معیارهای انتخاب زمین برای مسکن

ارزیابی مکان یابی پروژه های مسکن مهر با رویکرد کالبدی- زیست محیطی، با استفاده از مدل سلسله مراتب AHP (نمونه موردی استان یزد)

چکیده:

مکان یابی مناسب زمین یکی از مهم ترین عامل ایجاد مسکن و به دلیل دارا بودن ماهیت چند وجهی، فرآیندی بسیار پیچیده است. استفاده از مدل های تصمیم گیری در مکانیابی موجب تسهیل و انتخاب بهینه سایت می گردد. یکی از روش های تصمیم گیری از طریق وزن دهی به معیارها، روش تحلیل سلسله مراتبی AHP است. با استفاده از این روش معیارها و زیرمعیارها رتبه بندی می شوند و گزینه های مناسب برای مکانیانی انتخاب می شوند. در این مقاله با هدف تسهیل مکان یابی فضاهای مسکونی و با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، پس از بررسی فرآیند مذکور، معیارها و زیرمعیارهای مؤثر در مکان یابی فضاهای مسکونی معرفی و درخت واره سلسله مراتب معیارها ترسیم می شود. سپس این معیارها در قالب پرسشنامه ای تنظیم و در بین متخصصان برنامه ریزی شهری و مسکن توزیع شده و برای میانگین وزن های داده شده هر معیار و زیر معیار، از مقایسه دو دویی ماتریس های توماس الساعتی، جهت رتبه بندی استفاده شده است. نهایتاً تحقق معیارهای مذکور به ترتیب اولویت آن در 13 پروژه مسکن مهر استان یزد به عنوان نمونه مطالعات میدانی بررسی می شود. اطلاعات لازم برای مکان یابی نیز در قالب پرسشنامه ای از سازمان مسکن استان یزد استخراج و سپس داده های خام دسته بندی و تحلیل شدند و برآیند نتایج به شکل ماتریس ارزیابی مکانیابی برای کل پروژه ها ترسیم شده است. نتایج ارزیابی نشان از مکانیایی مناسب پروژه های مذکور بوده و البته نواقصی نیز وجود دارد که مسلماً پاسخ گویی همزمان به تمام معیارها بسیار دشوار است و در مواردی با توجه به اولویت های مطرح شده پاسخ گویی به یک معیار منتج به عدم امکان مکان یابی مناسب می گردد.
واژه های کلیدی:
ارزیابی، مکان یابی، مسکن مهر، مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP)

1- مقدمه

مکان یابی مناسب زمین در توسعه شهری یکی از مهم ترین عامل ایجاد مسکن است. عوامل و نیروهای گوناگونی در مکان گزینی و شکل پذیری سکونتگاه ها دخالت دارند. مکان گزینی، انتخاب بهترین مکان برای انجام یک فعالیت است که بتواند با استفاده از امکانات موجود بیشترین بهره وری را در راستای اهداف از پیش تعیین شده تأمین نماید. انتخاب یک موقعیت مکانی از بین گزینه های موجود نیازمند شناخت و ارزیابی دقیق مناطق با استفاده از مدل ها و ابزارهای مناسب می باشد، تئوری های مکان گزینی سعی دارند با ارایه معیارها و زیرمعیارهای پیشنهادیشان و همچنین تعیین عوامل مؤثر بر تصمیم گیری و بیان راه حل های منطقی، تصمیم گیرندگان و برنامه ریزان را در انتخاب مکان یا مکان های مناسب یاری نمایند.
نیاز به مسکن دو بعد کمی و کیفی دارد. در بعد کمی نیاز به مسکن، به فقدان سرپناه و میزان دسترسی به مسکن و در بعد کیفی مسایل و پدیده هایی مطرح می شوند که به بی مسکنی، بدمسکنی و تنگ مسکنی منجر می شوند. وجود واحدهای مسکونی نامناسب موسوم به بدمسکنی، از معضلات اجتماعی جوامع امروز است. عدم مکان یابی صحیح مناطق مسکونی برای تأمین کمبود مسکن و عدم توجه صحیح به معیارهای کالبدی، اجتماعی، اقتصادی وغیره، موجب عدم تحقق کامل اهداف پیش بینی شده برای طرح های مزبور و در نهایت هدر رفتن هزینه های صرف شده و یا نارضایتی ساکنان خواهد شد. لذا مکان یابی صحیح مسکن یکی از مهم ترین بخش های برنامه ریزی مسکن است و صرف زمان و هزینه برای آن موجب موفقیت بیشتر طرح های مسکن و کاهش هزینه های آتی می گردد. از سویی امروزه حجم بالای اطلاعات در زمینه های مختلف و چگونگی تجزیه و تحلیل آن ها تصمیم گیری و برنامه ریزی را پیچیده تر کرده است. میزان بالای داده ها نیاز به ساماندهی و ایجاد یک پایگاه جامع و بهنگام دارند. مدیریت و تأثیر دادن کلیه اطلاعات طرح های فرادست و روند انجام آن ها، توسعه کالبدی، شرایط طبیعی و وضعیت اجتماعی و انسانی، اطلاع از انواع سوانح طبیعی و مدیریت بحران، وضعیت اقتصادی مانند اشتغال، درآمد و انواع داده های کیفی و کمی از توانایی ذهن کارشناسان فراتر خواهد بود، لذا تجزیه و تحلیل های آماری و ریاضی و استفاده از مدل های مختلف به ویژه مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP مکان یابی مناطق مسکونی را تسهیل می نماید.
به طور کلی اهدال کلان(1) این پژوهش عبارتند از: تسهیل تلفیق معیارها و زیرمعیارهای متعدد و تصمیم گیری در مقیاس کلان در مکان یابی فضاهای مسکونی و ارایه الگوی علمی و مناسب در جهت مکان یابی صحیح فضاهای مسکونی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP). همچنین از اهداف خرد(2) این مقاله می توان به دستیابی به معیارها و زیرمعیارهای لازم جهت بهره برداری در الگوهای مکان یابی فضاهای مسکونی و تشریح مراحل مکان یابی فضاهای مسکونی با در نظر گرفتن اولویت بندی عوامل مؤثر از طریق مدل های AHP اشاره کرد.
سوالات بنیادین این پژوهش عبارتند از: معیارها و زیرمعیارهای مکان یابی فضاهای مسکونی کدام ها هستند؟ و دیگر اینکه چگونه می توان معیارها و زیرمعیارهای مذکور را با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی اولویت بندی نمود؟

