کیفیت تعامل میان قرآن و قاری (2)

5.2. قرآن شفیع روز جزا

«اللهم اجعله لنازادا تقوینا به فی الموقف بین یدیک و طریقا واضحا نسلک به الیک و علما نافعا نشکر به نعمائک و تخشعا صادقا نسبح به اسماءک فانک اتخذت به علینا حجه قطعت به عذرنا و اصطنعت به عندنا نعمه قصر عنها شکرنا، اللهم اجعله لنا ولیا یثبتنا من الزلل و دلیلا یهدینا لصالح العمل و عونا هادیا یقومنا من المیل و عونا یقوینا من الملل حتی یبلغ بنا افضل الامل اللهم اجعله لنا شافعا یوم اللقاء و سلاحا یوم الارتقاء و حجیجا یوم القضاء و نورا یوم الظلماء یوم لاارض و لاسماء یوم یجزی کل ساع بماسعی»: خداوندگارا! آن را برای ما توشه ای ساز تا در پیشگاه تو و در صحنه ی رستاخیز به آن قوت گیریم و آن را راهی روشن و آشکار قرار ده تا بدان سوی تو آییم. و دانشی سومند ساز تا شکر نعمتهایت به جا آوریم و خشوعی صادقانه عطا فرما تا تسبیح گوی اسمای حسنای تو باشیم. زیرا تو به واسطه ی آن حجت را بر ما تمام کردی و راه عذر و بهانه را بر ما بستی و نعمتی را بر ما برگزیدی که زبان شکر ما از آن کوتاه است.
بار خدایا! آن را بر ما سرپرستی ساز که به وقت لغزیدن استوارمان دارد و راهنمایی که به کارهای شایسته وادارد و کمکی رَهنما که از انحراف و کژی براستی کشاند و یاوری که از خستگی ها برهاند تا اینچنین ما را به برترین آرزوها رساند. خدایا آن را شفیع ما قرارده در آن روز که تو را دیدارمی کنیم و ساز وبرگ و سلاحی ساز تا بدان اوج گیریم. خداوندا! به روز قضا آن را حامی و پشتیبان ما قرار ده و نوری ساز در ظلمت تاریکی ها! روزی که در آن، نه زمینی است و نه آسمانی، روزی که هر کس به قدر تلاشش جزا داده خواهد شد.
این عبارات نورانی نیز به برخی دیگر از صفات و ویژگی های ممتاز قرآن کریم و از زبان آن امام بزرگ اشاره کرده است. آنچه بیش از هر صفت دیگری جلب نظر می کند ویژگی شفاعت است. قرآن کریم به واقع شفیع کسانی است که ولایتش را آگاهانه پذیرفته اند و از طریق هدایتش به انجام اعمال شایسته راه یافته اند و از خستگی ها و کسالت ها خود را رهانیده اند. ایشان کسانی اند که قرآن کریم را ره توشه ی خود ساخته و از طریق آن به گنیجینه های علم و معرفت دست یازیده و خشوع و احساسی فروتنانه را در خود وجدان کرده اند. تسبیح گوی اسمای پروردگار شده و به بهترین جایگاه ها در بهشت و فردوسی اعلی نایل گشته اند. و اینان به راستی همان کسانی هستند که قرآن بزرگ در صحنه ی رستاخیز و آن هنگام که تمام امت ها از آدم تا خاتم صف در صف ایستاده اند، ایشان را از میان خلایق برمی گزیند و به والاترین مقام های مادی و معنوی می رساند.
حضرت صادق (علیه السلام) و نیز پدر بزرگوارشان (علیه السلام) در خصوص این شفاعت باشکوه و این عزّت سربلندی که نصیب حاملان واقعی قرآن کریم خواهد شد در حدیثی نسبتاً طولانی چنین می فرمایند:
«قرآن کریم در روز قیامت، به سان جوانی زیبا رو ظاهر می شود! در حالی که تمام امت ها از نژادها، زبان ها، ملیت ها و مذاهب مختلف صف در صف و بدنبال هم ایستاده اند! این جوان بر شهدا، پیامبران و ملائکه الهی گذر می کند. در ابتدا هر یک از آن ها، وی را از خود می پندارند. برای پرسش به نزد رسول گرامی اسلام شرفیاب شده و از ایشان درباره آن جوان خوش سیما سؤال می کنند و آن حضرت در پاسخ می فرمایند که وی کلام خداوند و حجّت او بر بندگانش می باشد که این گونه تجسم و ظهور پیدا کرده است!
