روزنامهی «مجلس» یکی از اثرگذارترین رسانه‌های مکتوب در بین سال‌های 1285 تا 1291ه.ش. است که به دلیل طولانی مدت بودن زمان انتشار آن، نیازمند بررسی علمی است. در واقع می‌توان با بررسی 5 دوره انتشار روزنامهی مجلس، ردپای پررنگ ترویج شیفتگی نسبت به فرهنگ غرب و غرب‌زدگی، تحقیر فرهنگ ملی، اسلام زدایی و ترویج اسلام سکولار –اسلام منهای سیاست و اجتماع- را به وضوح مشاهده کرد و آن را با بررسی مطالب روزنامه و همچنین رویکرد سیاسی و فرهنگی گردانندگان این روزنامه، پی گرفت.
5 دوره انتشار روزنامهی مجلس و گردانندگان آن ...
شماره‌ی اول روزنامهی «مجلس» در تاریخ 4 آذر 1285ه.ش. برابر با 8 شوال 1324ه.ق. و 25 نوامبر 1906م. به صاحب امتیازی «میرزا محسن مجتهد» (برادر صدرالعلما)، مدیریت «محمد صادق طباطبائی» (پسر آیت‌الله سیدمحمد طباطبائی) و سردبیری «محمدصادق ادیب الممالک فراهانی» منتشر شد. در واقع انتشار روزنامهی «مجلس» تنها 50 روز بعد از تأسیس «مجلس شورای ملی» و صدور فرمان مشروطیت توسط «مظفرالدین شاه» قاجار، آغاز شد.این روزنامه در دوره‌ی اول انتشار خود، در 8 صفحه و معمولاً یک روز در میان چاپ می‌شد. انتشار این دوره تا اول آذر 1286ه.ش. یعنی تا پایان سال اول انتشار روزنامهی مجلس و در 222 شماره ادامه پیدا می‌کند.
دور دوم انتشار روزنامه از 17 آذر 1286ه.ش. تا 30 خرداد 1287ه.ش. در 154 شماره است و با به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی در تاریخ 2 تیر 1287ه.ش. توسط «محمدعلی شاه» قاجار، انتشار این دوره هم به پایان می‌رسد. بعد از فتح تهران توسط «مجاهدین» و تشکیل مجلس دوم، انتشار دور سوم روزنامهی مجلس از تاریخ 30 تیر 1288ه.ش. آغاز می‌شود و تا 30 تیر 1289ه.ش. و در 146 شماره ادامه پیدا می‌کند.
در این دوره با وجود عدم حضور سیدمحمدصادق طباطبائی و حضور او به عنوان نماینده‌ی مجلس، اگرچه نام «شیخ یحیی کاشانی» –پدر انور خامه‌ای- به عنوان سردبیر روزنامه در قسمت شناسنامه‌ی روزنامه می‌آید، اما در عمل مدیریت روزنامه به او سپرده شده است و «ادیب الممالک» در این دوره به عنوان سردبیر، نویسنده و شاعر در روزنامه فعالیت می‌کند.
دور چهارم انتشار روزنامهی مجلس در تاریخ 25 مرداد 1289ه.ش. آغاز می‌شود و تا 31 مرداد 1290ه.ش. و در 150 شماره، همچنان با مدیریت کاشانی و سردبیری ادیب الممالک ادامه پیدا می‌کند و در نهایت دور پنجم انتشار روزنامهی مجلس در زمان مشروطیت از اول شهریور 1290ه.ش. آغاز و تا زمان اولتیماتوم روسیه به نمایندگان دور دوم مجلس شورای ملی در فروردین 1291ه.ش. و در 92 شماره، ادامه پیدا کرد.
زندگی سیاسی و تفکرات گردانندگان روزنامهی مجلس
هدف از انتشار روزنامه این بود که مشروح مذاکره‌های مجلس را ثبت کند و آن را به اطلاع عموم برساند. این روزنامه در دور اول خود علاوه بر درج شرح مذاکره‌های نمایندگان مجلس شورای ملی، ستونی‌هایی برای درج نامه‌های دادخواهانه‌ی مردم خطاب به نمایندگان داشت و البته ستون اخبار داخله و خارجه. آن وقت ترویج فرهنگ غربی و نگاه غرب‌زده‌ی گردانندگان روزنامهی مجلس، بیشتر از همه در ستون اخبار خارجه و مقالات روزنامه متبلور بود.برای بررسی رویکرد و نگرش سیاسی، فرهنگی و اجتماعی این روزنامه به مسائل ایران و جهان، شاید بهتر باشد ابتدا مختصری درباره‌ی زندگی‌نامه‌ی گردانندگان اصلی این روزنامه، تفکرات و عملکرد ایشان بدانیم.
