی مشت کرده ایم و به ندای غریبی و تنهایی ات لبیک می گوییم. حسین جان! لبیک، ای اسلام! لبیک، ای پیشتاز و ای رهبر! لبیک. این روش یک عاشق حقیقی است و اگر این گونه باشیم، کاری حسینی کرده ایم.(فقیهی و قهرآبادی، 1381: 174)
صحنه های دفاع، مثل صحنه های روز عاشوراست. در روز عاشورا، شهادت در حال نماز داشتیم و در زمان جنگ هم شهادت در حال نماز داشتیم. در روز عاشورا «در پایان دو رکعت نماز ظهر، سعید بن عبدالله و عمروبن قرظه بن کعب به شهادت رسیدند. نوشته اند علاوه بر زخم شمشیرها و نیزه ها، سیزده تیر بر بدن سعید بن عبدالله حنفی نشسته بود. تیرها بال پرواز این دو مسافر عاشق نماز شدند و این دو، شهیدان نماز ظهر عاشورا بودند.»(سنگری، 1387: 927) در جبهه های جنگ هم از این نمونه ها داشتیم؛ از جمله شهید سیّد عبّاس حسینی، که در حال نماز به شهادت می رسد.
صحنه های دفاع مقدّس، صحنه های هدایت و خودسازی بود «ما جنبه های مختلف جنگ را به جهت ارزش های معنوی و اعتقادی مطرح می کنیم؛ ارزش هایی که در جنگ خلق شده اند، همچون به وجود آمدن تفکّر بسیجی، یعنی برای خدا رزم کردن، جنگیدن و کار کردن، آزادی بخشی، مبازه با ظلم؛ (کلهر، 1387: 15) ارزش هایی که جز در صدر اسلام نظیر نداشته است و ما تا به حال در داستان ها شنیده بودیم ولی در جنگ به چشم خود دیدیم. جبهه های ما دانشگاه آدم سازی و خودشناسی بود؛ یعنی در آنجا، ایثار را عملاً می آموختند؛ ایثار به معنای همه چیز را در راه خدا خواستن و فدا کردن، خود را در مواقع خطر نسبت به دیگران مقدّم دانستن و در مواقع غیر خطر، دیگران را بر خود ترجیح دادن، عدم چشم داشت به غنائم و مال دنیا و چیزهایی شبیه به این که ارزش های عالی انسانی است. ما این مسائل را در جبهه ها به عیان دیده ایم؛ بنابراین حفظ این ارزش ها، یکی از وظایف ماست.» (امامی، 1380: 168) باید در صحنه ها حاضر بود؛ به قول امام خمینی(ره)«در هر شهادتی و در هر جنایتی، ملّت، متعهد به اسلام و کشور و مصمم تر و در صحنه ها حاضرترند.»(خمینی، 1386: 162)
در دوران دفاع مقدّس، همه مردم در سایه رهبری امام خمینی(ره) تلاش می کردند. امام، ملّت ایران را امتی مجاهد و متعهد معرفی می نماید و می فرماید:
«ملّت مجاهد متعهّد در طول انقلاب و جنگ تحمیلی از کمک های شایان به جبهه و پشت جبهه ها دریغ نکرده است و یکی از ارکان پیروزی، حضور ملّت در همه صحنه ها، خصوصاً در صحنه جنگ است و الحق، این ملّت نمونه در پیشگاه خداوند تعالی، ارزش عظیم دارد و امید و توفیقی است که برای حفظ اسلام و کشور اسلامی خود بر حجم کمک ها افزوده شود که الحمدلله می شود.»(خمینی، 1386: ج7: 203) در جای دیگر، امام خمینی(ره) می فرماید: «اگر مردم نبودند، نمی توانستید این جنگ را اداره کنید؛ این شک ندارد. مردم اداره کردند، تعیین این سپاه مردمند، این بسیجی ها مردمند، ارتش هم امروز مردم است.»(خمینی، 1383: ص 130) بنابراین، امام خمینی اعمال ولایت می کند و دستور مبارزه با دشمنان دین مبین اسلام را می دهد و مردم، به خصوص جوانان لبیک می گویند و عمل می کنند. خطاب به جوانان می گوید: "برای نجات کشور از تفرقه و تشتّت، سخت احتراز کنید... ای فرزندان ایران!..."»(خمینی، 1361: ج2: 112)
