مترجم: کریم سنجابی
نظریه ی انقلاب یکی از عناصر اصلی مسلک بیحکومت گرائیست. و حتی بطور کلی نکته ای است که عامه ی مردم بهتر و روشنتر از مسائل دیگر درباره ی این مسلک می دانند. با وصف این فقط چند کلمه ای از آن صحبت می داریم، زیرا تا همین جا هم بحث از این مسلک ما را بیش از اندازه لازم از عقاید خاص اقتصادی که موضوع این کتاب است دور داشته است.
نخست پرودون را باید از این عقیده برکنار کرد. زیرا پیشتر دیدیم که وی منکر انقلاب خشونت آمیز بود. به نظر او تنها انقلابی در قلب و وجدانها می تواند به نظام بیحکومتی تحقق بخشد. اما اخلاف او آن چنان بردبار نیستند.
در نظر آنان انقلاب مانند ضرورتی اجتناب ناپذیر جلوه می کند که گریز از آن ممکن نیست. تصور اینکه متنعمین امروزی خود به خود در یک شبانگاه چهارم اوت جدیدی به قربانی کردن امتیازات خود رضایت بدهند و داخل در صف گردند، چیزی جز خود فریبی آشکار نیست. به علاوه فرضاً وقوع چنین اتفاقی هم ممکن باشد چندان مطلوب نخواهد بود. الیزه رکلوس می گوید، ملت با جوانمردی معتادش تسلیم عواطف شده به اربابان سابقش می گوید:« امتیازات خود را حفظ کنید». ولی وی فریاد می زند:« اما خیر! عدالت باید انجام شود تا امور تعادل طبیعی خود را بیابد، تا ستمدیدگان با نیروی خود برپا خیزند و غارت شدگان اموال خود را پس بگیرند، و بردگان آزادی خویش را تحصیل نمایند. آنان واقعاً به حقوق خود نمی رسند مگر آن را با پیکاری حقیقی به دست بیاورند.»(1)
ولی این به آن معنی نیست که باکونین و کروپوتکین و یا پیروان آنها شیفته ی خون باشند و یا نسبت به زنجیر گسیختگیهای خشونت آمیز خرسندی نشان بدهند. خیر، خون ریزی هرچند اجتناب ناپذیر و جدانشدنی از انقلاب است، ولی به نظر آنان به خودی خود مایه ی تأسف است و باید آن را به حداقل محدود ساخت. «انقلاب خونین، گاهی به سبب حماقت های انسانی ضروری می شوند، ولی همواره یک زشتی عظیم و یک بیچارگی بزرگ هستند، نه تنها به جهت قربانیان آنها بلکه به جهت پاکی و زیبائی هدفی که به نام آن دست به انقلاب زده می شود(2).
کروپوتکین می گوید:« مطلب بر سر این نیست که چگونه می توان از انقلابات پرهیز کرد، بلکه یافتن وسیله ای است که بتوان بهترین نتایج را با جلوگیری هرچه بیشتر از جنگ داخلی و محدود ساختن شمار قربانیان و با حداقل شدت عمل متقابل به دست آورد.»(3) برای این منظور، نخست باید بر غریزه ی ملت اعتماد کرد که نه تنها از خونریزی گریزان است بلکه «با قلب زیاده از حد رئوفش به زودی از هر نوع قساوت بیزار می شود»(4)، اما بویژه حملات باید کمتر متوجه اشخاص بشود تا موقعیت ها، کمتر بر افراد وارد گردد تا بر اوضاع و احوال اجتماعی. به همین جهت است که باکونین در موقع انقلاب، اهمیت زیاد برای سوزاندن فوری بایگانی ها و هرگونه اوراق متضمن اسناد مالکیت و انحلال فوری دادگاهها و شهربانی ها و مرخص کردن سپاهیان و ضبط بی وسواس وسایل و ابزار تولید ثروت و خانه ها و کارخانه ها و معادن و غیره قائل است. و کروپوتکین در کتاب فتح نان سکنه قیام کرده یک ناحیه را نشان می دهد که بیش از هر چیز خانه ها را برای سکونت در آنها و مغازه های لباس فروشی را برای برداشتن «هر کس، هر چه لازم دارد» و زمین ها را برای کشت و کار در آنها و تقسیم محصولات آنها، متصرف می شوند. هرگاه به این طریق عمل شود (و نه به آن طریق که کمون 1871 فرانسه کرد و ساده لوحانه خزائن بانک فرانسه را محترم داشت)، انقلاب هرچه زودتر به نتیجه می رسد و سازمان یابی تولید خود به خود بر پایه های ویرانی ناپذیر و با حداقل خونریزی تضمین می گردد.
