نویسنده: جعفر شیخ الاسلامی
آموزش نماز
حضرت علی علیه السلام:«علّموا صبیانکمُ الصلوةَ»
نماز را به فرزندانتان بیاموزید.
رسول خدا صلی الله علیه و آله :
«مُرُوا صبیانکم بالصلوة اذا بلغوا سبعاً»
فرزندان خود را هنگامی که به هفت سالگی رسیدند (برای تمرین) امر به نماز کنید.
فرمایش امام صادق علیه السلام در مورد سن تعلیم نماز
حضرت امام جعفرصادق می فرمایند: وقتی کودک به سن سه سالگی رسید از او بخواهید که هفت بار «لا اله الا الله» بگوید. سپس او را به حال خود واگذارید تا به سن سه سال و هفت ماه و بیست روز برسد در این هنگام به او آموزش دهید که هفت بار بگوید: «محمد رسول الله» و سپس تا چهارسالگی او را آزاد بگذارید. در آن هنگام از وی بخواهید هفت مرتبه «صلی الله علیه و آله» را تکرارکند و سپس تا پنج سالگی درنگ کنید. در این وقت اگر کودک راست و چپ خود را تشخیص داد او را در برابر قبله قرار دهید و سجده را به او بیاموزید. در سن شش سالگی رکوع و سجود و دیگر اجزای نماز را به او آموزش دهید. وقتی هفت سال او تمام شد به او بگویید دست و صورت خود را بشوید و (بتدریج وضو گرفتن را بیاموزید) سپس به او بگویید نماز بخواند آنگاه کودک را به حال خود واگذارید تا نه سال او تمام شود در این هنگام وضو گرفتن صحیح را به او بیاموزید و او را به نماز خواندن وادارید.1- به فرزندان خود بیاموزید که اگر می خواهند انسان باشند و با صفات انسانی زیست کنند و به مکارم اخلاقی و ارزشهای انسانی نائل گردند باید همواره ندای الهامات الهی را با گوش جان بشنوند.
2- اگر می خواهید کودکانتان به سعادت واقعی برسند آنان را متصف به سجایای انسانی کنید.
3- مواظب رفتار و صفات خود باشید زیرا منشأ صفات اکتسابی فرزندان، محیط خانواده و اجتماع است که طفل پس از ولادت از راه تقلید و اکتساب آگاهانه و ناآگاهانه آنها را فرامی گیرد.
4- کودکان خود را طوری تربیت کنید که واجبات اسلام را بطور ارادی و غیر اجباری عمل کنند تا از آن لذت ببرند.
5- اولیاء محترم، مجاهده با نفس را که مانند پیکار با دشمن است بر جوانان و فرزندان خود واجب بدارید.
6- شما والدین محترم موظف هستید که اهل خانه را برای نماز و اطاعت خدا دعوت کنید و جلوی تجاوز و ضایع شدن حقوق آنها را بگیرید.
7- عزیزان خود را طوری تربیت کنید که به سه مسأله انسانی و اخلاقی که پیامبر (ص) سفارش کرده مزین شوند:
1) سخن حق. 2) حکم به عقل. 3) وفای به عهد.
8- حد فراگیری مفاهیم دینی هر کودک، خود اوست. از تحمیل و تراکم مطالب، فراتر از ظرفیت او باید پرهیز کنید.
9- این واقعیت را در نظر داشته باشید که از کودکان نمی توان انتظار داشت که پیوسته و در هر زمان و در هر مکان رفتار اخلاقی مطلوب از خود نشان دهند. اگر در این زمینه سختگیری بیش از حد و انصاف ناپذیری نشان دهید، به ایجاد حس بدبینی در مسائل دینی منجر خواهد شد.
10- مربیان و معلمان عزیز، باید در رفتار و الگوهای اخلاقی و دینی که قصد معرفی به کودکان را دارید ثابت قدم باشید و به آن معتقد گردید.
11- باید به نوع رفتار دینی که از کودکان انتظار دارید شناخت کافی داشته باشید، این نکته از این نظر اهمیت دارد که باید آنچه را که کودک به عنوان رفتار دینی انتظار دارد در یک موقعیت مناسب و طبیعی با او مطرح کنید و نظر کودک را در این زمینه جویا شوید تا کودک به خوبی مطمئن گردد که ابهام و تناقضی در فهم رفتار دینی خود ندارد.
12- باید تربیت دینی با مراحل تربیت همراه گردد.
