گزارشی از یک توانمندی مهم نیروهای مسلح
کلماتی نظیر پدافند، رادار، موشک سطح به هوا، برتری جنگنده ها و فناوری های نوین پنهانکاری از پرکاربردترین عبارات در مقالاتی که به تحلیل و بررسی توان پدافند هوایی یک مجموعه نظامی مثل ارتشهای کشورهای مختلف و یا واحد های تجهیزات نظامی است، به شمار می رود اما آنچه که کمتر بدان اشاره میشود و از همه موارد فوق نقش مهمتری در مدیریت پدافند هوایی و برتری آن دارد ESM=Electronic support measures یا اقدامات پشتیبانی الکترونیک است.
لازم است تا پیش از صحبت در مورد کارایی این تجهیزات و سامانه ها به نکاتی پیرامون اتفاقاتی که در خلال جنگ های هوایی رخ میدهد اشاره کنیم.
هر وسیله پرنده ای که به آسمان وارد میشود از لحظه شروع پرواز نیازمند برقراری ارتباط با پایگاههای زمینی و ماهواره هاست.
در یک نبرد هوایی ارتباط بیسیم، رادار جستجوگر اهداف زمینی و هوایی، سامانه های بسیار مهم تشخیص دوست از دشمن، سیستم ارتباطی جامع ناتو مانند لینک 16 و 22 ،C4I ، ISR و بسیاری از سامانه های دیگر مخابراتی و شناسایی همگی همزمان در حال تولید امواج رادیویی با کیفیت و قدرت متفاوت دراکثر طول موجهای طبقه بندی شده بدین منظور هستند.
بعنوان مثال زمانی که موشک های هوا به هوا شلیک میشوند یک ارتباط دو طرف و پیوسته بین موشک و رادار هواپیمای شلیک کننده تا رسیدن به هدف وجود دارد. یا زمانی که یک جنگ هوایی رخ میدهد جنگنده های خودی و دشمن همگی در آسمان هستند و برای اینکه هیچ کس جنگنده خودی را مورد اصابت قرار ندهد و یا موقعیتشان در نبرد مدیریت شود، از سامانه های IFF استفاده میکنند تا هر دسته، جنگنده های خودی و دشمن را بشناسد. بدون وجود سامانه های مخابراتی و برقراری ارتباط با مهمات هوایی، امکان رها سازی و برخورد دقیق بمب های هدایت جی پی اس در یک منطقه نظامی که به اخلالگر GPS مجهز است ممکن نیست.
پس لزوم استفاده از مخابرات بیسیم در نبرد های هوایی امری بدیهی و اجتناب ناپذیر است و اگر چنین ارتباطاتی وجود نداشته باشد عملیات بسیار سخت خواهد و بر توانایی خلبانها به سان نبردهایی هوایی ابتدایی مثل جنگ های اول و دوم استوار خواهد بود که نه از دقت کافی برخوردار است و نه میتوان بر موفقیت کامل آن امیدوار بود.
ECM = Electronic counter measures نیز به زبان ساده و کلی مجموعه امکاناتی هستند که برای اخلال شبکه های مخابراتی بکار میروند و این مفهوم ساده کابردهای بسیاری برای مقابله با دشمن در یک نبرد هوایی بطور عملی ارایه می دهد.
بعنوان مثال وقتی توان برقراری ارتباط در سامانه های مخابراتی دشمن از بین برود و یا دچار اخلال شود بسیاری از عملیات های نفوذی و شبانه عملا ناکام می ماند.
ESM اطلاعات دیگری نیز به ما میدهد که بدست آوردن هر چند که بر عهده رادارهای هشدار زود هنگام پدافندی است اما گاهی توانایی خود را بواسطه وجود فناوری های پنهانکار از دست میدهد.
هر ترانسپوندری (گیرنده و فرستنده امواج) که وارد آسمان میشود توسط سامانه های ESM قابل شنود است اما سوای رمزگشایی و مشخصی کردن نوع سیگنال این فرستنده امواج اجازه کشف موقعیت خود را به سامانه های ESM می دهد.