2- مبانی نظری

2- 1. تعریف مکان یابی و فرآیند آن

مکان یابی درعلوم مربوط به زمین، عملیاتی است که طی آن فرد متخصص با ارایه نیازها، اهداف و اطلاعات وضعت موجود به دیگر کارشناسان، نظیر ترافیک، اقتصاد، جامعه شناسی، روانشناسی، جغرافیا، زمین شناسی، هوشناسی، زیست شناسی و جمع بندی آن ها در قالب نظرات و اهداف خود به دنبال دستیابی به بهترین انتخاب از انتخاب های موجود برای کاربری مورد نظر است. مکان یابی بهینه زمانی امکان پذیر است، که محقق بتواند با توجه به اولویت ها ارتباط علمی و منطقی مناسبی میان اطلاعات و داده های به دست آمده از کارشناسان مرتبط با موضوع مکان یابی برقرار سازد (فاضل نیا و همکاران 1389، 5). انسان در جهت تحمل هزینه کمتر، حصول سود بیشتر و سهولت دسترسی به منابع، مکان فعالیت خود را انتخاب می نماید. لیکن با پیچیده تر شدن عوامل مؤثر در مکان یابی، به ناچار به استفاده از روش های علمی و مدرن (خصوصاً بعد از جنگ جهانی دوم) روی آورده است. در این راستا تئوری ها، نظریه ها و مدل های مختلفی ارایه شده که هر کدام دارای مزایا و معایبی بوده و برای کاربردهای خاصی در نظر گرفته شده اند. اغلب این نظریه ها در کمی نمودن عوامل مؤثر بر فرایند مکان یابی تأکید دارند. از لحاظ نگرش و تحلیل مسایل، نظریه های مکان یابی به سه دسته تقسیم می شوند. 1) نظریه های مبتنی بر روش حداقل کردن هزینه (لانهارد، وبر، هوور)
2) نظریه های مبتنی بر روش تجزیه و تحلیل دسترسی (که بیشتر تأکید بر تقاضا و عامل بازار دارد و حداکثر کردن درآمد مورد نظر است) [آگوست لوس].
3) نظریه های مبتنی بر روش کسب حداکثر سود و در واقع نتیجه منطقی دو روش بالاست (والتر ایزارد، گرین هارت). از آنجایی که بیشتر مدل های مکانی به منظور یافتن مکان های بهینه یا برای طراحی بهینه به کار گرفته می شوند، به مدل های انتخاب سایت یا مدل های مکان یابی موسوم هستند. هدف از این مدل ها، یافتن بهترین مکان برای یک فعالیت یا استقرار است (مرکز مطالعات و خدمات تخصصی شهری و روستایی پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، 1385: 24). تاکنون باری مکان یابی کاربری های مختلف با استفاده از GIS در آنالیز رستری نقشه، امکان پیاده سازی تکنیک های مختلفی چون فازی و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) را فراهم می سازد (پوراحمد و همکاران، 1386: 42 و 43). به طور کلی، مراحلی را که برای مکان یابی یک کاربری شهری در سیستم اطلاعات جغرافیایی باید طی کرد، به ترتیب عبارتند از: تعیین ارزش نسبی هر یک از پارامترها با توجه به اهمیت شان در مکان یابی؛ ارزش های به دست آمده در لایه های قبلی به لایه های موضوعی (نقشه های موضوعی) تبدیل گردد؛ با ترکیب لایه های موضوعی و مدل سازی GIS مکان مناسب برای ایجاد یک تسهیل خاص اولویتبندی شود؛ در مرحله نهایی، مکان انتخاب شده بررسی می شود و با دخالت دادن فاکتورهایی که در مراحل قبلی ذکر نشده اند، انتخاب مکان مناسب از بین مکانهای انتخاب شده صورت می گیرد.(فاضل نیا و همکاران، 1389، ص 6). که در این مقاله بخش عمده ای از معرفی معیارهای تأثیرگذار و وزن دهی آن ها به کمک مدل AHP انجام می پذیرد.

2- 2. معرفی مدل AHP و کاربرد آن در تصمیم گیری و مکان یابی.

در ارزیابی هر موضوعی، نیاز به معیار اندازه گیری وجود دارد. انتخاب معیار مناسب به ما امکان می دهد که مقایسه درستی بین گزینه ها به عمل آوریم، اما وقتی که چند یا چندین معیار برای ارزیابی در نظر گرفته می شود. کار ارزیابی پیچیده می شود و این پیچیدگی هنگامی که معیارهای چندگانه از جنس های مختلف باشند، بسیار افزایش می یابد. در این هنگام، کار ارزیابی و مقایسه از حالت ساده تحلیلی که ذهن قادر به انجام آن است. خارج می شود و به یک ابزار تحلیل علمی قوی نیاز خواهد بود. یکی از ابزارهای توانمندی برای چنین وضعیت هایی فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) است.
این روش برای سطح بندی و درجه بندی استفاده می شود و گاهی برای تحلیل های اجتماعی و اقتصادی نیز ممکن است به کار رود. در این روش، قبل از هر کاری باید داده های هر مکان استاندارد شوند (غریب فاضل نیا و همکاران، 1389: 7). فرایند تحلیل سلسله مراتبی ( AHP) روشی است منعطف، قوی و ساده که برای تصمیم گیری در شرایطی که معیارهای تصمیم گیری متضاد، انتخاب بین گزینه ها را با مشکل مواجه می سازد، استفاده می شود. این روش ارزیابی چند معیاری، ابتدا در سال 1980 به وسیله توماس ال ساعتی پیشنهاد گردید و تاکنون کاربردهای متعددی در علوم مختلف داشته است ( زبردست، 1380: 5). در روش AHP از مقایسه دوتایی معیارها استفاده می شود. برای انجام این روش در مرحله اول ابتدا تک معیارهای مورد بررسی را مقایسه نموده و میزان اهمیت نسبی هر جفت از معیارها با توجه به امتیازبندی بین یک تا نه جداول امتیاز تماس ال ساعتی، در یک ماتریس وارد می گردد. و مورد سنجش قرار می گیرد و وزن هر کدام از معیارها در مقایسه با دیگری مشخص می شود. در مرحله دوم با استفاده از روش نرمال کردن تمام سنجه ها وزن می شوند. در مرحله سوم با در دست داشتن وزن معیارها و امتیاز آلترناتیوها، وزن ترکیبی هر یک از سایت ها از طریق حاصل ضرب وزن معیارها با امتیاز آلترناتیوها به دست آمده و سایت ها به ترتیب وزنی که دارند سطح بندی می شوند و مرحله نهایی تعیین سازگاری ها می باشد که به نظر تحلیل گر بستگی دارد(حسینی، علی، 1379).