13- توجه داشته باشید برای تربیت دینی باید کودک را از نظر روانی و عاطفی آماده کنید.
14- تربیت دینی کودک باید تدریجی باشد نه دفعی.
15- در پرورش مذهبی کودک رعایت اعتدال واجب است. هرگز تکلیفی که برای کودک سخت باشد وانگذارید.
16- کودک را به مسجد ببرید ولی هرگز طول ندهید، او را به نماز خواندن تشویق کنید ولی به نماز شب و اعمال مستحبی وادارش نکنید.
17- امام جعفرصادق (ع) می فرمایند: فرزندانتان را با مسائل دینی آشنا کنید پیش از آنکه عوامل گمراه کننده بر آنان فائق آیند.
18- شما والدین برای پایدار شدن تربیت در فرزندان خود، باید آنها را راهنمایی کنید به برپا داشتن نماز، مبارزه با فساد (امر به معروف و نهی از منکر) و استقامت در برابر شدائد (صبر).
19- پدر و مادرگرامی در مرحله دوم تربیت فرزندانتان باید به معرفی و شناساندن خدا و احاطه وی بر سراسر جهان بپردازید.
20- باید دقت کنید که گرچه کودک قبل از سن شرعی تکلیف ندارد لکن پدر و مادر حق ندارند بدین بهانه فرزندان خویش را قبل از بلوغ کاملاً آزاد بگذارند تا هر عمل خلافی را مرتکب شوند.
21- به کودک در سه سالگی کلمه توحید: «لا اله الا الله» را بیاموزید، در چهار سالگی «محمد رسول الله» را یاد بدهید. در پنج سالگی رو به قبله ایستادن و سر به سجده گذاشتن را به او بیاموزید و در شش سالگی رکوع و سجده صحیح را به او یاد بدهید. در مرحله دوم «هفت سالگی به بعد» با وضوی کامل به نماز خواندن امر کنید.
22- خداوند را برای کودک، آفریدگار خیرخواه و نیک اندیش معرفی کنید.
23- باید به گوش نوزاد اذان و اقامه گفته و او را نوازش کنید و بعد از باز کردن کام کودک موی سر او را کوتاه کنید و به اندازه وزن موها طلا یا نقره صدقه بدهید.
24- والدین عزیز، شما باید توجه داشته باشید که تنها خوش اخلاقی کافی نیست بلکه باید از ایمان و تقوای راستین برخوردار باشید. ایمانی که به شما عظمت و تعالی بدهد همین شکوه و عظمت روحی است که کودکان را به دگرگونی و ساخته شدن وادار خواهد ساخت.
25- شما والدین باید گاه گاهی مخصوصاً از سنین پنج و شش سالگی، کودکان خود را با خود به مسجد ببرید تا انجام مراسم مذهبی را توسط مردم ببیند و سعی کنید در این برنامه ریزی، کودکان خسته نشوند و از این کار احساس نفرت نکنند.
26- شما پدران در ضمن آموزشهای مذهبی باید آمیزه ای از آرمان گرایی و معنویت را عملاً به پسر خود بیاموزید و زمینه را برای رشد و جهت دهی او فراهم آورید، آن چنان که ملاحظه واقعیتها او را از میدان به در نبرد و او واقع بین و آرمان گرا باشد.
27- باید زمان آموزشهای ضروری مذهبی، ذهن کودک را به گونه ای بسازید که او قادر باشد از خود و اعتقادات خود دفاع کند و در برابر وسوسه ها، خود را نبازد.
28- ایمان شما پدران به حساب و کتاب و معاد و جزا، بازدهی عمل بصورت عکس العمل، ایمان به وظیفه پدری و امانتداری خود مسأله مهمی در تربیت کودکانتان است.
29- تلاش کنید در محیط خانواده در عین اینکه نماز و روزه را به بچه ها یاد می دهید روح همزیستی و تعاون و گذشت و سازگاری را به آنها تفهیم نمایید.
30- شما والدین و مخصوصاً پدر با استفاده از زمینه فطری که در کودک وجود دارد او را به سوی مذهب جهت دهید، اطلاعات لازم و کیفیت عمل را در اختیارش بگذارید و همچنین در حین انجام برنامه های مذهبی او را با خود همراه ببرید و در این راه تشویق نمایید.
31- کودک را هنگامی که به سن هفت یا هشت سالگی رسید تأدیب نمایید و نماز و روزه را به او بیاموزید.
