پرورش احساس مسئولیت در کودکان

نکوهش زیاده روی در سرزنش کودک

امام علی علیه السلام:
«الافراطُ فی الملامة یشّبُ نیران اللجاج»
زیاده روی در سرزنش، آتش لجاجت را شعله ور می کند.
1- در سن نوجوانی مسئولیتی به عهده نوجوان بگذارید و او را نسبت به وظیفه هایی که برایش معین می کنید حساس سازید.
2- نباید همیشه انتظار داشته باشید که کودکان کارها را دقیق و بدون اشکال به پایان برسانند.
3- والدین محترم باید به کودکان خود بفهمانید که هرچند که قدر و منزلتش والاتر است مسئولیتش هم سنگین تر و مهم تر است.
4- باید کودک را علاوه بر آشنایی با کارهای تربیتی دیگر در زمینه اداره خانه هم تربیت دهید تا فرزندانتان در آینده به عنوان یک مدیر خوب و شرافتمند پرورش یابند.
5- در دوره وزارت مرتباً فرزندان خود را اعم از دختر یا پسر مورد مشورت قرار دهید.
6- سعی کنید با دادن مسئولیتهای مختلف در حد توان کودک احساس مسئولیت پذیری و عزت نفس آنها را تقویت کنید.
7- به فرزندان خود کمک نمایید که اشخاص مستقل و مسئولی بارآیند.
8- بطور دائمی کودکانتان را در انجام تکالیف شب کمک نکنید که در این صورت متکی به والدین شده و احساس مسئولیت نمی کند و به تنهایی از انجام تکالیف خود عاجز می ماند.
9- کودک را از همان آغاز عادت دهید که مثلاً برای کارهای خانه یا مدرسه و مغازه یا امور اجتماعی، مسئولیتی را پذیرا گردد و نیکو از عهده آن برآید.
10- طوری به آنها القا کنید که هیچوقت در جامعه از زیر بار مسئولیت فرار نکنند با این تفکر که شکست می خورند.
11- باید آموزش همکاری از خانواده شروع شود تا فردا را برای پذیرش مسئولیتهای بزرگتر در اجتماع آماده سازد.
12- او را وادار کنید که خود مسئول حفظ وسائل شخصی و ابزارآلات سرگرمی خود باشد.
13- بعضی مسئولیتهای خانوادگی را در حد توانایی نوجوان به او واگذارید تا مقام و شأن اجتماعی خانواده را دریابد.
14- مسئولیت را کم بدهید و خوب تحویل بگیرید تا او منضبط و حسابگر بارآید.
15- به تناسب توانایی و استعداد کودک به او مسئولیت بدهید زیرا در غیر اینصورت، کودک از مسئولیت فرار و به آن بدبین می شود.
16- باید فرزندتان را از جوانی آماده پذیرش مسئولیت در جامعه کنید.
17- واقعیت زندگی را همانطور که در متن خارج وجود دارد برایشان تشریح نمایید تا از تلخ و شیرین آن آگاهی داشته باشند.
18- اتاق خواب خود را از فرزندان جدا کنید و عادت دهید بتوانند خودشان بخوابند و همچنین از عوض کردن لباس و یا پوشیدن لباس جلوی بچه ها خودداری کنید.
19- کودک در هفت سال اول در اثر مؤانست و رغبتی که والدین در وی بوجود می آورند آمادگی پذیرش تعلیمات اخلاقی و مذهبی را احراز می نماید.
20- باید به دختران آموخت که آنها دارای مسئولیت هستند و باید نسبت به حدود آن آگاه و روشن باشند.
21- دختران باید به نحوی بار آیند که پرورش فرزند را کاری خلاق، مهم و هیجان انگیز بدانند. و این امر نیاز به تربیتی مخصوص و پردامنه دارد.
22- در خانه برای کلیه بچه ها باید وظایفی ساده تعیین کرد و زمان انجام وظایف باید به نحوی تنظیم شود که فقط یک طفل در تمام مدت روز مسئولیت انجام کار را بر عهده نداشته باشد.
23- بهتر است از سنین کودکی فرزندان خود را در جریان میزان درآمد خانواده و محدودیت های آن قرار دهید تا احساس مسئولیت کنند و برای مخارج روزانه خود خیلی بیشتر طلب نکنند.
24- شما پدران در خانواده تنها مسئول اقتصاد و تهیه لوازم زندگی نیستید بلکه مسئول تهذیب و هدایت اخلاقی، ایجاد روحیه مقاومت در برابر شدائد، هموارکردن راه زندگی، عرضه و تنفیذ میراث فرهنگی، مسئول ایجاد عادات و صفات ارزنده، رشد و نمای جسمی و روانی، ادب و وقار آنان و پرهیز دادن از انحرافات هستید.
25- پدر و مادر بیدار و عاقل با توجه به اهمیت تربیتهای اجتماعی از ضرر و زیانهای جزئی صرف نظر کرده کارهایی را که کودکان از عهده انجام آن برمی آیند به آنان بسپارید.
26- رفتارهای کودکانتان را مورد سؤال و جواب قرار دهید که در اینصورت فردی مسئول بار می آید.
27- سعی کنید حتی الامکان کارهایی را برعهده کودک بگذارید که برایش مطبوع و پسندیده باشد تا وظیفه اش را با علاقه انجام دهد.
28- برای اینکه بچه ها را به کار کردن علاقه مند سازید می توانید در کار کردن آنها را شرکت دهید.