مطالعه افکار و اندیشه های امام خمینی در طول هشت سال دفاع مقدّس، می تواند میزان باز تولید قدرت نرم را بر ما روشن کند.«هرچند منظومه فکری امام خمینی(ره) بر ابعاد نظری با خاستگاه آموزه های دینی است لیکن برخی از عناصر محوری این منظومه، در مراحل سه گانه تخریب، تأسیس و استمرار انقلاب اسلامی، در تولید قدرت نرم، نقش محوری و بنیادی داشته اند. خودساختگی امام، آگاهی به زمان، تدبیر، شجاعت کم نظیر، اتّکال به خدا، اعتماد به نفس و اعتقاد به مردم، عنصر تکلیف گرایی و.. ابعادی از این منظومه اند».(مرادی، 1388: 25)
شهید احمدی در وصیت نامه اش نوشته است: «بشکند قلمت ای تاریخ نویس! اگر ننویسی با امت امام خمینی چه کردند.. اما فردا که خون بچه ها می دهد ثمر، از آن ماست. فردایی که طالب خون مقتول می کند طلوع، بگذار کسی نفهمد. بگذار در خیال ما آدم های شهر، نشانی، ردی، کلامی و یادی از آنان نباشد. تو که این حرف ها را می شنوی، بگذار که بچّه ها گمنام تر از پیش باشند. همان بهتر که نشانی از آنان نباشد. بلی، بدان یاد بچّه ها در قلب ما، در سینه این خاک، در لابه لای بوته های انبوه، بر صخره های بلند کوهستان هست. اینها دیگر نهر نمی شوند. هر لاله ای که می رود، می روید لاله های دیگری که سرود استقامت و نبرد را ترجیع وار ترنم کنند.» (کمری، 1386: 113)
امام علی(ع) در نامه 31 نهج البلاغه، از مطالعه تاریخ گذشتگان، تجارب زیادی در اختیار فرزندش امام حسن(ع) می گذارد و بر دریافت تجارب تاریخی برای داشتن زندگی بهتر تأکید دارد.
اسناد دفاع مقدّس، گواهی معتبر از عشق به جهاد و شهادت طلبی در راه حفظ و توسعه ارزش های اسلامی است، همین طور عشق به ائمه اطهار و معتقد به امدادهای غیبی الهی است.(صرفی و صانعی، 1389: 235) بنابراین، شناخت همه اینها منوط به ورود به این اسناد دو مطالعه تفکّر درباره آنهاست.
در حال حاضر، مهم این است که این اسناد قبل از اینکه نابود گردند و یا به دست فراموشی سپرده شوند، شناسایی، گردآوری، طبقه بندی و تدوین گردند؛ از این رو، پیشینه این پژوهش، تمامی اسنادی است که از اوّل انقلاب و هشت سال دفاع مقدّس به وجود آمده اند و به صورت متفرق نزد اشخاص و سازمان های مرتبط با دفاع مقدس موجودند.
لازم به ذکر است که تاکنون پیش از صد اثر پژوهشی در حوزه سرگذشت سرداران شهید استان کرمان و کنگره هشت سال دفاع مقدّس استان های کرمان و سیستان و بلوچستان تدوین شده است و نیز هفت اثر در حوزه دانشجویان شهید دانشگاه شهید باهنر و شهدای عملیّات مرصاد توسط مجری این طرح انجام یافته است. در حوزه شهدای آموزش و پرورش، اطّلاعاتی جمع آوری و تدوین شده و آثار دیگری هم جمع آوری گردیده است. در این پژوهش، سعی بر آن است که تمامی اسناد مکتوب، جمع آوری، دسته بندی و تدوین گردند؛ از این رو، به اهداف کلی و جزئی و تعاریف مربوط به این پژوهش پرداخته می شود.
4- اهداف
الف-هدف کلّی پژوهش: تدوین اسناد مکتوب و غیرمتکوب هشت سال دفاع مقدّس در استان کرمان.ب- اهداف جزئی
1- بررسی و جمع آوری اسناد مکتوب و آثار موجود نزد اشخاص مرتبط با هشت سال دفاع مقدس.