32- وقتی کودک به سن تمیز و تشخیص رسید از تعلیم مسائل و موازین دینی به کودک دریغ ننمایید.
33- در نخستین برنامه تربیتی خود، باید خداشناسی و مبارزه با تمام اقسام شرک را در نظر بگیرید.
34- رسول اکرم (ص) به بعضی از کودکان نظر کرد و فرمود: وای بر فرزندان آخرالزمان از روش پدرانشان. عرض شد: یا رسول الله از پدران مشرک آنها؟ فرمود: نه، از پدران مسلمانشان که چیزی از فرائض دینی به آنها یاد نمی دهند و اگر فرزندان، خود از پی فراگیری بروند منعشان می کنند و تنها از این خشنودند که آنها درآمد مالی داشته باشند، هرچند ناچیز باشد. سپس فرمود: من از این پدران بیزارم و آنان نیز از من بیزارند.
35- والدین عزیز به هنگام نماز باید همه کارهای خود را تعطیل کنند و با شنیدن اذان آماده نماز شوند و این گونه رفتار عبادی اگر تکرار گردد زمینه ساز آموزش عمل دینی خواهد شد و در جان و فکر کودک چنان رسوخ خواهد کرد که از یاد نمی رود.
36- بدانید که اعتقاد به یگانگی خدا و این که همه قدرت و تأثیرات در عالم به دست اوست، اولین اصل تربیتی است و در اولین گام تربیت این اصل را به کودکان خود یاد دهید.
37- به فرزندان خود بیاموزید که دستیابی به زندگی مسالمت آمیز و لذت بخش خانوادگی تنها در گرو به دست آوردن یک همسر موافق و هم فکر نمی باشد بلکه، آشنا بودن به دستورات اسلام و متخلق بودن به روحیه سازگاری و گذشت و عقل و تدبیر است.
38- روحیه مذهبی کودکان را تقویت کنید و نوع توجه درست به امور عقیدتی را به او بیاموزید.
39- اگر می خواهید متولی امر دین و عهده دار اجرای نماز فرزندانتان باشید بایستی واجد صفات و شرایط ذیل باشید تا بتوانید در امر تربیت موفق باشید:
1- آگاهی و معرفت
2- ایمان و باور
3- عمل و کار
4- اخلاق و انس.
40- کار مستقیم و عملی خود را درباره ی فرزندانتان در ارتباط با واداشتن آنها به نماز از همان دوران خردسالی شروع کنید و وظیفه خود را لااقل در این قسمت خوب انجام دهید و نماز را بدون احساس کراهت به آنان یاد دهید.
41- برنامه واداشتن و عادت دادن فرزندانتان به نماز باید براصل تدریج مبتنی باشد. کودک نمی تواند یک شبه اهل عبادت و نماز باشد.
42- باید توجه داشته باشید میل به تظاهرات مذهبی و علایق آن در کودک از همان سنین کودکی زنده می شود. در این زمان اگر شما برای فرزندانتان یک الگوی عملی باشید و نیز به پرسشهای آنها در حد معقول و قابل فهم جواب دهید پایه های مذهبی آنها محکمتر خواهد شد.
43- پدر و مادرعزیز، اگر پسر تو دین داشته باشد، سر و کار با منبر و محراب داشته باشد، سر و کار با نماز و روزه داشته باشد و ایمان عاطفی پیدا کند و در دل باور کند که خدا هست، وقتی که رفت پشت میز به فکر صفیف و بینوا است و خشنود است از این که ده تا گره از کار ده مسلمان بگشاید.
44- اگر می خواهید بچه هایتان با نشاط باشند ایمان را در روح آنها زنده کنید. کاری کنید معتقد شوند به این که هیچ پناهی در این جهان نیست جز خدای مهربان.
45- کاری بکنید که پسر تو متدین باشد، دختر تو متدین باشد و آن غریزه مذهب خواهی را در او زنده و آبیاری کنید. وقتی آبیاری کردید دیگر ترس در زندگی او نیست.
46- مفاهیم دینی را با زندگی واقعی و بازی ها و نیازهای روزمره او در هم آمیزید.
47- چون کودک مایل است در میان جمع باشد و رفتار آنها را تقلید کند، پس با خود به مجامع فرهنگی، مذهبی و مجامعی که تقلید از آنها برای کودک مفید است ببرید چرا که اینها زمینه مناسبی برای پرورش مذهبی کودک است و می توان با استفاده از این گونه مجامع، بعضی از جنبه های مذهبی را به او آموخت.