ترویج فرهنگ غربی و نگاه غرب‌زده‌ی گردانندگان روزنامهی مجلس، بیشتر از همه در ستون اخبار خارجه و مقالات روزنامه متبلور بود. این رویکرد ضد اسلامی و غرب‌گرایانه‌ی روزنامهی مجلس تا پایان دوره‌ی پنجم انتشار آن همچنان ادامه پیدا کرد و در واقع زمینه‌ی غرب‌گرایی و دین ستیزی رضاشاه توسط مطبوعه‌ی تأثیرگذاری چون روزنامهی «مجلس» در طول 5 دوره به وجود می‌آید.
سیدمحمدصادق طباطبائی
«میرزا سیدمحمدصادق طباطبائی» پسر «آیت‌الله سیدمحمد طباطبائی» –از رهبران مشهور جنبش مشروطه-، در سال 1260ه.ش. در تهران متولد شد. تحصیلاتش را در همان تهران در نزد پدر آغاز کرد و پس از آن در مدرسه‌ی علمیه‌ی سپهسالار ادامه داد. با پیروزی مشروطه خواهان و تأسیس مجلس شورای ملی به عنوان مدیر روزنامهی مجلس کار خود را آغاز کرد.[1]در این دوره بود که سیدمحمدصادق طباطبائی به همراه پدرش جذب «لژ بیداری ایرانیان» شد. در زمان انقلاب مشروطه و بعدها استبداد صغیر، این لژ که ابتکار عمل آن با انگلیسی‌ها و یا عوامل سفارت انگلستان بود، پایه‌های فعالیت خود را مستحکم کردند؛ به طوری که پس فتح تهران، استبداد صغیر و تشکیل دور دوم مجلس شورای ملی، بیشتر اعضای این لژ توانستند به عنوان نماینده یا در کابینه‌ی دولت در مصدر امور قرار بگیرند.
به هر حال پس از به توپ بسته شدن مجلس، سید محمدصادق طباطبائی به همراه پدر که به مشهد تبعید شده بود، به مشهد رفت. پس از فتح تهران توسط بختیاری‌ها و خلع محمدعلی شاه بهتهران بازگشت و در دور دوم تشکیل مجلس شورای ملی، به عنوان نماینده وارد مجلس شد. البته براساس سند شماره‌ی 1/417015 ساواک، سیدمحمدصادق طباطبائی، بعد از انتخابش به عنوان نماینده تا زمان پیری و سناتوری‌اش در مجلس مؤسسان، وابستگی خود را به لژهای فراماسونری حفظ کرده و از متنفذان این لژها محسوب می‌شده است.[2]
جالب است که در دوره‌ی مدیریت سیدمحمدصادق طباطبائی بر روزنامهی مجلس، در ستون اخبار خارجه، مطالب بسیاری را می‌توان درباره‌ی سفرها و دیدارهای نخست وزیران و وزیران امورخارجه‌ی کشورهای اروپایی، سفر و خبرهای مربوط به ازدواج در خاندان سلطنتی کشورهای اروپایی همچون انگلستان، هلند، آلمان و... دید. به طوری که حتی مثلاً خبر سفر تفریحی ملکه‌ی انگلستان به جزیره‌ی کرفو در یونان هم با تمجید و اغراق زیاد در روزنامهی مجلس منعکس می‌شد.[3]
البته وابستگی و شیفتگی این روزنامه نسبت به غرب و به ویژه کشور انگلستان را می‌توان در خبر مربوط به قیام «سیدعبدالحسین لاری» دید که در ستون اخبار داخله با عنوان «اغتشاش در فارس» چاپ شده است. در این خبر با دادن نسبت اغتشاش‌گری به سیدعبدالحسین لاری، ایستادگی ایشان و یارانش در برابر استعمار انگلستان و استبداد داخلی در منطقه‌ی جنوب کشور را محکوم شده است.[4]
ادیب الممالک فراهانی
«محمدصادق ادیب الممالک فراهانی»، فرزند «حسین» ملقب به «امیرالشعرا» و از نوادگان «قائم مقام فراهانی»، در روز 11مرداد ماه 1239 در قریه گازران از توابع اراک به دنیا آمد.او در 15 سالگی و پس از مرگ پدرش بر اثر فشار طلب‌کاران وظلم شاهزاده «عبدالحمید میرزا ناصر الدوله» به تهران آمد و به پایمردی «حسنعلی‌خان امیر نظام گروسی»، به دستگاه «طهماسب میرزا مؤید الدوله» راه یافت.[5]ادیب الممالک از سال 1268 تا 1272 همراه امیر نظام در مناطقی مانند آذربایجان، کردستان، کرمانشاه به سر می‌برد. در سال‌های 1273 و 1274 درتهران به سر می‌برد و در دارالترجمه‌ی دولتی مشغول به کار بود. بین سال‌های 1274 تا 1282ه.ش. ادیب الممالک سردبیری روزنامه‌هایی چون «ادب» و سپس «ایران سلطانی» را به عهده داشت تا این که درسال 1282ه.ش. به بادکوبه رفت و انتشار بخش فارسی روزنامهی«ارشاد» را که به ترکی منتشرمی‌شد، بر عهده گرفت.