به محض اینکه در آسمان راداری روشن شود یا به هر نحوی ارتباط بیسیم برقرار شود با امکاناتی که آنتن های ESM و کنترلرهای آن دارند میتوانند تهدید وجود یک هواگرد در آسمان را کیلومترها پیش از نزدیک شدن رصد کرد و در صورت عدم مشاهده آن توسط واحدهای کنترل آتش راداری (هدف از نوع پنهانکار تشخیص داده میشود) و کل واحد های پدافندی وابسته به این سامانه هشدار خطر ورود هواگرد دشمن را پیش از موعد دریافت میکنند. در این زمان پدافند زمینی از تجهیزات نوین رهگیری بصری (فلییر) مادون قرمز برای کشف و رهگیری چنین اهدافی بهره خواهند جست.
شاید تنها راه دشمن اجبارا استفاده از خاموشی کامل الکترونیک و پرواز در شب باشد اما مجبور است برای بمب ریزی با دقت بالا در ارتفاع بالا از بمب های هدایت دقیق جی پی اس یا لیزری استفاده کند.
چنین بمب هایی بطور معمول برای تصحیح خطای مربوط با اخلال جی پی اس مجبورند با هواپیما یا هواگردهای دیگر ارتباط نزدیک برقرار نمایند که در این زمان موقعیت هواگرد بمب انداز به دقت مشخص میشود و با اخلال به موقع واحدهای ECM ضمن قطع ارتباط بمب افکن با هدف، اطلاعات غلط GPS در هوا منتشر میشود تا بمب ها با دقت بسیار پایین اطراف هدف فرود بیایند.
راه دیگر هواگردهای پنهانکار نفوذ کننده به منطقه پدافندی برای اینکه به هیچ وجه شناسایی نشوند، استفاده از بمب های هدایت لیزری است اما هیچ گونه ارتباطی جز شناسایی نقطه علامت گذاری شده توسط لیزر با بمب وجود ندارد بنابراین ازعهده سامانه های ESM رهگیری یک پنهانکار خارج میشود اما ذکر این نکته ضروری است که رها سازی این بمب ها اجبارا از نزدیکی هدف و در ارتفاع پروازی و سرعتی خاص رخ میدهد.
ریسک چنین عملیاتی در منطقه ای که به دفاع نقطه ای کوتاه برد مجهز است بسیار بالاست. پدافندهای کوتاه بردی چون راپییر با استفاده از سامانه های الکترواپتیکی عملا ثابت کرده اند که توانایی رهگیری رادارگریزهایی مثل بی 2 را دارند و لازم به ذکر است که طیفی از پدافند های کوتاه برد با توانایی مشابه مانند شهاب ثاقب و تور ام 1 وحتی خود راپییر نیز در ایران موجود است.
لازم است تاکید شود که همه جنگنده ها در یک عملیات هوایی نمیتوانند از خاموشی الکترونیک بهره بجویند چرا که در صورت رویارویی با پدافند و جنگنده های دشمن توانایی مقابله نخواهند داشت و احتمال شلیک به خودی نیز بالا میرود . پس این امکان جز در زمانی محدود ممکن نیست و فقط پرنده های پنهانکار هستند که میتوانند از این قابلیت بهره بجویند.
قابلیت رهگیری رادارهای VHF توسط موشک های ضد تشعشع هارم که امواج رادارها را شناسایی میکنند به آنها اصابت میکنند وجود ندارد اما تجهیزات VHF قابل مکانیابی بواسطه همین سامانه های ESM دشمن هستند . ولی بر خلاف رادارهای فعال الکترونیک، تمامی سنسورهای ESM پسیو یا غیر فعال می باشند و هیچ موجی از خود ساتع نمیکنند چرا که کارشان منحصرا شنود امواج رادیویی است و اگر هواپیمای دشمن بخواهد موقعیت آنرا شناسایی کند توسط همین سامانه به دقت موقعیتش کشف خواهد شد.
تجهیزات ESM متشکل از چندین آنتن دریافت امواج 360 درجه است و میتواند سیگنالهای بین 100 مگاهرتز تا 18 گیگاهرتز که بیشترین کاربرد در عرصه مخابراتی و نظامی را دارا هستند بطور همزمان دریافت، ثبت و آنرا برای تکرار مجدد به سایر واحدهای ECM ارسال کند.