48- در سنین قبل از دبستان، والدین نقش اساسی دارند، پس از هنگام تولد باید به جنبه دینی کودکان توجه داشته باشید.
49- به فرزندانتان بیاموزید که به خدا شرک نورزند، زیرا شرک از جمله گناهان بزرگ است.
50- نیاز به ذکر و دعا را در مورد فرزندانتان بوجود آورید که خود عاملی است برای تداوم کار و تلاش و توجه به مسئولیت، زنده نگه داشتن فطرت، حفظ شخصیت، پاکی و عفت و انسانیت انسان.
51- دانش و معلومات نمی تواند حافظ همه ارزشها و مدافع حیثیت انسانی باشد، پس ایمان را در آنها تقویت کنید تا عامل کنترل باشد.
52- دختران را در صورت اشتباه و لغزش به توبه فراخوانید که در آن بازگو کردن عقده و اظهار عجز و ذلت در نزد خدا مطرح است و امید به بخشایش خداوند، عامل سلامت روان و از سر گرفتن زندگی است.
53- به دختران خود تفهیم کنید که راه توبه همیشه به روی آنها باز است به شرطی که تصمیمی جدی بر ترک گناه گرفته باشد.
54- به کودکانتان تفهیم کنید که توبه از پربهاترین و ارزنده ترین عکس العملهای دفاعی انسان، و مایه رفع شرم و نگرانیهاست.
55- کودکانتان را از سن شش سالگی به بعد، بتدریج با روزه آشنا کنید.
56- باید در سالهای اول راهنمایی غسلهای واجب و طریقه انجام آنها را به کودکان یاد بدهید. منکرات را به کودکان یادآوری کنید و موجبات اجتناب و ترک نواهی را در اعمال و رفتار آنان بوجود بیاورید.
57- موجباتی را فراهم آورید که نوجوان به یک جهان بینی اصولی و منطقی دست یابد.
58- جوانان خود را با بیان فلسفه نماز، عادت به نماز خواندن دهید تا احساس مسئولیت را در آنها تقویت نمایید.
59- فرزندانتان را از شش سالگی برای سحری در ماه رمضان بیدار کنید تا با خلوت سحر انس بگیرند و حقایق سحر را دریابند.
60- سعی کنید در ایام رمضان رفتارتان آن چنان توأم با مهر و محبت، عطوفت، گذشت، خوش رویی و خوش اخلاقی باشد که کودکان و نوجوانان، شیفته اخلاق و رفتار متعالی شما شوند و خوشایندترین خاطره ها را از رمضان داشته باشند.
61- زنان توجه داشته باشند که نحوه مشی و حرکتشان به گونه ای نباشد که سر و صدا ایجاد کند و مردم متوجه آنها و زینتشان شوند.
62- خلوت زن و مرد در اطاقی حتی برای خواندن نماز حرام است، مگر آن که وضع به گونه ای باشد که امکان آمد و شد و حضور دیگران و درهم شکستن خلوت آنها مطرح باشد.
63- دختران و زنان باید اندام خود را بپوشاند و آن را نشان ندهند تا تحریک شهوت پدید نیاید و در محدوده حیات اجتماعی، هوسهای آلوده مجال رشد و توسعه نیابند.
64- دختران و زنان نباید زیاد از خانه بیرون بروند و راه رفتن مهیج داشته باشند. از کنار دیوار راه بروند، نه از وسط کوچه که در اولین نگاه جلب نظر نکنند.
65- دختران و زنان ارجمند باید عفت خود را حفظ کنند، زیرا سقوط اخلاقی مخصوصاً در دختران زمینه را برای سقوط جامعه و گسترش افراطی غریزی و مقاربتی فراهم می سازد.
66- مادران به ویژه در حضور دختران باید قادر باشند که اخلاق و نزاکت را رعایت کرده و به کنترل رفتار و احساسات بپردازند.
67- باید دختران را به گونه ای تربیت کرد که همه دانش و رفتارش، حب و بغضش، اخذ و ترکش، گفتار و سکوتش، فعل و قولش برای خدا باشد و همیشه خداوند را حاضر و ناظر بیابند.
68- دختر را باید به درجه ای برسانید که قلب او سرچشمه عشقهای راستین و اندیشه اش منبع افکار ارزنده و در جهت کمال باشد.
69- کودکان را از همان اوان کودکی طوری بار آورید که خدا خواه باشند.