سپس آن جوان خود را به عرش الهی نزدیک کرده و به نزد حضرت ربّ العزه شرقیاب می شود. خداوند متعال او را ندا می دهد که ای حجتِ من بر زمین! و ای سخن راست وگویایم! سَرِ خویش بلند دار و بخواه تا به تو داده شود و شفاعت کن تا پذیرفته گردد! حضرت حق سؤال می کند که ای حجت من چگونه یافتی بندگانم را؟ آن جوان در پاسخ می گوید: برخی مرا حفظ کرده و پاس داشتند و در مقابل عده ای مرا خوار شمرده، به کناری زده و مرا دروغ پنداشتند! پس خداوند متعال فرماید: به عزّت و جلالم سوگند که امروز بهترین ثواب ها را به پاس تو بر بندگانم ارزانی خواهم داشت و دردناکترین کیفر خود را به کسانی خواهم چشاند که قدر و منزلت تو را ندانسته و مقامت را ارج ننهاده و تو را خوار شمردند». (کلینی 1379 ج چهار: 402)
هر چند این روایت از تکلم میان خداوند و قرآن کریم سخن گفته است، روایات دیگر صحبت میان قرآن کریم و حاملان آیات وحی را مطرح کرده اند. در روایتی که از حضرت باقر (علیه السلام) منقول است چنین می خوانیم «قرآن کریم به سیمای جوانی زیبا در محکمه ی پروردگار و با حضور همه ی خلایق آشکار می شود. از گروه ها و قشرهای مختلف مردم گذر می کند و خود را به اشخاصی خواهد رساند که وی را پاس داشته و حقوقش را ادا نموده و در راه تبلیغ آن جانفشانی ها کرده و از خودگذشتگی ها نشان داده اند. قرآن کریم خطاب به آن افراد چنین خواهد گفت: من همانم که شب ها شما را به بیداری کشاندم و از بستر نرم استراحت جدایتان ساخته و به عبادت حضرت ربّ العزّه مشتاق نمودم! آری من همانم که شما را در رنج افکندم. به خاطر من آزارها دیدید و اذیتها را تحمل نمودید.(1)
مگر نه آن است که هر تاجری باید سود خود را دریافت کند؟ همینک شما نیز باید مزد تجارت خویش را باز ستانید!
آن جوان خوش سیما به حضرت حق عرضه می دارد که پروردگارا! اینان بندگان تو می باشند و تو به حال ایشان از من آگاه تری. آنچه را شایسته آن هاست به انجام رسان. خداوند متعال به ملائکه خویش فرمان می دهد که آنان را جامه های بهشتی بپوشانند و در بهشت عدن جایگاهی نیکو برایشان مهیا سازند. جوان خوش سیما می گوید: پروردگار من، آنچه را که تو به این بندگانت ارزانی داشتی کم می پندارم! بر پاداششان بیفزا! و خداوند می گوید: به رفعت و مقامم سوگند که امروز به آن ها و به هر کس که هم پایه ی ایشان است پنج چیز عطا نمایم که هرگز زوال نپذیرد: آنان جوانانی باشند که پیر نگردند، تندرستانی باشند که بیمار نشوند و توانگرانی باشند که فقیر نگردند و شادکامانی باشند که اندوهگین نشوند و زندگانی باشند که هرگز نمیرند و فنا نپذیرند.» (حویزی، بی تا، ج چهار: 633)
روایتی دیگر ضمن اشاره به همین مضامین به این نکته نیز پرداخته است که خداوند به آن جوان خوش سیما فرمان می دهد که پیشاپیش حاملان واقعی قرآن کریم حرکت کند و آن ها را به بهشت و منازل ایشان رهنمون سازد. در اینجاست که به مؤمن خطاب می شود که «اقرا و ارقه»: بخوان و بالا برو!! و هر یک از مؤمنان به قدر ارادتی که نسبت به این کتاب آسمانی داشته اند و برابر آن مقداری که پاسدار شأن و مقامش بوده اند به جایگاه اصلی خویش نائل خواهند شد. (کلینی 1379 ج چهار: 411)
اما این بخش از دعا که به واقع ماحصل و عصاره ی بخش های پیشین بود با در خواست و تقاضای امام از ذات باری برای آنکه جایگاه شهدا و نیکان و مصاحبت با انبیا را بهره ی حاملان قرآن نماید پایان می پذیرد. «اللهم ارزقنا منازل الشهداء و عیش السعداء و مرافقه الانبیاء انک سمیع الدعاء».
و البته این مصاحبت و همنشینی با انبیا و نایل گشتن به مقام شهدا و نیکان و صلحا در روزی خواهد بود که تشنه کامان، تأویل و حقیقت سیراب گشتن از معارف و حکمت های کلام الله را به عیان مشاهده خواهند کرد. روزی که رستگاری از آن حزب الله و خذلان و خواری نصیب حزب شیطان و کسانی خواهد بود که فرامین این کتاب مقدس را پشت سر افکنده اند.
ما نیز سخن خود را در این مقام - که شایسته ی اطناب و اطاله نمی باشد - به پایان می رسانیم و از حضرت ربّ العزه - همچون آن امام همام - تقاضا می کنیم که ما را نیز در شمار حاملان راستین و واقعی کتاب خویش قرار دهد.