3- رویکرد و روش تحقیق

لازم به ذکر است این پژوهش بخشی از مطالعات کلان مکان یابی پروژه های مسکن مهر کل کشور است که توسط مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی انجام گرفته است. روش پژوهش در بخش اول روش توصیفی - تحلیلی است که در فرآیند آن از مطالعات اسنادی (کتابخانه ای و بررسی سوابق) بهره گرفته می شود. لذا پس از طرح مبانی نظری مرتبط با مکان یابی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، با نظر جمعی از کارشناسان و خبرگان مسکن و شهرسازی در مرکز مطالعات مذکور، معیارها و زیرمعیارهای مکان یابی اراضی مسکونی استخراج شدند که در این مقاله ضمن معرفی آن ها و ارایه نمودار درخت سلسله مراتبی، در قالب سوالات پرسشنامه که به صورت جداول مقایسه دو دویی توماس ال ساعتی تنظیم شده اند با رویکردی مشارکتی به سنجش گذاشته می شوند. این پرسشنامه ها به تعداد 23 عدد در بین متخصصین برنامه ریزی شهری و مسکن توزیع گردیده و نتایج آن به صورت میانگین در ماتریس های امتیازدهی آورده شده است. سپس با استفاده از روش نرمالیزه کردن امتیازهای داده شده، جدول رتبه بندی معیارها و زیرمعیارهای مکان یابی مسکن ارایه شده است. در بخش دوم وضع موجود پروژه های مسکن مهر استان یزد به عنوان نمونه مطالعات میدانی بررسی شده است و با توجه به آنچه که در جدول رتبه بندی معیارها و زیرمعیارها آمده، ماتریس های کیفی با در نظر گرفتن ضریب اولویت های هر معیار و زیرمعیار ترسیم شدند. لازم به ذکر است اطلاعات لازم برای بررسی وضعیت مکان یابی، از طریق پرسشنامه ای که معیارها و زیرمعیارهای سنجش در قالب سوالات آن تنظیم شده، در سازمان مسکن و شهرسازی استان یزد تکمیل شد. داده های خام جمع آوری شده پس از ورود در نرم افزار Excel دسته بندی و به صورت جداول، نمودار و تحلیل هایی در این مقاله آورده شده سپس بر پایه داده های فوق نتایج برای هر 13 پروژه مسکن مهر این استان تحلیل و برآیند وضعیت مکان یابی پروژه های این استان بیان شده است.

4- معرفی معیارها و زیرمعیارهای مورد نیاز برای مکان یابی اراضی مسکونی

مفاهیم برای قابل استفاده بودن باید به معیارهای تجربی تبدیل شوند، در فرآیند مفهوم سازی(3)، که در واقع ساختن مفهومی انتزاعی برای فهمیدن یک امر واقعی است، به همه جنبه های واقعیت توجه نمی شود، بلکه فقط به جنبه هایی که در نظر محقق اصلی است تأکید می شود. فرایند ساخت مفهوم به طور کلی شامل این موارد می باشد: گام اول: تعیین ابعاد تشکیل دهنده مفهوم، گام دوم: تعیین معیارهایی(4) که به کمک آن ها بتوان ابعاد مفهوم مورد نظر را اندازه گیری کرد. در واقع معیارها نشانه های عینی و قابل اندازه گیری ابعاد مفهوم هستند ( خاکی، 1378: 75). گام سوم: ساخت متغیرها(5) است. به عبارت ساده می توان گفت متغیر به صفتی اطلاق می شود که از فردی به فرد دیگر تغییر می کند ( طالب، 1370 : 76). که در این پژوهش به جای ابعاد معیارها و به جای متغیرها، زیرمعیارها معرفی شده اند.

4- 1. معیارها و زیرمعیارهای مکان یابی اراضی مسکونی

همان طور که در بخش رویکرد و روش تحقیق نیز ذکر شده است، این پژوهش بخشی از مطالعات کلان مکان یابی پروژه های مسکن مهر کل کشور است که توسط مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی انجام گرفته است. لذا برای استخراج معیارها و زیرمعیارهای مکان یابی اراضی مسکونی پس از انجام مطالعات اولیه و با در نظر کارشناسان و متخصصان معماری و شهر سازی مرکز مطالعاتی مذکور مجموعه ای از معیارها و زیرمعیارهای کلیدی مشخص شدند. در این بخش مجموعه مباحث اصولی مرتبط در زمینه مکان یابی اراضی مسکونی به تفکیک معیارها و زیرمعیارهای پیشنهادی مطرح می شوند: کالبدی، اجتماعی - فرهنگی، اقتصادی، مالکیت اراضی و معیارهای حقوقی، زیست محیطی، ارزش سایت، دسترسی و موقعیت اراضی، پدافند غیر عامل و امنیتی. که البته با توجه به پیچیده و وسیع بودن مباحث اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و پدافندی و لزوم تمرکز ویژه و تخصصی تر بر روی آن ها از بسط این معیارها و زیرمعیارهای مربوط به آن در این مقاله خودداری شده و صرفاً به شرح اولیه و نقش آن ها در مکان یابی اراضی مسکونی اکتفا شده است.

- معیار کالبدی:

ابعاد کالبدی مسکن از دو زاویه قابل بررسی است. اول، کالبد مسکن به عنوان یک واحد مسکونی و دوم، رابطه کالبدی مسکن با محیط مسکونی خود که به نوعی شاخص اجتماعی بوده و نقش و جایگاه مسکن در توسعه شهری را مطرح می کند. برای مثال مکان قرارگیری مسکن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. گروه های مختلف درآمدی که توان مالی متفاوت در تأمین و خرید مسکن دارند. در مکان های متفاوت شهری زندگی می کنند (توفیق، 1369: 1و2). مکان انتخابی برای استقرار کاربری مسکونی باید دارای زمین با شیب 1 تا 8 درصد، حداکثر ارتفاع تا 1600 متر، رعایت حریم گسل های شناخته شده در منطقه، رعایت حریم مسیل ها به طوری که در فاصله 50 تا 300 متری حریم آن ها از احداث هر گونه کاربری مسکونی جلوگیری شود (قراگزلو، 1384، ص 25). یکی دیگر از عوامل بسیار با اهمیت در مکان یابی زمین در نظر گرفتن وجود خاک کافی جهت توسعه فعالیت های عمرانی و وضعیت توپوگرافی است به صورتی که نیاز به حداقل تسطیح و خاکبرداری داشته باشد و از نفوذپذیری مناسب و کافی برخوردار باشد (توکلی نبوی، 1384: 41).

- زیرمعیارهای کالبدی: 1) شیب و توپوگرافی و جنس خاک

2) وجود یا امکان تأمین تأسیسات و شبکه زیر ساخت ها (در تمام بخش های مربوط به زیر ساخت ها نکته مهم بررسی وضعیت منابع موجود در منطقه و همچنین طرح ها و برنامه های تأمین و توزیع آن ها می باشد)، از جمله زیرساخت های اصلی عبارتند از: دسترسی به آب، برق، وجود شبکه فاضلاب، دسترسی به شبکه مخابرات
3) امکان احداث بنا
4) قابلیت رشد و توسعه فیزیکی فضا
5) وجود خاک کافی
6) امکان و دامنه دسترسی به مصالح ساختمانی بومی و غیربومی (مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، 1389).