70- بچه ها پاک و نورانی هستند، نورانیت آنها را شکوفا کنید.
71- همانطور که به غذای جسم فرزند خود فکر می کنید به غذای روح و امور معنوی او نیز فکر کنید، چون به هر دو نیازمند است.
72- به جوانان خود علوم الهی و مسائل دینی را یاد دهید، زیرا اگر اطلاعات آنها عمیق نباشد بر اثر خواندن کتابهای مادیون، مردد می شوند و با سخنان شبهه آمیز، محیط خانواده را متشنج می سازند.
73- باید به آینده نسل جوان که دوران بلوغ فکری آنها بعد از انقلاب شکل گرفته، بیش از این فکر کنید و با برنامه ریزی دقیق از گرایش این نسل به فساد غربی که هر روز خطرناکتر و بیش از پیش دامن می گستراند، جلوگیری کنید.
74- کودکان خود را در هفت سالگی به نماز امر دهید و در ده سالگی آنان را برای کوتاهی در نماز، تنبیه خفیف بدنی نمایید.
75- به فرزندانتان بگویید اگر مال دنیا از دست رفت بگذارید برود، اما اگر ایمانتان از دست رفت، نماز صبحتان قضا شد، دوست خوب و با تقوایتان از دست رفت، آن روز باید غصه بخورید.
76- والدین گرامی، در نظر داشته باشید که ایمان به مذهب از 12 سالگی شروع شده و با افزایش عمر شدت می یابد. خداوند حکیم قبل از بروز غرایز و طوفان روحی و جسمی نوجوانان وسیله مهار کردن آن را در انسان آماده کرده است پس بایستی سعی کنید که از این آمادگی در جهت پیشبرد اعتقادات مذهبی نوجوانان استفاده کنید.
77- کارهای خود را همواره با نام و یاد خدا شروع کنید زیرا در این صورت کودک خود به خود خدا شناسی را خواهد آموخت.
78- به خاطر رفتار فرزندانتان با همدیگر مشاجره نکنید و یا سعی نکنید گناه بیمار شدن برادر یا خواهری را به گردن کودک دیگر بیندازید، زیرا کودک احساس گناه خواهد نمود و این باعث اضطراب و نگرانی او خواهد شد.
79- به بچه هایتان بیاموزید موقعی که دچار غم و اندوه می شوند، وضو بگیرند و به جایگاه عبادت بروند.
80- بهترین راه نفوذ پدر و مادر بر فرزندان، برخورداری از کمالات واقعی و حقیقی انسانی است.
81- به آنها یاد بدهید سعی کنند بدون توجه به قضاوت و فکری که دیگری درباره ی آنها دارند به آنچه ایمان دارند پای بند بمانند و از این که مورد تمسخر یا تهدید قرار بگیرند نهراسند.
82- به تربیت و سازندگی دختر توجه کنید و از او دعوت به عمل آورید که خود را بسازد چون با گذشت زمان، عادتها در فرد ثابت می گردند و ممکن است بدی عادت، زمینه ساز رسواییها گردد.
83- والدین گرامی، کودکان را متوجه سازید که اعتقاد به خدا عامل بسیاری از تضادها و کشمکشهاست و سببی است برای دستیابی به آرامش. به گفته (الیزابت گرج) اگر خدا را از بین ببری، مسأله خود را حل نکرده ای بلکه تنها خودت را تنها و بی کس کرده ای، آن هم یک تنهایی مخوف و وحشتناک.
84- والدین بهتر است متوجه باشید که در رفع عارضه ای باید از همان راهی وارد شد که عوامل و شرایط در او وارد شده و او را از مذهب و نماز روی گردان ساخته است. برای خشکاندن درخت فتنه بهتر است ریشه را بخشکانید و به علتها توجه داشته باشید.
85- این حقیقت را برای فرزندانتان بازگو کنید که دنیا به عنوان گذرگاه و منزلگاه و کشتزاری است که باید انسان را در این معبر و رهگذر، در تحصیل و کسب مجال و فرصت برای علم و عمل آماده نماید تا به محصول و ثمره آن در سایه افکار و اعمال نیک در روز قیامت دست یابد.
86- باید حلال و حرام را به فراخور رشد اجتماعی و عقلی که کودکان دارند به آنان گوشزد کنید.
