نقش نظامیان طرفدار رضاخان در گزینش نمایندگان مجلس

با نزدیک شدن انتخابات مجلس پنجم، رضاخان و امرای نظامی منصوب وی تلاش گسترده‌ای را برای شناسائی شخصیت های وابسته به رضاخان و فرستادن آنها به مجلس آغاز کردند. این تلاش ناشی از دستوراتی بود که رضاخان به فرماندهان لشکرها و نظامیان بلندپایه ارتش داده بود.
دستورات رضاخان برای اعمال نفوذ امرای قشون در امر انتخابات شامل همه مناطق می‌شد و از خلال اسناد موجود چنین بر می‌آید که افرادی که می‌باید از هر منطقه به مجلس راه یابند قبلاً تعیین شده و اقدامات لازم برای راه یابی آنها به عنوان نماینده مردم صورت می‌گرفت. در سندی که با طبقه بندی محرمانه، از سوی رئیس ارکان حزب کل قشون به امیر لشکر غرب فرستاده می‌شود با صراحت بیان می‌شود که قرار است جلیل الملک از بنی طُرُف، یکی از ایلات خوزستان، انتخاب شود یک سند دیگر چنین می‌گوید: «به تصدیق آن که موجبات پیشرفت مقصود با نداشتن قوا در عربستان (خوزستان) مشکل است، حسب الامر به وسایلی که ممکن است و به دست اشخاص غیرنظامی که طرف اعتماد هستند اقدامات نمایید.»
توضیح اینکه کودتای سوم اسفند 1299 و حوادثی که در طی پنج سال تا 1304 ش و برآمدن رضا پهلوی رخ داد حکایت از آن دارد که مجلس پنجم شورای ملی از اهمیت و حساسیت ویژه‌ای برخوردار بوده، در تاریخ معاصر ایران جایگاه منحصر به فردی را داشته است. رضاخان سردار سپه که در انجام کودتا همکار سیدضیاءالدین طباطبائی و از عاملین اصلی آن بود توانست از فردای کودتا نفوذ چشمگیر و مؤثری به دست آورد و در دستیابی به آنچه می‌خواست از همه توان خود بهره ببرد. در چند کابینه متوالی وزارت جنگ را بر عهده گرفت که کسب موفقیتهای نظامی و انتظامی‌اش در این سالها جای پای محکمی را در ارکان حکومتی برای او به ارمغان آورد و گذشته از فرماندهان و صاحب منصبان نظامی بسیاری از اعضای هیأت دولت را تیز گوش به فرمان وی کرد. مداخله هواداران او که بیشتر کارگزاران دولتی را تشکیل می‌دادند در انتخابات مجلس دوره چهارم آغاز شد؛ اما در روزهای پایانی همین مجلس، که مقدمات انجام انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای ملی فراهم می‌شد دخالتهای آنان گسترش فزاینده‌ای یافت. با تلاش هواخواهان رضاخان در مجلس در اسفند 1301 اعتباری به مبلغ صد هزار تومان برای انجام انتخابات اختصاص پیدا کرد. همچنین مقرر گردید که انتخابات از فروردین 1302 شروع شود. اما با تکاپوی عوامل سردار سپه زمان رأی گیری دو مرتبه به تعویق افتاد. در این فاصله طرفداران وزیر جنگ که بیشتر فرماندهان لشکر و فرمانداران نظامی در شهرهای مختلف بودند انتخاب حامیان سردار سپه را تدارک دیدند و تصمیمات کمیسیونی که مرکب از ملک الشعرای بهار، محمد مصدق و ابوالحسن حائری‌زاده برای تجدید نظر در قانون انتخابات و جلوگیری از دستبرد صاحبان نفوذ در امر رأی‌گیری تشکیل شده بود، به جایی نرسید. تنها در تهران چند نفر به تعداد انگشتان یک دست به عنوان نماینده واقعی مجلس پنجم برگزیده شدند که انتخاب آنان هم در زمانی انجام گرفت که هنوز چند روزی از عمر مجلس چهارم باقی بود. در دیگر نقاط کشور هم انتخابات اغلب به دست فرماندهان لشکر و فرمانداران نظامی و گروه‌های متنفذ وابسته به وزارت جنگ صورت پذیرفت. در این میان تعدادی از احزاب و دسته‌های سیاسی همچون «تجدد» و «دموکرات‌های مستقل» دست به دست هم دادند و ترکیب سیاسی و حزبی مجلس پنجم را به سمت و سویی بردند که غیر از اجرای برنامه‌های رضاخان سردار سپه ـ که پس از مدت کوتاهی به ریاست الوزرایی رسید ـ فرجام دیگری نداشت. رضاخان از همان روزهای پایانی مجلس چهارم به ترکیب کلی مجلس پنجم می‌اندیشید که توانست با اعمال نفوذ و وارد ساختن هوادارانش به درون آن سلطنت قاجاریان را منقرض کرده، بر مسند حکومت نشیند. (بهار، تاریخ احزاب سیاسی تا انقراض قاجاریه، ج 1، صص 303 و 304؛ مستوفی، شرح زندگانی، من یا...، ج 3، ص 606).
منبع: روزشمار تاریخ معاصر ایران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ج 2، ص 691