- معیار اجتماعی - فرهنگی:

در میان معیارهای ارزیابی بهینه مکان یابی مسکن، معیار رضایت اجتماعی، مناسب ترین ابزار اندازه گیری پیشرفت و تحقق هدف های کلی مسکن است. از سوی دیگر در یک وضعیت مطلوب، معیار اجتماعی مسکن می بایستی به نحوی بسط و توسعه پیدا کنند که با معیارهای اقتصادی و سایر معیارها که برای تصمیم گ یری در این باره ضرورت دارند، متناسب باشند. شاخص هایی که تا حدودی می توانند میزان پاسخ گویی به این نیازها را ارزیابی کنند عبارتند از: سطوحی که به هر فرد تعلق می گیرد که البته برای خانوارهای با درآمد پایین تر این سطح کمتر خواهد بود (حبیبی و دیگران، 1367: 81). برنامه ریزی مسکن نوعی مهندسی اجتماعی است که در آن تلاش می شود اهداف عام مورد توافق جامعه. که در اسنادی چون قانون اساسی بازتاب یافته است. در زمان مشخصی تحقق یابد. عدم تحق این اهداف علاوه بر پی آیندهای ازدیاد فقر و به تعویق افتادن توسعه انسانی می تواند مایه عدم وفاق یا گسیختگی اجتماعی نیز بشود (رفیعی، 1382: 54).

- زیرمعیارهای اجتماعی - فرهنگی مسکن:

1) جمعیت کافی و متعادل با ترکیب متناسب از لحاظ گروههای مختلف سنی و جنسی
2) توجه به هویت و الگوی ایرانی - اسلامی
3) عنایت به روابط و پیوندهای قومی، مذهبی، طایفه ای و غیره، همسایگی و مجاورت کالبدی و درون سکونتگاهی
4) وجود تطابق زمینه های اجتماعی فرهنگی (بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، 1389).

- معیار اقتصادی:

تجربه جهانی ثابت کرده است که مسکن به عنوان یک کالای سرمایه ای، امن تر و در بلندمدت پربازده تر از سایر سرمایه گذاری هاست. با افزایش درآمدهای ناشی از نفت و افزایش نقدینگی در جامعه، درآمدهای انباشته شده به سوی سرمایه گذاری در فعالیت های سودآور جذب می شوند (رفیعی، 1382: 15). برخی از موارد اقتصادی اصلی مؤثر بر مکان یابی اراضی مسکونی عبارتند از: قیمت زمین، توجه به میزان اشتغال لازم بر حسب گروههای مختلف سنی و جنسی و پیش بینی و نسبت های بیکاری، توجه به میزان سرانه های مسکونی، لحاظ نمودن میزان تقاضا برای مسکن در سایت های مورد نظر، امکان دسترسی به بازارهای محلی و شهری و موسسات مالی- اعتباری ( صندوق های مختلف محلی، بانک ها و غیره).

- مالکیت اراضی و معیارهای حقوقی:

مالکیت گرچه می تواند دارای مفهوم اقتصادی باشد و وضعیت اقتصادی خانوارهای ساکن را توصیف کند اما از جنبه های اجتماعی و فرهنگی نیز قابل بررسی است (عزیزی، 1383: 36). دولت ها با تخصیص زمین به گروه های کم درآمد سعی می کنند برابری و تساوی اقتصادی جامعه را افزایش دهند. در صورت عدم دخالت دولت در بازار زمین شهری، خانواده های کم درآمد به سختی توانایی دسترسی به زمین برای ساخت مسکن را دارند. بنابراین دخالت دولت ها در بازار زمین از اصول پذیرفته شده در تمامی کشورها بوده است. که از روش های آن می توان به تصرف و عرضه زمین، محدود ساختن حد مالکیت زمین، قوانین و مقررات کاربری زمین درباره اراضی در مالکیت بخش خصوصی و قوانین و مقررات مالیاتی مؤثر بر تصمیمات بخش خصوصی برای معاملات و استفاده از زمین اشاره کرد (رفیعی، 1382: 45). وضعیت مشخص حقوقی در بهره گیری از اراضی و عرصه های پیرامونی از اهم مواردی است که باید در هر گونه مکان یابی مورد توجه و تأکید قرار گیرد. حتی در مواردی که عرصه انتخابی از اراضی ملی و دولتی به شمار می رود، ممکن است ساکنان بومی به طور سنتی چنین حقوقی در بهره برداری از آن ها برای خود قایل باشند. آنچه مسلم است این که، اراضی تخصیصی باید از لحاظ قوانین رسمی و نیز حقوق عرفی، وضعیتی کاملاً روشن و شفاف داشته باشند (بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، 1389). لذا بررسی نقشه های وضعیت مالکیت و مسایل حقوقی اراضی (ملی، موات، وقفی، خریداری، توافقی، خود مالکی و غیره) ضروری می باشد.

- معیار زیست محیطی:

گرچه معیارهای محیطی اکولوژیک از مهمترین و بنیادی ترین اصولی است که بایستی در هر گونه مکان یابی مورد توجه اکید قرار گیرد، در اغلب موارد مورد غفلت واقع می شوند. به علاوه با در نظر گرفتن سیاست های توسعه پایدار لزوم توجه به معیارهای زیست محیطی دو چندان می گردد. داشتن قابلیت توسعه فضای سبز (به ویژه در تئوری ایجاد باغشهرهای مسکونی) از عوامل مهم دیگری است که در مکان یابی بسیار تأثیرگذار خواهد بود. عرصه انتخابی باید به دور از خطرات و آسیب های محیطی، نظیر سیل، زلزله، طوفان ریگ و محیط های بیماری زا باشد. در همین ارتباط، شرایط اقلیمی قاعدتاً باید با آسایش زیستی در طول سال همراه باشد. مورد دیگری که می توان در زمره معیار زیست محیطی قرار داد، توجه به آلودگی های موجود در محیط است.

- زیرمعیارهای زیست محیطی:

1)موقعیت سایت در اقلیم طبیعی و در نظر گرفتن شرایط آسایش انسانی
2) داشتن قابلیت توسعه فضای سبز (به ویژه در تئوری ایجاد باغشهرهای مسکونی) 3) مخاطرات طبیعی و رعایت حریم آن ها
4) آلاینده های محیطی و رعایت همجواری ها در مکان یابی مناطق مسکونی
5) کاهش یا حذف آلودگی های محیطی مانند آلودگی صوتی، آلودگی هوا و در نظر گرفتن جهت باد غالب
6) توجه به حفظ و پایداری محیط زیست ( مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، 1389).