نتیجه گیری

رابطه ی میان یک فرد مؤمن با کتاب آسمانی خود، نه رابطه ای یک سویه و موقت، بلکه ارتباطی است دو سویه و دایمی! تعاملی است پویا و زنده که حفظ حروف و الفاظ و قرائت و تلاوت آن، بی آنکه تدبری در خور و شایسته پشتوانه ی آن باشد، به این تعامل خدشه و آسیبی جدی وارد می سازد!
در این میان پاکی و طهارت قاری و سلامت قلب او از هر آنچه غیر خداست و نیز خضوع و خشوعی صادقانه و بازیچه قرار ندادن این کتاب آسمانی و به نفع منافع شخصی، و تهجّد و شب زنده داری و نظایر آن، از جمله امور و ویژگی هایی خواهد بود که در مسیر تفکر و تعمق و فهم و ادراک آیات وحی وی را یاری رسان خواهد بود.
در این صورت است که نورانیت و شفابخش بودن قرآن کریم به وی رخ خواهد نمود و ضلالت و کوری از او دور خواهد شد.
از آنجا که علم به تفسیر و تأویل قرآن کریم از جمله علوم بزرگ و برتر است و زیبنده ی قاریان و حاملان راستین قرآن کریم است که از هیچ کوشش و تلاشی در این مسیر مضایقه نفرمایند.

پی نوشت ها :

1. در حدیثی دیگر چنین آمده : من همانم که خواب را از چشمانت ربودم و تشنگی را در گرمای تابستان نصیبت کردم، آب دهانت را خشک و اشک دیدگانت را روان ساختم. (کلینی 1379 ج4: 413).

