روان شناسی و موضوع آن

اصطلاح «روان شناسی» از ریشه یونانی (Psyche) به معنای «روح» یا «ذهن» و (Logos) به معنای «مطالعه یک موضوع» گرفته شده است. بنابراین روان شناسی به معنای دقیق کلمه «بررسی ذهن» یا «بررسی روح» می باشد و تا اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم به صورت «بررسی علمی ذهن» تعریف می شد؛ تا این که روان شناسان از این مفهوم ناامید شدند. دلایل آنها هم این بود که اولاً ذهن، یک امر خصوصی است و به راحتی در دسترس بررسی علمی قرار ندارد و ثانیاً به نظر می رسد که صحبت کردن درباره ذهن به جای «یک رشته فرآیند»، به «یک چیز» اشاره دارد. بنابراین از اواسط قرن نوزدهم، روان شناسان این رشته را صرفاً تحت عنوان «بررسی رفتار» تعریف کردند (کالات، 1386: 3). در واقع نیز روان شناسی «علم مطالعه رفتار و فرآیندهای ذهنی هم چون: حافظه، ادراک، هوش و غیره است. به علاوه بحث از فرآیند یادگیری مورد توجه روان شناسی می باشد» (قنادان و همکاران، 1384: 28). این دانش، اطلاعات و مواد مورد نیاز خود را از حوزه های بسیار زیادی گردآوری کرده و مطالعه هر نوع واقعیتی را که برای فهم ذهن مهم باشد به خود مربوط می داند (پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385: 230). البته باید دانست که در مقایسه با علوم طبیعی، روان شناسی در مرحله نوزادی است؛ اما مثل هر نوزادی، رشدش در سال های اولیه فوق العاده است. به این دلیل که حدود 150 سال پیش، تهیه فهرستی از اسامی روان شناسان اروپا و آمریکای شمالی در پشت یک پاکت امکان پذیر بود. در حالی که امروزه تعداد روان شناسان به صدها هزار نفر می رسد (شی هی، 1385: 7). این رشته، گذشته ای طولانی اما تاریخچه ای کوتاه دارد. اگر چه اندیشمندان از دیرباز و حتی از عصر یونان باستان به مباحث روان شناسی علاقه داشته اند؛ اما تا اواخر قرن نوزدهم روان شناسی رشته ای مستقل محسوب نمی شد. رشد و ترقی روان شناسی به عنوان یک علم، به ویژه از اواخر قرن نوزدهم به مدد پیشرفت هایی که در سایر رشته های علمی صورت گرفته بود چنان شتاب یافت که امروزه در عرصه های مختلف زندگی حضور دارد و با سایر علوم از روش ها و اصول تحقیق علمی استفاده می کند، پس روان شناسی را می توان علم دانست؛ زیرا متکی به روش علمی است و علوم از آن جهت «علم» محسوب می شوند که دارای روش مشترک هستند؛ نه از آن جهت که موضوع مطالعه آنها مشترک است (اسدورو، 1384: 10 و 6).
به طور کلی، علم روان شناسی، پدیده های انسانی را مورد بررسی و مطالعه قرار می دهد. البته روان شناسان فقط به توصیف پدیده ها بسنده نمی کنند؛ بلکه پیش بینی هایی را به شکل فرضیه در مورد تغییرات رفتارها، تجربه های روانی یا فرآیندهای فیزیولوژیک به عمل می آورند. بنابراین، اهدافی که روان شناسان دنبال می کنند را می توان توصیف، پیش بینی، کنترل و تبیین رفتار و تجربیات روانی عنوان کرد (همان، 53 و 52). در روان شناسی، توضیح علت وقوع پدیده ها و استنتاج اصول و قوانین حاکم بر روابط علّی آنها یعنی کشف رابطه علت و معلولی را تبیین می گویند (قنادان و همکاران، 1384: 30). یکی از وجوه مهم تفاوت بین روان شناسی و علوم طبیعی، وجود تفاوت های فردی است. به این معنا که کار یکسان روی دو کیلوگرم آهن، نتیجه یکسانی به بار می آورد (دو شمشیر یا دو سپر)؛ اما هیچ وقت دو انسان، حتی دو قلوهای یک تخمکی هم در مقابل یک محرک واحد، واکنش یکسانی از خود نشان نمی دهند. این به خاطر آن است که افراد نه تنها در ظاهر (از نظر بدنی)، بلکه در رفتار (از نظر روان شناختی) با یکدیگر تفاوت دارند. در نتیجه، مطالعه تفاوت های فردی که شخصیت را نیز در برمی گیرد، بخش مهمی از موضوع علم روان شناسی را تشکیل می دهد (شمس اسفند آباد، 1384: 97). از سویی، سؤال هایی که در دانش روان شناسی مطرح می شود با همه جوانب زندگی آدمی سر و کار دارد. به عنوان مثال، هنگامی که سؤال می شود: «بهترین شیوه برای درمان وابستگی دارویی کدام است؟» یا این که «در درمان افسردگی، روان درمانی مؤثرتر است یا دارو درمانی؟» و سؤالاتی از این قبیل، روان شناسان به کمک آزمایش ها سعی می کنند به این پرسش ها پاسخ دهند. روان شناسی در عین حال از طریق تأثیری که بر سیاست گذاری ها دارد بر زندگی افراد تأثیر می گذارد. به عنوان نمونه، قوانین مربوط به هرزه نگاری، رفتار جنسی و مسئولیت پذیری افراد در برابر اَعمال خود، همه و همه از نظریه ها و پژوهش های روان شناختی اثر می پذیرند (اتکینسون، اتکینسون و همکاران، 1385: 41).
منبع :کاوه، محمد، (1391)، آسیب شناسی بیماری های اجتماعی (جلد اول)، تهران: نشر جامعه شناسان، چاپ اول 1391.