- معیار ارزش سایت:

تناسب ابعاد، فرم و شکل زمین، همخوانی کاربری های همسایگی و مطالعات دید و منظر در محدوده اراضی منتخب برای توسعه کاربری مسکونی از عوامل کلیدی تعیین ارزش سایت هستند. در این بررسی ها، دیدهای درون به درون، بیرون به درون و درون به بیرون شناسایی و در جداولی مورد تحلیل قرار می گیرند. و بنا به هدف گذاری که در مورد مکان یابی مسکونی وجود دارد (نظیر مناطق سکونتی گردشگری) این معیار می تواند از اهمیت بیشتری نیز برخوردار شود و در فرآیند وزن دهی نسبت به معیارهای دیگر اولویت بالاتری دریافت نماید.

- زیر معیارهای ارزش سایت:

1) تناسب ابعاد، فرم و شکل سایت و توجه به وضعیت توپوگرافی و بهره گرفتن از اختلاف سطح برای پدید آمدن دید و منظر بهتر
2) وجود تنوع بصری بالا و درنظر گرفتن چشم اندازهای طبیعی (دریا ودریاچه، کوه، جنگل و زمین های زراعی وغیره) وعدم بستن دید در توسعه های جدید
3) عدم وجود آلودگی های بصری و مناظر نازیبای بیرون از سایت که چهره ای نازیبا وناهماهنگ بامحیط طبیعی اطراف دارند و از ارزش بصری منطقه می کاهند
4) درنظر گرفتن هویت منطقه و همخوانی توسعه بافت مسکونی با شرایط سیمای طبیعی و فرهنگی (برای مثال امکان استفاده از مصالح بومی و الگوی معماری مسکونی سنتی و تلفیق آن با روش های مدرن به گونه ای که برای ساکنان قابل پذیرش باشد)
5) همخوانی کاربری های همسایگی سایت ( مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهر سازی ومعماری، 1389).

- دسترسی و موقعیت مکان یابی اراضی:

نزدیکی سایت به شهر و خدمات شهری (اشتغال، کاربری های آموزشی، بهداشتی- درمانی، ورزشی و فراغتی و غیره) و وضعیت دسترسی به شبکه معابر مانند فاصله اراضی تا شبکه های راه ( جاده ای) و پایانه ها و درجه بندی آن ها از نظر اهمیت در مقیاس ملی، استانی، منطقه ای، محلی، فاصله اراضی تا شبکه های راه ریلی و ایستگاه های راه آهن، بررسی فاصله اراضی تا شبکه های راه ریلی و ایستگاه های راه آهن، بررسی فاصله اراضی تا فرودگاه یا بندر، از عوامل مهم تعیین دسترسی مناسب سایت مسکونی به شمار می روند. در واقع بسیاری از سایت های منتخب و پروژه های اجرا شده مسکونی به دلیل عدم توجه به این فاکتور مهم دچار تنزل کارایی لازم شده و متقاضیان خود را از دست می دهند.

- زیرمعیارهای دسترسی و موقعیت نسبت به شهر:

1) سهولت دسترسی به سکونتگاه های دیگر
2) نزدیکی سایت به شهر و خدمات شهری ( اشتغال، کاربری های آموزشی، بهداشتی- درمانی، ورزشی و فراغتی و غیره)
3) وضعیت دسترسی به شبکه معابر مانند فاصله اراضی تا شبکه های راه (جاده ای) و پایانه ها و درجه بندی آن ها از نظر اهمیت در مقیاس ملی، استانی، منطقه ای، محلی، فاصله اراضی تا شبکه های راه ریلی و ایستگاه های راه آهن، بررسی فاصله اراضی تا فرودگاه یا بندر. (مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، 1389).

- لزوم وضعیت طرح ها و برنامه های فرادست و رعایت حریم ها:

یکی از نکات بسیار مهم در مکان یابی بررسی وضعیت کلیه طرح های فرادست منطقه مورد بررسی نظیر طرح های آمایش، راهبردی، جامع، تفصیلی، طرح های موضوعی و موضعی وغیره به همراه جایگاه سایت های منتخب در آن ها است. همچنین توجه به موقعیت زمین و این که در محدوده ی شهر قرار دارد. یا در محدوده روستا و یا حریم آن قرار گرفته است و اگر در محدوده های مذکور قرار نگرفته است، حداقل فاصله آن از نزدیک ترین شهر یا روستا چه میزان باید باشد. از موارد کلیدی دیگر رعایت حریم های پیش بینی شده در طرح های اعم از حریم های تأسیسات، فضای سبز و مخاطرات طبیعی و منابع انرژی و غیره است.

5- اولویت بندی معیارهای مکان یابی اراضی مسکونی با استفاده از مدل AHP

در این بخش ابتدا معیارهای بررسی شده در بخش مبانی نظری، به علت تعدد و محدودیت های اطلاعات لازم و همچنین در دست ساخت بودن محدوده مطالعات میدانی که باعث می شود برخی از تحلیل ها (مانند تحلیل اجتماعی- فرهنگی) غیر قابل انجام باشد. خلاصه گردیدند و فقط معیارهای بسیار کلیدی در این مقاله بررسی شده اند. سپس این معیارها در قالب پرسشنامه ای تنظیم و بین متخصصان شهرسازی و مسکن توزیع شدند. در مرحله بعد از نتایج به دست آمده برای مقایسه دو به دو معیارها و زیرمعیارها میانگین گرفته شد و در قالب ماتریس های ذیل ( که همان ماتریس های محاسبه امتیاز توماس ال ساعتی هستند) بر اساس فرآیند تحلیل سلسله مراتبی معیارها و زیرمعیارهای مربوط به هر معیار رتبه بندی شدند. نتایج مجموع فرآیند مذکور در انتها و در جدول شماره «1» آورده شده است. همچنین نمودار شماره«1» وضعیت درخت سلسله مراتبی معیارها و زیرمعیارهای بررسی مکان یابی اراضی مسکن مهر را نشان می دهد.

محاسبات امتیازهای مربوط به اولویت بندی معیارها:

A) کالبدی B) زیست محیطی C) دسترسی و موقعیت نسبت به شهر D) ارزش سایت E) مالکیت اراضی ماتریس مقایسه دو به معیارهای مکان یابی
A) کالبدی :〖1/72=(1×3×1/7×5×7)〗^(1/5)
B) زیست محیطی : 〖1/9=(1/3×1×1/3×5×5)〗^(1/5)
C) دسترسی و موقعیت نسبت به شهر: 〖4/2=(7×3×1×7×9)〗^(1/5)
D) ارزش سایت: 〖0/002=(1/5×1/5×1/7×1×1/3)〗^(1/5)
E) مالکیت اراضی: 〖0/39=(1/7×1/5×1/9×3×1)〗^(1/5)
ضرایب به دست آمده برای معیارها A B C D E
پس از نرمالیزه کردن :
کالبدی: 21/0 B زیست محیطی: 23/0 C) دسترسی و موقعیت نسبت به شهر: 51/0 D) ارزش سایت: 003/0 E) مالکیت اراضی: 047/0
ماتریس