87- والدین گرامی، خوب است در سنین دبستانی هدایا و جوایزی جالب به خاطر عبادات، به کودکان بدهید تا از انجام عبادات خاطرات خوشی داشته باشند؟
88- سعی کنید خداوند را با همه قدرت و نیکی، با همه اراده و بزرگی به کودکانتان بشناسانید و در این راه از طبیعت و زیباییها استفاده کنید همه لذایذی را که آنها از زندگی دارند، به خدا نسبت دهید.
89- والدین و مربیان با هوشیاری کامل به القا و اجرای برنامه های مذهبی بپردازید، آن هم در زمانی که نوجوان در تلاش برای یافتن هویت خویش است و همانند خفته ای است که ناگهان بیدار شده است. در چنین حالی اگر زمینه وجود داشته باشد گمشده خود را در زمینه اعتقاد خواهد یافت و به اجرای تعالیم از جمله نماز تن خواهد داد.
90- فرزندان خود را به زور وادار به نماز خواندن نکنید، بلکه در عمق جان آنها انگیزه بوجود آورید تا آنها خودشان با عشق و علاقه به انجام آن اقدام کنند.
91- برنامه تربیت به هر میزان که علمی و اندیشیده باشد، باز هم نیازمندید که فرزندان خود را با خدا و تعالیم او آشنا کنید تا در مواقع بحرانی، خود را در پناه خود قرار دهد و آرامش و سکون یابد.
92- باید به کودکان هرگونه فرصتی برای درددل کردن و یادآوری از شخص متوفی بدهید و او را در مورد احساسات خود آزاد بگذارید.
93- به پرسشهای کودکانتان در مورد مرگ با زبانی که مطابق درک آنها باشد و به صورت واقع بینانه توأم با آرامش، صداقت و بدون احساسات افراطی پاسخ دهید.
94- هرگز نباید مسأله مرگ را با افسانه هایی که کودک روزی منکر آن خواهد شد توجیه کنید.
95- متعاقب مرگ یک عزیز، باید سعی کنید که همان شرایط محیطی زیستی سابق را برای کودکان فراهم کنید، زیرا کودکان به ثبات نیازمندند تا بهتر با حوادث استرس زا، کنار بیایند.
96- به کودک کمک کنید تا خود، خوب و بد را از هم تشخیص داده و نتایج عواقب اعمال را بسنجد. فراهم آوردن این فرصت زمینه فرد را بیشتر به رعایت اصول اخلاقی ملزم می سازد.
97- مواظب باشید بچه های شما از همان روز اول عقده پیدا نکنند.
98- فرزندانتان را به اطاعت خدا فراخوانید که عزت دنیا و آخرت را دربردارد.
99- شخصیت معنوی در کودکان بوجود بیاورید که باعث می شود ضعفهای جسمی، فقر و... آنها را به پستی نکشاند.
100- والدین گرامی، کودک خود را به استفاده از سخنرانیهای آموزنده وادراید.
101- نوجوان در صدد است که دین را با نیروی عقلی، روشن و بررسی نماید و حقایق را دریابد و شخصاً تفسیری از آفرینش، جهان و انسان به دست آورد. شما والدین باید چنین امکانی را به نوجوان بدهید تا او خود بیندیشد و شکهای خویش را از میان بردارد.
102- فرزندانتان را در سن 16 سالگی برای شناخت کامل مذهب آماده کنید، چرا که در این سن اگر به مذهب و دین، ایمان و اعتقاد نداشته باشند با الگوهای کاذبی برخورد می کنند و خطراتی برایشان در جنبه مذهب وجود خواهد داشت.
103- تربیت دینی هرگز در یک بعد متمرکز نمی گردد، بلکه همواره جنبه های عقلانی، عاطفی، اجتماعی، جسمی، علمی و... در پرورش و جامعیت دادن آن دخالت دارند.
104- باید بفهمید کودک به چه چیز رغبت دارد و به چه چیز نیازمند است. از طریق همین دوست داشتن و نیازمندی او مفاهیم دینی را به او بیاموزید.
105- برای این که کودک به عظمت پروردگار پی ببرد طبیعت و جهان آفرینش را در پیش روی او گسترده کنید او خود از درون خود با تأمل و تعمق پی به عظمت خداوند خواهد برد «از توضیح و تفسیر بپرهیزید.»
106- مواظب رفتار و کردار کودکانتان باشید تا مرتکب گناه خرد نشوند، زیرا همچنان که کودکان بزرگ می شوند رفتارهای زشت و کوچک بتدریج به اعمال زشت و بزرگ تبدیل می شوند.