در سال 1285 به تهران بازگشت و این بار سردبیری روزنامهی «مجلس» را پس از صدور فرمان مشروطیت به عهده گرفت. در همین دوره است که ادیب الممالک به عضویت «لژ بیداری ایرانیان» در می‌آید. او پس از دوره‌های مختلف در این لژ، پس از چند سال در کنار «دبیر الملک شیرازی»، «سیدحسن تقی‌زاده»، «محمدعلی ذکاءالملک فروغی» و «سیدمحمد صادق طباطبائی» از گردانندگان لژ بیداری ایرانیان می‌شود.[6]
طبیعتاً و براساس آموزه‌های لژهای فراماسونری، اصلاً عجیب نیست که رویکرد روزنامهی مجلس درباره‌ی روحانیت مخالف استعمار انگلستان و انجمن‌های مخفی بسیار کینه ورزانه باشد. به طور مثال در زمینه‌ی تحقیر روحانیت مخالف مشروطه بدون مشروعه، ادیب الممالک در زیر مطلب «درخواست آقا شیخ فضل الله از نمایندگان» جوابیه به درخواست‌های شیخ برای گنجاندن اصل نظارت 5 تن از علما بر مصوبات مجلس، به سخره گرفتن این درخواست می‌پردازد و به شیخ یادآور می‌شود که مجلس تشکیل شده از نمایندگان مسلمانی است که در میان آن‌ها علمای زیادی حضور دارند!![7]
شیخ یحیی کاشانی
«شیخ یحیی کاشانی» -پدر انور خامه‌ای، از اعضای مشهور 53 نفر گروه تقی ارانی- روزنامه‌نگار معروف دوران مشروطه و از مقاله‌نویسان ومترجمان روزنامهی «حبل المتین» بوده است. او بعد از سال‌ها قلم زدن و ترجمه در حبل المتین، به خاطر راهیابی طباطبائی به دوره‌ی دوم مجلس شورای ملی، تا از ابتدای دوره‌ی سوم تا پایان دوره‌ی پنجم انتشار روزنامهی «مجلس» به عنوان مدیر این روزنامه فعالیت می‌کرد.[8]البته هیچ سندی مبنی بر عضویت کاشانی در لژهای فراماسونری و انجمن‌های مخفی وجود ندارد ولی متأسفانه همان رویکرد شیفتگی در برابر غرب و به ویژه انگلستان[9] و رویکرد ضد مشروعه خواهی در دوره‌ی مدیریت وی بر روزنامهی مجلس ادامه پیدا می‌کند.
به طور مثال در شماره‌ی 6 دوره‌ی سوم روزنامهی مجلس، خبر اعدام «شیخ فضل الله نوری» به این شکل آمده است: «مجازات- سیئات اعمال شیخ نوری عاقبت دامن‌گیرش گردید. روز شنبه 13 رجب بعد از استنطاق و ثبوت جنایات و فتاوای نامشروع و هزاران هزار تقصیر در مدت دو سال تمام در میدان توپ‌خانه به حکم محکم خدائی به دار زده شد.»[10] البته در شماره‌های 7 و 8 – همین دوره‌ی سوم و بعد از فتح تهران- در صفحه‌ی 4، تمام صورت دادخواست منشی دادگاه برضد شیخ فضل الله با عنوان «شرح خیانت‌های شیخ نوری» چاپ شده است ولی حتی یک اشاره‌ی کوچک به متن دفاعیه‌ی شیخ در آن دادگاه کذایی نشده است.