اولویت بندی زیرمعیارهای مربوط به هر معیار

A) معیار کالبدی

ماتریس مقایسه امتیاز زیرمعیارهای مربوط به معیار کالبدی
A-1) شیب و توپوگرافی: 〖1=(1×7×1/7)〗^(1/3)
A-2) وجود خدمات زیر بنایی: 〖1=(1/7×1×7)〗^(1/3)
A-3) امکان احداث بنا: 〖3/61=(7×7×1)〗^(1/3)
ضرایب به دست آمده برای معیارها پس ازنرمالیزه کردن:
A-1) شیب و توپوگرافی: 17/0
A-2) وجود خدمات زیربنایی : 17/0
A-3) امکان احداث بنا: 66/0

معیار زیست محیطی

ماتریس مقایسه امتیاز زیرمعیارهای مربوط به معیار زیست محیطی
B-1) نزدیکی با آلاینده های محیطی : 〖2/24=(1×5)〗^(1/2)
B-2) عدم وجود مخاطرات طبیعی : 〖0/7=(1/5×1)〗^(1/2)
ضرایب به دست آمده برای معیارها پس از نرمالیزه کردن:
B-1) نزدیکی با آلاینده های محیطی: 76/0
B-2) وجود مخاطرات طبیعی: 23/0

(Cمعیار ارزش سایت

ماتریس مقایسه امتیاز زیر معیارهای مربوط به معیار ارزش سایت
C-1) تناسب ابعاد، فرم و شکل سایت: 〖1/12=(1×7×1/5)〗^(1/3)
C-2) دید و منظر سایت: 0/27= (1/7×7×1/7)^(1/3)
C-3) همخوانی کاربری های همسایگی سایت: 〖3/23=(5×7×1)〗^(1/3)
ضرایب به دست آمده برای معیارها پس از نرمالیزه کردن:
C-1) تناسب ابعاد، فرم و شکل سایت:24/0
C-2) دید و منظر سایت: 05/0
C-3) همخوانی کاربری های همسایگی سایت: 71/0
(Dدسترسی و موقعیت نسبت به شهر:
این معیار فاقد زیرمعیاری جهت بررسی است و صرفاً فاصله از شهر به عنوان موقعیت و دسترسی مناسب مکان یابی در نظر گرفته شده است.
مالکیت زمین
ماتریس مقایسه امتیاز زیرمعیارهای مربوط به معیار مالکیت زمین
E-1) اراضی ملی : 〖3=(1×9)〗^(1/2)
E-2) اراضی موات: 〖0/33=(1/9×1)〗^(1/2)
ضرایب به دست آمده برای معیارها پس از نرمالیزه کردن:
E-1) اراضی ملی : 9/0
E-2) اراضی موات: 1/0
با توجه به ضرایب نرمالیزه شده اولویت بندی معیارها و زیرمعیارها به شرح ذیل می باشد:
جدول شماره «1» وضعیت اولویت بندی معیارها و زیرمعیارهای مکان یابی مسکن مهر

معیارها	اولویت معیارها	زیرمعیارها	اولویت زیرمعیارها
A کالبدی	3	شیب وتوپوگرافی	2
		وجود خدمات زیر بنایی	2
		امکان احداث بنا	1
B زیست محیطی	2	عدم نزدیکی باآلاینده های محیطی	1
		عدم وجود مخاطرات طبیعی	2
C دسترسی و موقعیت نسبت به شهر	1	-
D ارزش سایت	5	تناسب ابعاد فرم و شکل سایت	2
		دید و منظر سایت	3
		همخوانی کاربری های همسایگی سایت	1
E مالکیت اراضی	4	اراضی ملی	1
		اراضی موات	2

هم اکنون می توان از وزن های نهایی به دست آمده توسط تکنیک AHP جهت وزن دهی لایه های اطلاعاتی در GIS استفاده نمود. در پایان فرآیند مکان یابی، نقشه ای تهیه می شود که مکان های مناسب برای احداث مناطق مسکونی جدید که شامل زمین های خالی و بایری که برای توسعه اراضی مسکونی بهینه هستند را نشان می دهد. البته باید توجه داشت که نتایج مکان یابی به کمک سامانه اطلاعات مکانی همواره به صورت چندین گزینه پیشنهادی است و انتخاب گزینه نهایی نیازمند مطالعات و بررسی های کمی و کیفی تکمیلی است.

6- مطالعات میدانی مکان یابی پروژه های مسکن مهر استان یزد

در راستای اجرای سیاست های دولت و تأمین مسکن ارزان قیمت، پروژه های مسکن مهر که در سطح کشور در دست انجام هستند؛ مجموعه ای عظیم جهت مطالعه و بررسی نحوه ی مکان یابی سایت های مسکونی می باشند. از این میان در این مطالعه مکان یابی اراضی مسکن مهر استان یزد که شامل 13 سایت مجزا هستند مورد بررسی قرار گرفته است. اسامی پروژه های مذکور بر اساس داده های سازمان مسکن و شهرسازی استان یزد عبارتند از: 1) پروژه اتحادیه مسکن مهر کویر، 2) پروژه مسکن ساز، شماره 3، 3) پروژه اتحایده مسکن مهر میبد، 4) پروژه مسکن ساز شماره 8، 5) پروژه تعاونی مسکن حامیان عدالت دهنو، 6) پروژه تعاونی مسکن مهر طبس، 7) پروژه تعاونی مسکن مهر طرنجی های مقیم یزد، 8) پروژه تعاونی مسکن مهر باقریه، 9) پروژه تعاونی مسکن هفت ابجد، 10) پروژه تعاونی مسکن سراج اردکان، 11) پروژه تعاونی مسکن فراگیر مهریز3، 12) پروژه تعاونی مسکن فراگیر مهریز2، 13) پروژه تعاونی مسکن فراگیر مهریز1.
بررسی میزان پاسخ گویی مکان یابی اراضی مسکن مهر استان یزد به هر یک از معیارها بررسی شده در مدل تحلیل سلسله مراتبی بر اساس اولویت.