مع الوصف این اعتراضات بالنسبه انسانی، در بعض از موارد، جای خود را به خشونت آمیزترین بیانات داده اند. باکونین، لااقل در برهه ای از حیاتش واعظ انقلاب وحشیانه و بی اغماض علیه متنعمین بود. او را به حق باید مخترع این روش«تبلیغ بوسیله ی عمل» شناخت، که با اجرایش در حدود سالهای 1890 و 1895، به دست بعضی از افراد متعصب و از جان گذشته، تمام افکار عمومی را علیه مسلک بیحکومت گرائی برانگیخت. از آن جمله وی در جائی چنین می نویسد:«ما انقلاب را به معنی طغیان و از بندگسیختن آنچه را امروزه غرایز پست، و ویران ساختن آنچه را به همین زبان نظم عمومی می نامند، می فهمیم». و باز می گوید، «راهزنی یکی از شرافتمندانه ترین صورت حیات سیاسی روسیه است... راهزن یک قهرمان است، یک حامی و یک ناجی ملت است»(5). و در اعلامیه مانندی، تحت عنوان«اصول انقلاب» هرچند انتساب آنرا به او انکار کرده اند، ولی با وجود این ظاهراً، بطور موقت لااقل، مترجم افکار او بود، باکونین بی قید و شرط خرابکاری برای خاطر خرابکاری را موعظه می کند. در اعلامیه مذکور گفته شده است:« نسل کنونی باید بی تفاوت و چشم بسته هرچه را موجود است ویران سازد و تنها با این فکر: هرچه بیشتر و هرچه زودتر»(6). اما از جهت وسایل، همه چیز مجاز است:« سم، دشنه، کمند و غیره. انقلاب در این راه، هر وسیله را تطهیر می کند و بنابراین میدان عمل باز است»(7). باکونین پیوسته به نقش توطئه گر مهر ورزیده است. در «اساسنامه برادران بین الملل»اتحادیه ی انقلابی که وی بسال 1864 تأسیس کرد، مضامین تند و خشونت آمیز و حتی تقریباً به همان درجه وحشیانه دیده می شود که در «تعلیمات آئین انقلاب» نچائیف(8). به هر حال بس مشکل است برای تحریک و تهییج احساسات انقلابی بیانی تندتر از این قطعه «اساسنامه اتحادیه ی سوسیالیست بین المللی» یافت که یک برنامه آشوبگری واقعی و ظاهراً نماینده حقیقی فکر باکونین بوده است، که ما با نقل آن به این شرح پایان می دهیم:« ما خواهان انقلاب جهانی در عین حال اجتماعی، فلسفی اقتصادی و سیاسی هستیم، با این هدف که تمام نظام کنونی مبتنی بر مالکیت و استثمار و استیلاء، و بر اصل قدرت، خواه دینی باشد و خواه ماوراء الطبیعی مربوط به معتقدات بورژوازی، و حتی خواه منسوب به طریقه ی اقنلابی ژاکوبینی، ویران گردد و نخست در تمام اروپا و سپس در بقیه ی جهان سنگی بر روی سنگ باقی نماند. به فراید صلح برای کارگران، رهائی برای همه ی ستمدیدگان، مرگ بر استیلاء گران و استثمارکنندگان و آدم کشان از هر قبیل؛ می خواهیم تمام دولت ها و تمام کلیساها را با همه ی تأسیسات آنها و تمام قوانین دینی، سیاسی، حقوقی، مالی، امنیتی، دانشگاهی، اقتصادی و اجتماعی آنها ویران کنیم، تا این میلیونها نفوس مستمند انسانی فریب خورده، اسیر شده، زجردیده، استثمارشده، سرانجام از قید و بند تمام مدیران و نیکوکاران رسمی و نیمه رسمی آنها، خواه سازمانی باشند و خواه فردی رهائی یابند و بتوانند با آزادی کامل نفس بکشند.»(9).
