نویسنده: جمال کامیاب
نماد شهری برآیندی از خرد جمعی و تجسم اندیشه اجتماع انسانی است که در قالب نشانه شهری بروز می کند. این تجسم که پیشینه ای به قدمت تاریخ دارد و عصاره تفکر خلاق جمع است، موجب فهم شهروندان از هویت جمعی شان می شود.
جامعه شناسان پیوندی را که نمادها و یادمان های شهری در تعاملات اجتماعی برقرار می کنند. یکی از مهم ترین ویژگی ها و کارکردهای آنها می دانند و برای این نقش سهم قابل توجهی نیز در انتقال مفهوم و دستاوردهای بشر از نسلی به نسل دیگر قائل هستند. همین هم ریشه گی در اندیشه ها و در نتیجه تصورهای ذهنی است که باعث می شود شهروندان یک شهر با یک تجسم یک مفهوم(نماد) پیوندی محکم و ناگسستنی برقرار کنند. اگر فرایند تحقق پیوند با یک مفهوم در فضای شهری به درستی صورت پذیرد، شهروندان حس خوبی به شهرشان خواهند داشت، آن را از خود خواهند دانست و در نتیجه حس تعلق خاطر به آن پیدا می کنند. این تعلق خاطر که انسجام بخش است و در چارچوب هویت شکل می گیرد، لازمه ایجاد شهری انسان محور است، در چنین شهری است که زندگی انسان شکوفا شده و به تمامی نیازهای روحی و روانی پاسخ داده می شود.
یادمان ها علاوه بر کارکرد هویتی، تصویری روشن از اندیشه های حاکم بر مناسبات اجتماعی و سیاسی به دست می دهند. به گونه ای که این تعاملات، متناسب با هر دوره نمایانگر نوع تفکر، علایق، تمایلات و انگاره های آن جامعه است. به همین دلیل است که اگر در شهری حضور پیدا کنید، با مشاهده فضای شهر، بدون هر سوالی به بخشی از تفکرات و انگاره های ساکنانش پی خواهید برد. هر اندازه این تجسم از تفکر جمعی شفاف و روشن باشد، پیام نیز آشکار و گیرا خواهد بود و ارتباط محکم و سریعی با مخاطب برقرار خواهد کرد. در زمینه انسجام و هماهنگی بین نمادها برای بیان دیدگاه جمعی، نباید این نکته را از یاد برد که اگر ارتباط بین نمادها و یادمان های شهری آشفته باشد، ارتباط نماد با مخاطب، کمتر و ضعیف تر خواهد بود.
بسیاری از مدیران شهری در کشورهای توسعه یافته، علاوه بر نصب نمادها و یادمان های هویتی در شهر، تلاش می کنند به گونه ای شهر را طراحی کنند که ضمن برقراری ارتباط اندام وار با شهروندان، برآیندی از هویت، اندیشه و خلاقیت آنان باشد. اما آیا به راستی نصب یک یادمان یا مونومان در فضایی از شهر فقط به یک تصمیم بستگی دارد؟ واقعیت این است که حتی ارزشمندترین و گرانبهاترین اثر هم اگر با موقعیت و محیط خود تناسب نداشته باشد یا از زاویه قرارگیری و نور مناسب برخوردار نباشد، نمی توان با مخاطب ارتباط درستی برقرار کند. برعکس اگر محیط مناسب باشد و یادمانی متناسب با ویژگی های محیط و هویت و بافت یک فضای شهری نصب شود، بسیار تأثیرگذار خواهد بود. درست همین جاست که پای طراحی شهری به میان کشیده می شود کلانشهر تهران در سال های اخیر سعی کرده است عقب ماندگی تاریخی خود را به لحاظ طراحی شهری و نصب نمادها و مونومان ها به نوعی جبران کند و مدیران آن با سرعتی فزاینده، تلاش دارند با پرداختن به کارهای بنیادی در این خصوص فضاهایی خاطرساز، زمان مند و مکان مند ایجاد کنند. اینکه تلاش آنها تا چه حد موفق بوده، موضوعی است که نیاز به زمان و تأمل دارد اما این واقعیت، انکار ناپذیر است که تکثر در نصب احجام شهری و نقاشی دیواری که امروزه بخشی از یادمان های شهری محسوب می شوند، در شهر مفهومی را برای شهروندان زنده می کنند که همان خاطره و خاطره سازی جمعی است.
منبع :شهر زندگی زیبایی، نشریه داخلی سازمان زیباسازی شهر تهران، معاونت برنامه ریزی و توسعه، دوره اول، شماره چهارم، پاییز1391