1) وضعیت دسترسی و موقعیت پروژه ها نسبت به شهر

همان طور که در بخش های قبل ذکر شد، یکی از معیارهای بسیار کلیدی در مکان یابی اراضی مسکونی وضعیت دسترسی آنهاست و بر اساس نتایج پرسشنامه های توزیع شده و تحلیل سلسله مراتبی AHP نیز این معیار رتبه نخست را به دست آورده است. نمودار شماره«2» وضعیت فاصله پروژه های مسکن مهر استان یزد از بافت پر نزدیک ترین شهر را که به کمک نرم افزار Excel ترسیم شده است، نشان می دهد.
البته لازم به ذکر است با مطالعه ای که بر اسناد مکانی (نقشه شبکه معابر) و تصاویر ماهواره ای مربوطه نیز انجام گرفت مشخص گردید دسترسی پروژه ها به شهر از طریق مجاورت با شریان های اصلی به خوبی انجام گرفته و از این نظر مکان یابی توانسته است به مهمترین معیار یعنی دسترسی به خوبی پاسخ دهد. وضعیت دسترسی هر یک از پروژه های مسکن مهر استان یزد بر اساس نتایج پرسشنامه ها به شرح ذیل می باشد:
پروژه اتحادیه مسکن مهر کویر: دسترسی متوسط،
پروژه مسکن ساز، شماره 3: دسترسی خوب،
پروژه اتحادیه مسکن مهر میبد: دسترسی متوسط،
پروژه مسکن ساز شماره 8: دسترسی خوب،
پروژه های تعاونی مسکن حامیان عدالت دهنو: دسترسی خوب،
پروژه تعاونی مسکن مهر طبس: دسترسی خوب،
پروژه تعاونی مسکن مهر طزنجی های مقیم یزد: دسترسی متوسط.
پروژه تعاونی مسکن مهر باقریه: دسترسی متوسط،
پروژه تعاونی مسکن هفت ابجد: دسترسی خوب،
پروژه تعاونی مسکن سراج اردکان: دسترسی متوسط،
پروژه تعاونی مسکن فراگیر مهریز3: دسترسی خوب،
پروژه تعاونی مسکن فراگیر مهریز2: دسترسی خوب.
پروژه های تعاونی مسکن فراگیر مهریز1: دسترسی خوب.
در مجموع بررسی وضعیت 13 پروژه مسکن مهر استان یزد، 61 درصد از دسترسی خوبی برخوردار هستند و 39 درصد نیز دسترسی متوسط دارند و با توجه به عدم وجود دسترسی ضعیف در بین پروژه ها، حاکی از مکان هایی نسبتاً خوب از نظر دسترسی است.

2) وضعیت زیست محیطی سایت پروژه ها

2- 1) عدم نزدیکی با آلاینده های محیطی:

در زمینه آلاینده های محیطی بر اساس اطلاعات سازمان مسکن و شهرسازی استان یزد، دو پروژه در معرض آلاینده های صنعتی هستند که البته حریم های آلاینده آنها رعایت شده است. در ضمن کلیه حریم ها برای 13 پروژه مسکن مهر استان یزد کاملاً رعایت شده اند.

2 – 2) عدم وجود مخاطرات طبیعی:

در بررسی های به عمل آمده توسط سازمان مسکن و شهرسازی استان یزد، مشخص گردید که هیچ یک از سایت های منتخب در نزدیکی گسل قرار ندارند. و مخاطراتی مانند سیل، زلزله، لغزش و غیره، اراضی مسکونی مزبور را تهدید نمی کند.

3) وضعیت پاسخ گویی به معیار کالبدی

3- 1) امکان احداث بنا:

هر 13 سایت منتخب دارای امکان احداث بنا و خاک مناسب بوده اند و از این نظریه خوبی مکان یابی شده اند (سازمان مسکن و شهرسازی استان یزد).

3- 2) شیب و توپوگرافی:

بر اساس داده های مربوط به وضعیت شیب و توپوگرافی پروژه های مسکن مهر استان یزد، دو سایت اراضی تپه ماهوری دارند و بقیه مسطح و یا با شیب ملایم هستند.

3- 3) وجود خدمات زیربنایی:

بر اساس داده های سازمان مسکن و شهرسازی استان، هر 13 پروژه دارای خدمات کامل زیربنایی هستند.

4) مالکیت اراضی:

92 درصد از مالکیت اراضی ملی استفاده شده است و 8 درصد (تنها یک پروژه) از اراضی موات استفاده شده است.
وضعیت حقوقی پلاک های استان: 15 درصد دارای معارض و 85 درصد بلامعارض هستند. دو پروژه حکم بدون له سازمان دارند، هیچ کدام تعارضی با دستگاه های دولتی ندارند. یک عدد با مالک توافق شده است و سه پروژه اعاده مالکیت شده اند.
مشخصات ثبتی پلاک های استان 100% اراضی ششدانگ هستند، 15% صورت مجلس تفکیک ندارند و 85% دارند.

5) ارزش سایت

5- 1) هم خوانی کاربری های همسایگی سایت:

54 درصد از نظر هم خوانی خوب و 46 درصد متوسط هستند.

5- 2) تناسب ابعاد، فرم و شکل سایت:

77 درصد شرایط خوب دارند، 15 درصد متوسط و 8 درصد ضعیف هستند.

5- 3) دید و منظر سایت:

77 درصد خوب و 23 درصد متوسط هستند.

سایر معیارهای بررسی شده مکان یابی مسکن مهر استان یزد:

وضعیت کاربری و تراکم پروژه های مسکن مهر کشور نسبت به طرح های مصوب فرادست:
طی سوالی از پرسشنامه توزیع شده وضعیت کاربری و تراکم پروژه های مسکن مهر کشور نسبت به طرح های مصوب فرادست (شامل طرح های جامع، تفصیلی، هادی شهری یا روستایی) بررسی شد که نتایج آن برای استان یزد حاکی از انطباق وضعیت کاربری و تراکم پروژه ها نسبت به طرح های مصوب فرادست هستند.
بررسی موقعیت پلاک نسبت به محدوده و حریم طرح های مصوب فرادست:
از 13 پروژه مسکن مهر استان یزد، 11 پروژه در محدوده شهر قرار دارند و 2 پروژه در محدوده شهر نیستند.
وضعیت طرح آماده سازی استان نسبت به طرح های مصوب فرادست:
از پروژه مذکور در استان یزد، برای 5 پروژه طرح آماده سازی مصوب قبل از ابلاغ قانون بند (د) تبصره 6 بودجه سال 1386 موجود و برای 8 پروژه دیگر وجود نداشته است.
بررسی همزمانی عملیات اجرایی ساخت و ساز با تهیه آماده سازی:
همه پروژه های مسکن مهر استان یزد دارای این همزمانی هستند.
در نهایت برای تعیین برآیند وضعیت مکان یابی پروژه های مسکن مهر استان با توجه به اولویت معیارها و زیرمعیارهای مکان یابی، از روش ترسیم ماتریس ارزیابی استفاده شده است. در این قسمت پس از تعیین وضعیت مکان یابی هر پروژه در مواجهه با هر زیرمعیار برآیند معیارها با دخالت دادن وزن زیرمعیارها ترسیم شده و نهایتاً برآیند امتیاز وزن معیارها وضعیت کیفی مکان یابی کل پروژه ها را نشان می دهد. همان طور که در سطر آخر این ماتریس مشاهده می شود، وضعیت مکان یابی به خوبی انجام گرفته است.