پی نوشت ها :
1. مراجعه شود به کتاب L`Evolution etc صفحه 154، کروپوتکین می گوید:«کسانی که پیروزی حق را طالبند، کسانی که می خواهند افکار نوین را به مرحله ی عمل دربیاورند... ضرورت یک طوفان انقلابی را درک می کنند که باید تمام این زنگ زدگی را جاروب کند، قلوب فسرده را با دم خود گرم سازد و به بشریت فداکاری و از خودگذشتگی و قهرمانی بیاموزد که بی آنها هر جامعه ای زشت و پست و متلاشی می شود» (سخنان یک عاصی، صفحه 280).
2. باکونین،Sozial-politischer، صفحات 297-309
3. کروپوتکین، پیرامون یک زندگانی، صفحه 279.
4.منقول از کروپوتکین بوسیله التزباشر سابق الذکر، صفحه 236. «انقلاب از زمانی که صفت اجتماعیگرائی بر خود گرفته، سفاکی و قساوت را رها کرده است. ملت به هیچوجه بیرحم نیست. طبقات ممتازه این صفت را دارند. معمولاً ملت نیک منش و انسانی اندیش است. خود بیش از آن رنج برده که نسبت به مصائب و آلام بی احساس باشد.» (باکونین، جلد سوم، صفحات 184-185). همین عقیده را می توان در سورل یافت(کتاب Reflexions sur la violence) با اینهمه معلوم نیست چرا از یکطرف خشونت برای حفظ صفت قهرمانی لازم است، صفتی که بی آن«جامعه زشت می شود» و از طرف دیگر باید به حداقل کاهش یابد، و در عمل کاهش پیدا می کند، زیرا «بیرحمانه» خواهد بود.
5.باکونین (Bakunin`s Sozial-politicher Briefwechsel صفحات 225 و 253) .
6. همان مأخذ مذکور در شماره پیش، صفحه ی 361- در واقع این اعلامیه، خطاب به جوانان روسی و در زمانی است که تزار الکساندر دوم، پس از تضمیناتی که به آزادیخواهی بوسیله رها ساختن دهقانها داده بود، از قول خود نکول کرد و شیوه ی تعقیب و زجر و شکنجه بیرحمانه پدرش نیکولای اول را در پیش گرفت و بدین ترتیب موجب نومیدی و تحریک احزاب ترقیخواه گردید، که زمانی تصور می کردند به دروازه های آزادی رسیده اند و باز هم واقعاً در این تاریخ باکونین تحت تأثیر یک فرد متعصب و بی اعتناء به مسایل اخلاقی به نام نچایف Netchaieff قرار گرفته بود که نیروی جاذبه وحشی و تاریکش و یک نوع دلبستگی مرموز به جنایت در پیشبرد انقلاب آنها را موقتاً تحت سیطره خود قرار داده بود. بعداً باکونین نسبت به این روشهای جنائی بیزاری نشان داد و اعلام کرد که گول خورده است.
6.همان مأخذ.
7. متن فرانسه این تعلیمات آئین انقلاب(Catechisme) را در همان کتاب Bankunin`s Sozial etc می توان یافت.
8.همان مأخذ، صفحه 332.