107- در تربیت دینی، نمایش مهمتر از آموزش است.
108- توجه کنید که اجبار و اکراه، تحمیل، تنبیه و پاداشهای افراطی مانع پرورش حس دینی می گردد.
109- کودک را در برابر معماها، ندانسته ها، ابهامات، حیرتها و شگفتی ها قرار دهید، خود به خود حس دینی در او پرورش می یابد.
110- برای تسریع در رسیدن به اهداف تربیت دینی، آهسته و تدریجی حرکت کنید.
111- جهت پرورش حس دینی و احترام به الگوهای دینی، لازم است که شیوه زندگی و اندیشه پیامبران (ص) و امامان (ع)، مصلحان و مردان بزرگ و برجسته را که در تاریخ تکامل بشریت نقش تعیین کننده ای داشته اند بصورت خوشایند و متناسب با درک و نیاز و علاقه کودکان ارائه دهید.
112- در استدلال و قانع کردن، به بهترین و خوشایندترین وجه رفتار کنید.
113- در تربیت دینی از آن جایی شروع کنید که کودک دوست دارد و به آن جایی برسانید که خود دوست دارید.
114- چون طفل ذاتاً جستجوگر و کنجکاو است دائم از جهان و مسائل آن بطور ساده سؤال می کند باید به سؤالات طفل پاسخ دهید. چرا که این نوع سؤالات زمینه های مناسبی برای پرورش مذهبی کودک است. باید برای او واقعیتها را توجیه کنید.
115- سن 18 سالگی سن استدلال منطقی کودک است در این سن بوسیله استدلال منطقی کودک، مسائل مذهبی و دینی را به کودکانتان تا حد عالی یاد بدهید.
116- پدران و مادران باید تلاش کنید از همان آغاز کودکی، فرزندان خود را با روحیه ایمانی پرورش دهید تا در پرتو روح ایمان علاوه بر اینکه از بسیاری از آلودگیهای اخلاقی و روحی برکنار بمانند، اصولاً افرادی شجاع و قوی بار آمده و از ترس و لرز در امان باشند.
117- به جوانان بیاموزید که قبل از خوابیدن حتماً وضو بگیرند و هنگامی که به بستر می روند سوره (ناس) و (فلق) و آیة الکرسی را با توجه و حضور قلب بخوانند و با ذکر خدا به خواب بروند.
118- سعی کنید جوانتان با دوستان مؤمن و خوب رفت و آمد و مجالست داشته باشد و حتی المقدور، نمازها را در اول وقت و با جماعت بجا آورد.
119- جوانان خود را عادت دهید تا همواره و در هر حال با ذکر و یاد خدا انس و الفت داشته باشند.
120- باید بدانید که جوانان همواره در معرض بزهکاری و لغزش به سوی شهوات قرار می گیرند، بنابراین باید به آنها کمک کنید تا با تقویت ایمان و رعایت تقوا بر اهریمن درون و دشمن برون پیروز گردند.
121- جوانان خود را تشویق کنید تا حتی المقدور هفته ای یک یا دو بار، روزه بگیرند. این عمل در تقرب آنها به خدا و افزایش ایمان بسیار مفید بوده و در تقویت اراده آنها نقش بسزایی دارد.
122- برای این که فرزندانتان افراد مذهبی بار بیایند در وظایف دینی خود صادق و جدی باشید و توجه داشته باشید که اولین الگوهای فرزندانتان هستید.
123- در پیش فرزندان به دستورات و تعالیم اسلامی عمل کنید زیرا روح اطاعت در هرکس بیشتر باشد عقلش نیز کاملتر خواهد بود.
124- بهترین هدیه ای که می توانید به کودکان خود بدهید این است که آنها را ابتدا متکی به خدا و سپس متکی به خود بار بیاورید.
125- زمانی تربیت مذهبی کودک تسریع می شود که همه کسانی که با کودک سر و کار دارند هماهنگ عمل کنند.
126- پدران و مادران گرامی به هوش باشید که فضایل اخلاقی و ملکات انسانی از ارکان سعادت مادی و معنوی آدمیان و مایه آسایش و رفاه زندگی اجتماعی است.
127- دلبندان خود را طوری تربیت کنید که از فرمان وجدان اخلاقی اطاعت نمایند و همچنین وجدان اخلاقی را در نهاد خود زنده و فعال نگهدارند و دستورهای اخلاقی و انسانیش را عملاً به کار بندند.