اما شاید جالب‌ترین خبر مربوط به رویکرد فراماسونری روزنامهی مجلس را بتوان در درج خبر مربوط به برگزاری کنفرانس دهم صهیونیست‌ها در شهر «بال» سوئیس و حمایت «تئودور هرتزل» از تشکیل دولت یهودی و صهیونیسم در شماره‌ی 107 دوره‌ی چهارم انتشار روزنامهی مجلس دانست.[11] البته گرایش‌های ضد مذهب روزنامهی مجلس اندکی بعد آشکارتر می‌شود به شکلی که در شماره‌ی 117 دوره‌ی چهارم، تبلیغ فروش «مشروب فرانسوی» می‌شود.[12]
البته بعد از چاپ این تبلیغ اعتراض‌های گسترده‌ای از طرف جامعه‌ی طلاب و روحانیون به روزنامه می‌شود. ولی به هر حال این رویکرد ضد اسلامی و غرب‌گرایانه‌ی[13] روزنامهی مجلس تا پایان دوره‌ی پنجم انتشار آن همچنان ادامه پیدا می‌کند و در واقع زمینه‌ی غرب‌گرایی و دین ستیزی رضاشاه توسط مطبوعه‌ی تأثیرگذاری چون روزنامهی «مجلس» در طول 5 دوره به وجود می‌آید.(*)
پی‌نوشت‌ها:
[1]. شرح حال رجال ایران –قرن 12، 13 و 14 هجری شمسی-، تألیف مهدی بامداد، تلخیص از ذبیح الله اشکوری، انتشارات فردوس، صص 621 و 622
[2]. اسناد فراماسونری در ایران، جلد 1، مؤسسه‌ی مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، زمستان 1380.ش، صص 33 و 236
[3]. روزنامهی مجلس، دوره‌ی اول، شماره‌ی 104، مورخ 13 خرداد 1286.ش برابر با 3 ژوئن 1907.م، ص4
[4]. روزنامهی مجلس، دوره‌ی اول، شماره‌ی 195، مورخ 4 آبان 1286.ش برابر با 27 اکتبر 1907.م، ص 3
[5]. شرح رجال ایران –قرن 12، 13 و 14 شمسی-، تألیف مهدی بامداد، تلخیص از ذبیح الله اشکوری، انتشارات فردوس، صص 384 و 385
[6]. اسناد فراماسونری در ایران، جلد 1، مؤسسه‌ی مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، زمستان 1380.ش، ص 33 – و – تاریخ تحولات سیاسی در ایران، دکتر موسی نجفی و موسی فقیه حقانی، مؤسسه‌ی مطالعات تاریخ معاصر ایران، چاپ پنجم، ص 601
[7]. روزنامهی مجلس، دوره‌ی اول، شماره‌ی 162، مورخ 30 مرداد 1286.ش برابر با 21 آگوست 1907.م، ص 3
[8]. خاطرات روزنامه نگار –خاطرات ایام روزنامه نگاری انور خامه‌ای-، به کوشش محمدعلی شهرستانی، نشر دیگر، صص 24، 36 و 49 و 50
[9]. به طور مثال درج متن سخنرانی ملکه‌ی انگلستان در مراسم افتتاحیه‌ی پارلمان این کشور با موضوع پیشرفت انگلستان در تجارت داخلی و خارجی، موفقیت‌های سیاست خارجی و... در شماره‌ی 15 دوره‌ی چهارم، مورخ 10 مهر 1289.ش برابر با 2 اکتبر 1910.م، ص 4
[10]. روزنامهی مجلس، دوره‌ی سوم، شماره‌ی 6، مورخ 12 مرداد 1288.ش برابر با 30 ژوئیه 1909.م، ص4
[11]. روزنامهی مجلس، دوره‌ی چهارم، شماره‌ی 107، مورخ 6 تیر 1290.ش برابر با 28 ژوئن 1911.م، ص 4
[12]. روزنامهی مجلس، دوره‌ی چهارم، شماره‌ی 117، مورخ 18 تیر 1290.ش برابر با 9 ژوئیه 1911.م، ص4 –جالب است که در این تبلیغ علناً نوشته شده است: «شامپانی یکی از ایالت فرانسه است. شرابی گازدار در این ایالت تهیه می‌نمایند که به خوبی در تمام عالم معروف و مرسوم است.»
[13]. از اواسط انتشار دوره‌ی چهارم روزنامهی مجلس، گرایش و شیفتگی گردانندگان روزنامه در برابر کشور انگلستان تا حدودی کم رنگ می‌شود و به جای آن شیفتگی و گرایش شدید به کشور اتازونی –آمریکا- بسیار پر رنگ می‌شود. به طور مثال تعریف و تمجید مترجم روزنامهی مجلس درباره‌ی خبر تأسیس یک شرکت بیمه‌ی ازدواج در آمریکا در شماره‌ی 122 دوره‌ی چهارم، مورخ 25 تیر 1290ه.ش. برابر با 16 ژوئیه 1911.م، ص 4 . مترجم در پایان این خبر در توضیحی می‌نویسد: «چون عمل طلاق سهل و آسان گردید، عروسی بیشتر خواهند نمود و زنا کمتر خواهد شد. چون که حالیه اغلب جوانان به واسطه این که نمی‌توانند طلاق دهند زیر بار زن گرفتن نمی‌روند و در حقیقت کمپانی بیمه‌ی ازدواج، اقدام به تهذیب اخلاق نموده است.»
/ج