2- برسی و جمع آوری اسناد مکتوب و آثار موجود نزد نهادها و سازمان های دولتی و غیردولتی.
3- تدوین کتاب.
5- تعاریف
1-5- سند
هر نوع مدرک یا دلیل مکتوب یا غیرمکتوبی است که قابل اعتماد و استفاده و به نوعی با دفاع مقدّس مرتبط باشد.مفهوم قابل اعتماد بودن سند این است که سند، توسط ارگان های ذی ربط در طول دفاع مقدس صادر شده باشد. ضمناً دست نوشته و اطّلاعات ذهنی تمام افراد دخیل در دفاع مقدّس نیز اعتبار دارد. انواع اسناد به شرح زیر است:
1-1-5-اسناد مکتوب:
کلیّه اسناد نوشتاری (چاپی، دست نوشته، تایپی و...)قابل اعتماد و استناد شامل:الف-اسناد نظامی و دولتی:
کلیه مکاتبات و نامه های اداری و نظامی مربوط به دفاع مقدّس، از قبیل:1) بخش نامه ها، دستورالعمل ها، احکام، گزارش ها، مکاتبات، اطّلاعیه ها، مواد قانونی، صورت مذاکرات، آمار و ارقام.
2) کالک و نقشه
3) بولتن ها
ب-اسناد رسانه ای:
کلیه اخبار و تحلیل ها و مطالب ارائه شده توسط خبرگزاری ها و رسانه های گروهی داخلی و خارجی به زبان فارسی و غیره.ج-دست نوشته ها:
کلیه مکاتبات، یادداشت ها، خاطرات، وصیت نامه ها و... که توسط افراد حقیقی به تحریر درآمده باشد.د-منابع کتابخانه ای:
کلیه کتاب های فارسی، عربی، لاتین، پایان نامه ها، نشریات داخل و خارج و مقالات.2-1-5-اسناد غیرمکتوب:
کلیه اسناد غیرنوشتاری با اشکال مختلف شامل:الف-عکس:
عکس هایی از صحنه های دفاع مقدّس، ایثارگران و مناطق مربوطه در قالب عکس های جنگی، خانوادگی، یادگاری، ماهواره ای و...ب-صوت:
صدای ایثارگران و سایر افراد مرتبط با دفاع مقدّس در قالب سخنرانی، جلسات، مصاحبه، گفت و گو و خاطرات، به صورت کاست، ریل یا سی دی MP3.ج- فیلم:
تصاویر ایثارگران و سایر افراد از صحنه های مرتبط با دفاع مقدّس یا نماآهنگ های متنوّع در قالب بتاکم، یوماتیک، VHS، 35 میلیمتری، DVD، CD و....د- میکروفیلم و میکروفیش:
اسناد دفاع مقدس در فرم های مختلف نگاتیو.3-1-5- منابع جمع آوری اسناد:
این منابع به شرح زیر تقسیم می شوند:الف- نظامی
اسناد نظامی شامل: نقشه، طرح، دستور بررسی، تعداد کشته و مجروح، خودی، تعداد تلفات دشمن، ادوات به کار رفته، غنایم به دست آمده، مکاتباتی درباره جنگ، احکام صادره، تنبیه ها و تشویق ها، گزارش ها، تحلیل، شنود، بولتن، بخشنامه، اطلاعیّه، آمار و ارقام، صورت مذاکرات، فیلم، عکس، دست نوشته، کالک و...ب-پشتیبانی
هدایا، اقدامات ویژه، کمک، واریز حقوق پرسنل، اعزام نیروهای داوطلب، شرکت در بازسازی، آمار تخریب شهرها در جنگ، امدادرسانی، مشارکت در ایجاد امنیت شهری، بخشنامه و....ج- پرسنلی
احوالات شخصی حضور در جبهه، حادثه (جراحت، اسارت، شهادت)، وضعیت خود (قبل و بعد از حادثه)، وضعیت فعلی، خانواده (پدر، مادر، همسر، فرزندان)، وضعیت شغلی، وضعیت اداری و تحصیلی، مسکن، درآمد، مکاتبات، احکام اداری، وصیّت نامه، رونوشت اسناد سجلی، اداری و تحصیلی، تولّد، ازدواج، صورت حادثه، محلّ دفن شهید، زمان اسارت، زمان آزادی و... که پیشنهادی برای استخراج اطّلاعات پرسنلی مورد نیاز ارائه شده است.د- تبلیغی-خبری
اخبار، اطلاعیه، بیانیه، سرود، فیلم، بولتن، گزارش، عکس، خاطره، داستان و شعر، پوستر و تراکت، کارت دعوت، مدالیوم، پرچم، پیشانی بند و... که به غیر از اسناد ذکر شده در بالا هرگونه اطّلاعات پردازش شده، آماری و تحلیلی بایستی در صورت وجود، اخذ شوند.4-1-5 -مراکز اسنادی قابل مراجعه:
این مراکز به شرح زیرند:الف-نیروهای نظامی-انتظامی و جهاد
- سپاه (بسیج)- ارتش
- جهاد سازندگی
- ناجا: ناجا در سه بخش حضور مستقیم، حضور در شهرهای جنگی، بخش پشتیبانی از جنگ در کل کشور قابل بررسی است.