7- جمع بندی و نتیجه گیری

در این مقاله در راستای اهداف کلان و خرد تعیین شده، سعی گردیده است به سوالات بنیادین پژوهش پاسخ داده شود و لذا پس از بیان نظریه های مکان یابی، ضمن معرفی روش تحلیل سلسله مراتبی AHP و نحوه ی وزن دهی به لایه های اطلاعاتی مؤثر در مکان یابی و تشریح فرآیند آن، به معرفی معیارها، زیرمعیارهای لازم برای مکان یابی بهینه اراضی مسکونی پرداخته شد. معیارهای مورد بررسی عمدتاً شامل معیارهای کالبدی، اجتماعی- فرهنگی، زیست محیطی، اقتصادی، حقوقی و مالکیت اراضی، امنیت و پدافند غیر عامل، ارزش سایت و رعایت طرح های فرادست و حریم ها است که در این مقاله به علت گستردگی بیش از حد موضوع از بسط معیارهای اقتصادی، اجتماعی و پدافندی اجتناب شده است. اما سایر معیارها به تفکیک زیرمعیارهای مربوطه در قالب جداول تحلیلی لیست شده اند. نتایج حاصل از ارزیابی پرسشنامه های توزیع شده در بین متخصصان برنامه ریزی شهری و مسکن و وزن دهی به معیارها از طریق روش AHP نشان می دهد که معیار دسترسی و موقعیت مهمترین نقش را در مکان یابی اراضی مسکونی دارا هستند و در مرحله بعد به ترتیب معیارهای زیست محیطی، کالبدی، مالکیت زمین و ارزش سایت قرار دارند. همچنین زیرمعیارهای مربوط به هر معیار نیز رتبه بندی شده اند.
در مرحله بعد در قالب مطالعات میدانی مکان یابی پروژه های مسکن مهر استان یزد با توجه به معیارها و زیرمعیارهای رتبه بندی شده مورد تحلیل قرار گرفتند. برای این کار داده های مورد نیاز در قالب پرسشنامه ای تنظیم گردید و توسط سازمان مسکن و شهرسازی استان یزد تکمیل شد. سپس داده های مذکور در جداول و نمودار تحلیل شده و ماتریس ارزیابی کیفی نهایی با مداخله ضرایب اولویت بندی معیارها و زیرمعیارها ترسیم گردید. نتایج حاکی از مکان یابی مناسب پروژه های مذکور بوده و البته نواقصی نیز وجود دارد که مسلماً پاسخ گویی هم زمان به تمام معیارهای مکان یابی بسیار دشوار بوده و در مواردی با توجه به اولویت های مطرح شده پاسخ گویی به یک معیار منتج به عدم امکان مکان یابی ایده آل می گردد. البته لازم به ذکر است این مقاله صرفاً به عنوان مدخلی در این امر به شمار می رود و برای وزن دهی معیارها و زیرمعیارهای معرفی شده نیاز به مطالعات بیشتر میدانی و به طور موازی استفاده از نظر کارشناسان و خبرگان این امر، نظرسنجی و تهیه پرسشنامه (به ویژه در بخش معیارها و زیرمعیارهای اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی) و تحلیل بیشتر وجود دارد. همچنین یکی از پیشنهادهای این مقاله بسط روش فازی و چگونگی استفاده از آن در مکان یابی اراضی مسکونی در محیط GLS می باشد.

پی نوشت ها :

* نویسنده مسئوول: ezabetian@gmail.com
Goals
Objectives
Conceptualization
Index
Variable

منابع و مآخذ
پوراحمد، احمد، حبیبی، کیومرث، محمد زهرایی، سجاد، عدلی، سعید نظری ( 1386)، استفاده از الگوریتم های فازی و GIS برای مکان یابی تجهیزات شهری، مطالعه ورودی: محل دفن زباله شهر بابلسر، محیط شناسی سال سی و سوم، شماره 42 تابستان، ص 42 و 43.
توفیق، فیروز (1369)، مجموعه مباحث و روش های شهرسازی مسکن، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری، وزارت مسکن و شهرسازی، چاپ اول.
توکلی نبوی، سید احسان (1384)، ارائه مصالح ساختمانی ابتکاری با کاربری پایدار (در خانه سازی با هزینه کمینه)،www. Iransaze.com
حبیبی، سید محسن، اهری، زهرا(1367)، «مسکن حداقل». مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، تهران.
حسینی، علی (1379)، ارزیابی کاربری های آموزشی تهران، ارایه الگوی مناسب منطقه 15، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس.
خاکی، غلامرضا(1378)، روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی"، انتشارات مرکز تحقیقات علمی کشور، تهران.
زبردست، اسفندیار (1380)، کاربرد تحلیل سلسله مراتبی در برنامه ریزی شهری و منطق ها، مجله هنرهای زیبا، شماره 10، تهران، ص 13 تا 21.
طالب، مهدی( 1370)،"چگونگی انجام مطالعات اجتماعی"، انتشارات امیر کبیر، تهران.
عزیزی، محمد مهدی، 1383،" جایگاه شاخص های مسکن در فرآیند برنامه ریزی مسکن"، نشریه هنرهای زیبا، شماره 17.
غریب فاضل نیا، اکبر کیانی، موسی رستگار(1379)، مکان یابی بهینه فضاهای ورزشی شهر زنجان با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP و سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS، دانشگاه زنجان، ایران، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال اول، شماره اول، تابستان، ص 1 تا 20.
قراگزلو، ع (1384)، مدل سازی توسعه عملکردهای شهری با کاربرد مدل های زیست محیطی و بهره گیری از GIS و RS، شهرنگار، شماره 50، 36- 32.
مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی. 1389- 1390.
مرکز مطالعات و خدمات تخصصی شهری و روستایی پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، سازمان شهرداری ها و دهداری های کشور (1389)، از سری متون تخصصی شهرداران، سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، ص 24.
وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان مسکن و شهرسازی استان یزد.
www.bonyadmaskan.com، برخی معیارهای مکان یابی سکونتگاههای روستایی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی- معاونت عمران روستایی.
Abdoli, M,A.(1990).Landfill and retrieve of urban solid waste management in Iran. Study center of urban planning – Ministry of interior affiairs, Tehran: Municiplitary Organization.
Chen, Y. :Yu, J. and Khan , S. (2010), Spatial sensitivity analysis of multi- criteria weights in GIS- based land suitability evaluation, Environmental Medelling & Software, Volume 25, Issue 12, December 2010. Pages 1582- 1591.
Vahidnia, Mohammad H. and Slesheikh, Ali A. and Alimohammadi, Abbas, (2009). Hospital site selection using fuzzy AHP and its derivatives, Journal of Environmental Management, Volume 90, Issue 10 , July 2009, Pages 3048- 3056.
منبع مقاله: فصلنامه علمی – پژوهشی، شماره دوم، بهار 1391