128- به کودکان خود بیاموزید که نیرومند کسی نیست که بر مردم غلبه کند بلکه قوی و توانا کسی است که بر نفس سرکش و متجاوز خود پیروز گردد.
129- فرزندان خود را طوری تربیت کنید که ظرف انسانیت خود را با علم و تقوا پر کنند و از راه فضایل اکتسابی به کمال لایق خود نائل گردند.
130- والدین عزیز، در زمینه جهت دادن نوجوانان به سوی نماز بهتر است از اموری بپرهیزید:
عدم تحمیل عقیده، اگرچه تحمیل در عمل باشد.«لا اکراه فی الدین»
جریحه دار کردن عواطف و احساسات مثل: تحقیر، ریشخند، افشاگری.
تنبیه بدنی بخصوص در حضور جمع، که شعله سرکشی و عصیان را شدیدتر خواهد کرد.
131- اگر کودکان را چنان تربیت کنید که در هر حال با خدا مرتبط باشند، از بسیاری استرسهای روانی جلوگیری کرده اید.
132- برای اینکه بچه ها همیشه شاداب و شادمان باشند، برای اینکه اعتماد به نفس پیدا کنند، برای این که آرامش و امید داشته باشند، برای این که از شکستها، شکسته نشوند و شکست را پایه موفقیتهای بعدی بدانند، در آنها ایمان بوجود آورید.
133- پدران عزیز باید توجه داشته باشید که مسئول پایه گذاری اخلاق و معنویت خانواده هستید، پس شئون مذهبی و اعتقادی را در نظر داشته باشید و فرزندانتان را به حقیقت و دوستی و فداکاری دعوت کنید.
134- والدین گرامی و مربیان عزیز توجه داشته باشید که شاید در هیچ مرحله ای از عمر، فطرت انسانی به اندازه دوران نوجوانی، بیدار و هوشیار نیست. در این دوره فطرت مانند منبع زلالی است که گویی همچون پیامبری معصوم است و با وحی در ارتباط می باشد. جز سخن حق نمی گوید و کاری برخلاف عدالت از او سر نمی زند. جدیت کنید که از این درستکاری استفاده کنید و او را به راه راست هدایت کنید.
135- توجه داشته باشید وقتی دختر به سن تمیز رسید نامحرمان او را در دامن خود ننشانند و او را نبوسند.
136- برای ایجاد آرامش در کودکانتان، از راههای ارتباط با خدا مثل نماز و دعا استفاده کنید.
137- شایسته است که از برنامه های تکوینی خداوند پیروی نمایید و از خشونتهای بی مورد خودداری کنید، زیرا که جوانان از خودسری دست برداشته و در محیط خانه و اجتماع از تفاهم و سازگاری برخوردار گشته و افراد با جهت و گرمی در کنار همدیگر زندگی خواهند کرد.
138- کودکان خود را از شش سالگی به بعد با روزه آشنا کنید و بدین ترتیب آنان را که خیلی هم مشتاق هستند تا به هنگام سحر بیدار کنید تا به جای صبحانه به همراه دیگران، غذا «به اصطلاح سحری» بخورند تا با این مراسم آشنا شده و خو بگیرند.
139- توجه داشته باشید که تمام کودکان بالفطره استعداد پذیرش و انجام تکالیف مذهبی را دارند، اما آنچه که مهم است چگونگی روشهای ارائه یا عرضه نمودن اسباب رشد با آیین الهی است.
140- اگر کودک جمله ای و یا حتی کلمه ای از نماز را بر زبان آورد سعی کنید او را جدا مورد تشویق قرار دهید و هنگامی که کودک کلمه: «الله اکبر» و یا «لا اله الا الله» را بر زبان جاری می کند او را تشویق و پاداش دهید.
141- کودکان را قبل از رسیدن به مرحله تکلیف بتدریج با روزه آشنا سازید و زمینه را برای انجام آن بعد از سن تکلیف آماده سازید.
142- از همان سالهای اول زندگی، کودک را با نماز و قرآن آشنا کنید تا در سه یا چهارسالگی در کنار شما به نماز بایستند.
143- نوجوانان به آرامش و امنیت نیاز دارند و این آرامش را تنها در پناه یاد و ذکر خدا به دست خواهند آورد.
منبع مقاله :
شیخ الاسلامی، جعفر؛ (1375)، 2222 نکته در تربیت، تهران: اسلامی، چاپ سوم
