نویسنده: احمد راسخی لنگرودی
هرگاه خیال در واقعیت بیرونی موجود ارضا نشود، در مکانها و دوره هایی پناه می جوید که بر پایه آرزو بنا شده اند.
«کارل مانهایم»
دوران کودکی و جوانی او سرشار از تلاطم و حوادث بود؛ انقلاب صنعتی به عنوان مهمترین رویداد قرن هجدهم از جمله آنها بود؛ نابودی صنایع دستی و مشاغل سنتی از یک طرف، و تأسیس کارخانه ها و مراکز صنعتی بزرگ از طرف دیگر، اختلاف هول انگیزی را میان طبقات اجتماعی پدید آورد. ظهور دو طبقه اجتماعی تحت عنوان سرمایه دار و کارگر، اندیشه های نوینی را در عرصه های اقتصادی و سیاسی دامن زد که نظریه شارل فوریه در زمره آنها بود. حوادث این دوران احساس دوگانه ای را در فوریه به وجود آورد؛ یکی انزجار از خشونت و دیگری تمایل او به تعاون جمعی که منشأ حل بسیاری از مشکلات اجتماعی شناخته می شد.
فوریه مدتی را در لیون به شغل عریضه نویسی و صندوقداری پرداخت. همچنین در پاریس شغل حسابداری را در مؤسسه ای تجربه کرد. آثار رابرت اوئن، سن سیمون و ژان ژاک روسو را از نظر گذراند.
برخی او را در زمره شاعران سوررئالیست به شمار آوردند و برخی نیز عناوینی چون اقتصاددان و فیلسوف را بر او اطلاق نمودند؛ اما رنه سدی یو، در کتاب تاریخ سوسیالیسم ها، این عناوین را بحث انگیز دانسته و او را نه فیلسوف و نه اقتصاددان و نه سوسیالیست می داند.(2)
وی از لحاظ فلسفی متأثر از افکار ژان ژاک روسو بود و در تأسی از او وضع طبیعی را به دور از مالکیت خصوصی و جدا از قدرت دولت ترسیم می کرد.(3)
شارل فوریه در آثار خود با پدیده هایی چون: استبداد، صنایع بزرگ، انقلاب، نظام سرمایه داری و سیستم اقتصادی آزاد، مخالفت نشان می دهد و بر این اعتقاد است که سیستم بهره برداری از اساس غلط است و باید سیستمی را بنا نهاد که با موازین اخلاقی سازگار باشد.
وی رقابت را عامل فساد و موجب نفاق بین تولید کننده و مصرف کننده و کارگر دانسته و از طرف دیگر موجب از بین رفتن ضعفا توسط اقویا به شمار می آورد.(4) از این روز فردریک انگلس، اگر چه فوریه را سوسیالیست تخیلی می خواند، اما در اثر معروف خود؛ آنتی دورینگ، او را افشاگر بیرحمانه فقر مادی و اخلاق بورژوازی معرفی می کند. نیز ویلیام موریس در کتاب تازه های ناکجا آباد مجموعه های کار- زندگی فوریه را تنها مقری در مقابل فقر عظیم می شمرد.
شارل فوریه آثار متعددی را به انتشار رساند که مهمترین آنها عبارتند از :« دنیای جدید صنایع و شرکت ها»،«نظریه حرکات چهارگانه و مقدرات عمومی»،«نظریه وحدت جهانی».
او در کتاب نظریه حرکات چهارگانه و مقدّرات عمومی که نخستین اثر کلاسیک در مورد سوسیالیسم خیالی محسوب می شود، مطالبی را ارائه می دهد که بیشتر خیالبافانه به نظر می آید. از جمله اینکه کره زمین عمر هشتاد هزار ساله داشته که در طی چهار مرحله طی خواهد شد. این چهار مرحله عبارتند از: مرحله بدبختی، مرحله همیاری اجتماعی، مرحله خوشبختی و مرحله انحطاط.
طُرفه اینکه ویژگی های خاصی را برای مرحله خوشبختی قائل می شود؛ از جمله آنکه سال از میان چهار فصل، تنها فصل بهار را تجربه خواهد کرد. آب دریاها تماماً شربت خواهد شد. ماهی های بزرگ کشتی ها را به حرکت در خواهند آورد. بشر بیش از دو متر قد خواهد کشید و عمری صد و پنجاه سال را تجربه خواهد کرد. او پیش بینی کرد جمعیت کره زمین به سه میلیارد نفر خواهد رسید که 37 هزار نفر آن شاعر و 37 هزار نفر دانشمند خواهند بود!
فوریه آن چنان در آرا و نظرات خود استواری نشان می داد که صراحتاً ادعا می کرد:« من توانسته ام به بیست قرن بی لیاقتی و عدم درک سیاسی بشر خاتمه بدهم. نسل های آینده خواهند فهمید که من باعث خوشبختی لایزال آنها شده ام.»(5)
حتی در ادعا و خود بزرگ بینی زمانی خود را مانند نیوتن کاشف نیروی جاذبه زمین، دانشمند و زمانی مانند حضرت مسیح خود را منجی بشریت می دانست.(6) اظهاراتی از این قبیل که از خود بزرگ بینی وی مایه می گرفت او را شهره به مرد دیوانه کرده بود. چنان که شاعر معروف فرانسه؛ پیر برانژ، شعری درباره فوریه و سیمون با عنوان «دو دیوانه» سرود.
شارل فوریه در اواخر عمر وضعیت اقتصادی چندان خوبی نداشت. در حالی که با فقر و فاقه دست و پنجه نرم می کرد، پس از 65 سال سن در سال 1837 از دنیا رفت. هنگام تدفین یکی از هوادارانش در سخنانی او را کریستف کلمب جهان اجتماعی یاد کرد.
پی نوشت ها :
1-Charles Fourier
2-تاریخ سوسیالیسم ها، ص 269.
3-دادگر، یدالله، تاریخ تحولات اندیشه های اقتصادی، ص 32، انتشارات دانشگاه مفید، 1383، چاپ اول.
4-قدیری اصل، باقر، سیرِ اندیشه های اقتصادی، ص 137، انتشارات دانشگاه تهران، 1368.
5-تاریخ سوسیالیسم ها، ص 271.
6-همان.
راسخی لنگرودی، احمد؛ (1390)، افق های ناکجاآباد، (سیری انتقادی در مدینه های فاضله)، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ اول