ب- ادارات دولتی و نهادهای عمومی، اصحاب رسانه و...
ب-1- در مراجعه به ادارات دولتی، دو بخش اسناد «اطّلاعات پرسنلی نیروهای دخیل در جنگ» و «عملیّات پشتیبانی» در مرحله اوّل قراردارد و در این مرحله، احکام اداری افراد و رده بندی سازمانی نیز مطرح است.ب-2- در مراجعه به آموزش و پرورش، اطّلاعات و تهیه رونوشت پرونده تحصیلی و عکس افراد دخیل در جنگ، از اولویت برخوردار است.
ب- 3- در مراجعه به بنیاد شهید و امور ایثارگران، اخذ اطّلاعات پرسنلی و تهیه عکس و رونوشت پرونده شهیدان و جانبازان در مرحله اوّل قرار دارد.
ج- مدیریّت شهری
ج-1- در بخش مدیریّت شهری، شهرداری ها، استانداریها، بخشداری ها، فرمانداری ها و سایر رده های مدیریّت شهری و روستایی مدّنظر بوده است.ج-2- اقدامات انجام شده در شهرهای جنگی و غیرجنگی، جنگ شهرها، اقدامات پشتیبانی و غیره و در مراجعه به بخش مدیریّت شهری است.
د- سازمان های غیر دولتی (NGO ها)
کلیّه سازمان های بین المللی و داخلی غیردولتی که به نحوی در خصوص با جنگ فعالیّت داشته و یا دارند، مانند سازمان حمایت از مصدومان شیمیایی، هیأت رزمندگان و... در این بخش، اسناد مربوط به اقدامات NGO ها درباره جنگ مدنظر است.ه-اشخاص حقیقی
در جمع آوری اسناد، باید به همه افرادی که به نحوی، اسنادی درباره جنگ، آمار و ارقام، شهیدان، جانبازان، آزادگان، رزمندگان و سایر اقدامات مردمی در اختیار داشته اند، مراجعه کرد.5-1-5- اولویت انتقال سند:
اولویت ها چنین شناسایی گردیده اند:اولویت اول: انتقال اصل سند
اولویت دوم: انتقال نمونه دیجیتالی سند
اولویت سوم: انتقال کپی سند
اولویت چهارم: انتقال اطّلاعات سند در فرم جداگانه با درج شماره، ردیف، کد و محلّ نگهداری اصل سند.
قابل ذکر است که در مراجعه به همه مراکز، در صورتی که فرم آماده ای در آن مرکز وجود نداشت، اخذ اطّلاعات به صورت مصاحبه و یا استخراج از پرونده ها انجام گرفته است. در اینجا، زمان و مکان استخراج اطلاعات، فرمی که اطّلاعات از آن استخراج می شود، نام فردی که این اطلاعات را در اختیار قرار داده و همچنین نام فردی که این اطلاعات را در برگه ثبت کرده، مدّنظر قرار گرفته و سپس به تأیید همه افراد دخیل در جمع آوری این اطلاعات رسیده است. این اسناد برای پژوهشگران، معلّمان، دبیران، استادان، دانشجویان، سیاستگذاران، نویسندگان (ادیبان و شاعران) و... قابل استفاده هستند.
منبع مقاله: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان-نشریه ادبیات پایداری-سال دوم شماره 3 و 4