29- حدود و مقدار مسئولیت را دقیقاً برای کودک روشن سازید تا تکلیف خودش را بفهمد و شک و تردید نداشته باشد.
20- اگر کودکان متعدد در منزل دارید در تقسیم کار عدالت را رعایت کنید تا جنگ و نزاع نباشد و با میل و رغبت وظایف خودشان را انجام دهند و مسئولیت خودشان را بشناسند.
21- مقدار توانایی و صبر و حوصله کودک را در نظر بگیرید و کارهای دشوار و خسته کننده را برعهده اش نگذارید زیرا ممکن است از کار کردن بیزار گردد و در آینده از زیر بار کار فرار کند.
22- به کودکان اجازه دستکاری و لمس اشیا را بدهید، بگذارید کودک اشیا را لمس کند که این امر عامل رشد و ضروری حیات حال و آینده آنهاست.
23- به او بیاموزید که در خانه هرکسی باید کار خود را انجام دهد و اگر کاری که وظیفه اوست انجام نشده و باقی بماند باید دیگری آن را انجام دهد و این انصاف نیست. بدین ترتیب، کودک مفهومی از انصاف و عدالت را درمی یابد.
24- به کودکان بیاموزید و آنها را عادت دهید که منظم بار آیند.
25- اگر در خانه انضباط سخت را به مرحله اجرا بگذارید مواجه با ولگردی فرزند خود خواهید شد.
26- والدین عزیز به کودکان خود آموزش دهید تا پس از بازی، اسباب بازیهای خود را جمع کرده و در مکان معینی بگذارند.
27- برای ایجاد نظم در خانه باید قاطعیت داشته باشید، به این معنی که حرفتان حرف باشد و در برابر خواستهای نامعقول کودک با قدرت بایستید و با جیغ و دادهای او تسلیم نشوید.
28- سعی کنید از همان ابتدای کودکی، کودک خود را به عادت با ارزشی چون سحرخیزی، نظم و مسئولیت پذیری و غیره عادت دهید تا در آینده نیاز به صرف نیروی بیشتری نباشد.
29- نباید اجازه دهید که تکرار برخوردها و سرزنشها باعث تیره شدن روابط شما و کودکتان شود.
30- در نظر داشته باشید که نخستین پانزده سال زندگی کودک به معنای واقعی کلام، سالهای اعمال انضباط است، زیرا رشد و نمو کودک در حقیقت فرآیند یادگیری انجام کارهای صحیح در زمان درست و مکان مناسب و به گونه ای معنی دار است.
31- فرزندان خود را تشویق به برنامه ریزی و پذیرش مسئولیت تحصیلی کنید.
32- به فرزندانتان بیاموزید که در زندگی نظم داشته باشند چرا که از این طریق افکارشان شکل می یابد و زمینه ابتکارات و خلاقیتهای هنری، علمی و فرهنگی در آنها فراهم می گردد.
33- آموزش از راه ارائه مدل و الگو، به گونه ای که کودکتان ببیند و بیابد، چه باید بکند راهی است که شما را در آموزش نظم یاری می دهد.
34- تجربه نشان داده است که بی نظمی در فعالیتهای حرکتی و هوشی و عاطفی تأثیر منفی دارد و بخصوص عکس العملهای آن در دوران بلوغ بصورت حادتری ظاهر می گردد.
35- از عامل ترس برای تربیت کودک استفاده نکنید چون کودک احساس اضطراب و ناراحتی بیشتری کرده و بر مشکلات انضباطی خواهد افزود.
36- کودک شما دوست دارد اشیا را در محلهای همیشگی و معمول خود ببیند و اگر نظمی را که او بدان خو گرفته به هم بریزید ناراحتی او را فراهم می کنید. برای رفع این نگرانی سعی کنید اشیا را به محلهای همیشگی و عادیشان برگردانید.
37- امکانات مناسب را برای تفریح و ورزش کودکانتان فراهم سازید چرا که باعث پرورش روحی آنها می شود.
38- کودکان خود را به بی بند و باری عادت ندهید که برای ارضاء نیاز خود تابع ضابطه و مقرراتی نمی باشند.
39- شما والدین باید در خانواده نظم دهنده و سازمان دهنده امور باشید و همچنین نظام دهنده روابط باشید. به کودکانتان اطاعت از مقررات را بیاموزید و رابطه او را با ضوابط مورد نظر محکم نمایید.
40- برنامه روزانه کودکانتان را بر طبق اصول پی ریزی کنید تا او نظم و ترتیب را بیاموزد.
41- از جمله فضائلی که باید کودک بدان آراسته گردد نظم و ترتیب است.
42- بهترین دوره انضباط دوره کودکی است که فاصله بین نوزادی و بلوغ است. پدران و مادران و مربیان عزیز باید با هوشیاری کامل آنها را به اصول انضباطی آشنا سازید تا بتدریج با کمک و راهنمایی والدین فردی منظم بارآمده اصول انضباطی را در همه شئون زندگی رعایت نمایند.
43- باید آنان را به سحرخیزی و کارکردن در جهت پاکی و فضیلت گام برداشتن عادت داد.
44- وجود سلسله مراتب در خانه امری ضروری است، ولی سعی نکنید آن را دائماً به رخ فرزندان بکشید.
45- کودک را به نظم و ترتیب و درک ارزشهای زیبایی عادت دهید.
منبع مقاله :
شیخ الاسلامی، جعفر؛ (1375)، 2222 نکته در تربیت، تهران: اسلامی، چاپ سوم