کتابنامه:
1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه، ترجمه ی محمد دشتی، (1384) قم، موعود اسلام، چ7.
3. ابن بابویه، ابو جعفر محمد بن علی بن الحسین، (1402ق)، امالی، تهران، المکتبه الاسلامیه.
4. (1373ش)، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، تهران، صدوق، چ2.
5. عیون اخبارالرضا، تهران، منشورات جهان.
6. بانوی اصفهانی، (1361ش)، مخزن العرفان، ج7، تهران، نهضت زنان مسلمان، چ1.
7. بروجردی، سید ابراهیم، (1341ش)، تفسیر جامع، ج4، تهران، صدر، چ3.
8. توحیدی، امیر، (1385)، ترجمه ی قرآن کریم، تهران، حافظ نوین، چ1.
9. جرجانی، ابوالمحاسن حسین بن حسن، (1337ش)، جلاء الاذهان و جلاء الاحزان، ج3، تهران، دانشگاه تهران، چ1.
10. حسینی بحرانی، سید هاشم، (1415ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چ1.
11. حلی، احمدبن فهد، عده الداعی و نجاح الساعی، قم، وجدانی.
12. حویزی، عبدالعلی بن جمعه، (بی تا)، تفسیر نور الثقلین، ج4، قم، مطبعه العلمیه، چ2.
13. خوانساری، جمال الدین محمد، شرح غرر الحکم، ج2، تهران، دانشگاه تهران.
14. دیلمی، حسن بن ابی الحسن، (1415ق)، اعلام الدین فی صفات المومنین، قم، مؤسسه آل البیت.
15. رازی، ابوالفتوح حسین بن علی، (1335ش)، روض الجنان و روح الجنان، ج1، تهران، مکتبه الاسلامیه، چ1.
16. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، (1404ق)، المفردات فی غریب القرآن، دفترنشر کتاب، چ2.
17. رضوی، سید محمد، (1385ش)، فرهنگ امثال القرآن و معادلهای آن در زبان فارسی، تهران، چاپ و نشر بین المللی، چ2.
18. زمخشری، جارالله محمودبن عمر، (1987م)، المستقصی فی امثال العرب، لبنان، دارالکتب العلمیه، چ2.
19. شریف لاهیجی، بهاءالدین محمد علی، (1363ش)، تفسیر شریف لاهیجی، ج2، مؤسسه مطبوعاتی علمی، چ1.
20. شعیری، محمد بن محمد، (بی تا)، جامع الاخبار، چاپ سنگی.
21. طباطبایی، سید محمد حسین، (1411ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج17 و 20، لبنان، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چ1.
22. طبرسی، ابومنصور احمدبن علی بن ابی طالب، (1381ش)، احتجاج، ترجمه ی بهراد جعفری، ج1، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ1.
23. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، (بی تا)، امالی، ج1، مکتبه الاهلیه.
24. طیّب، سید عبدالحسین، (1366ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج13، اسلام، چ3.
25. عیاشی، محمد بن مسعود، (بی تا)، تفسیر عیاشی، ج1، و2، تهران ، مکتبه الاسلامیه، چ1.
26. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، (1412ق)، ج4، لبنان دار احیاء التراث العربی، چ1.
27. کاشانی، ملافتح الله، ترجمه و شرح فارسی نهج البلاغه، (1364ش)، ج1، تهران، میقات، چ1.
28. تفسیرمنهج الصادقین فی الزام المخالفین، (1344ش) ، ج1، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چ2.
29. کراجکی، ابوالفتح محمد بن علی، کنزالفوائد، (1410ق)، قم، دارالذخائر، چ1.
30. کلینی، ابوجعفر محمدبن یعقوب، اصول کافی، ترجمه ی محمد باقر کمره ای، (1379ش) ج1و4، تهران، اسلامیه، چ9.
31. گویا، عبدالعلی، علی(علیه السلام)و فوج فائزین، (1376ش)، تهران، حافظ نوین، چ1.
32. متّقی هندی، علاء الدین، (1379ق)، کنزالعمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج1، بیروت، مکتبه التراث الاسلامی، چ1.
33. مجلسی، محمد باقر، (1360ش)، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، ج7، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
34. واعظ کاشفی، کمال الدین حسین، (1317ش)، تفسیر مواهب علیه، تهران، کتابفروشی اقبال، چ1.
منبع: گروهی از نویسندگان، مجموعه مقالات مسابقات بین المللی قرآن کریم- جلد سوم، انتشارات اسوه، چاپ اول، (1387).