نمونه های مختلفی از سنسورها و تجهیزات ESM در دنیا ساخته شده است که میتوان از VERA – E ساخت جمهوری چک با عنوان مشهورترین ESM ساخته شده نام برد که حتی ایالات متحده نسبت به تهیه آن اقدام کرده است. تجهیزات دیگری چون Kolchuga ساخت اوکراین وYLC-20 ساخت چین نیز از این دسته هستند.
در سال 2004 قراردادی بین چین و جمهوری چک برای خرید 6 عدد از سامانه ورا منعقد شد که با فشار آمریکا به دولت چک صدور این سامانه به چین لغو شد. همچنین در سال 2006 خبر مشابهی پیرامون فروش کالچوگای اکراینی به ایران در رسانه ها منتشر شد که دو طرف آنرا رد کردند.
اما جای خوشحالی بسیار دارد که متخصاصان صنعت دفاعی کشور چنین تجهیزاتی را با فناوری بومی با قابلیت دریافت امواج تا 26.5 گیگاهرتز ساخته اند که هم اکنون نیز جزو اقلام مهم صنعت دفاعی ایران اسلامی عزیز به شمار میرود.
سامانه ایرانی یک گیرنده غیرفعال (پسیو) تاکتیکی سیگنال های راداری است که می تواند در مراکز زمینی یا در واحدهای شناوری مورد استفاده واقع شود.
سامانه ایرانی، از فناوری CVR یا گیرنده ویدئو کریستال با حساسیت منفی 60 دسی بل متر برای پوشش بازه فرکانسی 2 تا 18 گیگا هرتز که قابل توسعه به 26.5 گیگاهرتز است و یک آنتن تمام جهته و 6 آنتن سمتی استفاده می کند و هر آنتن پوشش یک ششم را فراهم می آورد. این سامانه پارامترهایی چون زاویه ورود(AOA)، فرکانس تکرارپالس (PRF)، پهنای پالس، فرکانس RF و نرخ اسکن آنتن رادار را اندازه گیری می کند.
فناوری به کار رفته در این سیستم بومی نیروهای مسلح، حساسیت بالا و دقیق و سرعت در تشخیص، تحلیل و شناسایی سیگنال راداری در تمام باند فرکانسی مورد پوشش را ممکن می سازد و از نظر زاویه 360 درجه در سمت و 30+/- در بلندا توسط آن تحت پوشش قرار می گیرد.
منبع مقاله :
سایت مشرق
کلماتی نظیر پدافند، رادار، موشک سطح به هوا، برتری جنگنده ها و فناوری های نوین پنهانکاری از پرکاربردترین عبارات در مقالاتی که به تحلیل و بررسی توان پدافند هوایی یک مجموعه نظامی مثل ارتشهای کشورهای مختلف و یا واحد های تجهیزات نظامی است، به شمار می رود اما آنچه که کمتر بدان اشاره میشود و از همه موارد فوق نقش مهمتری در مدیریت پدافند هوایی و برتری آن دارد ESM=Electronic support measures یا اقدامات پشتیبانی الکترونیک است.
لازم است تا پیش از صحبت در مورد کارایی این تجهیزات و سامانه ها به نکاتی پیرامون اتفاقاتی که در خلال جنگ های هوایی رخ میدهد اشاره کنیم.
هر وسیله پرنده ای که به آسمان وارد میشود از لحظه شروع پرواز نیازمند برقراری ارتباط با پایگاههای زمینی و ماهواره هاست.
در یک نبرد هوایی ارتباط بیسیم، رادار جستجوگر اهداف زمینی و هوایی، سامانه های بسیار مهم تشخیص دوست از دشمن، سیستم ارتباطی جامع ناتو مانند لینک 16 و 22 ،C4I ، ISR و بسیاری از سامانه های دیگر مخابراتی و شناسایی همگی همزمان در حال تولید امواج رادیویی با کیفیت و قدرت متفاوت دراکثر طول موجهای طبقه بندی شده بدین منظور هستند.
بعنوان مثال زمانی که موشک های هوا به هوا شلیک میشوند یک ارتباط دو طرف و پیوسته بین موشک و رادار هواپیمای شلیک کننده تا رسیدن به هدف وجود دارد. یا زمانی که یک جنگ هوایی رخ میدهد جنگنده های خودی و دشمن همگی در آسمان هستند و برای اینکه هیچ کس جنگنده خودی را مورد اصابت قرار ندهد و یا موقعیتشان در نبرد مدیریت شود، از سامانه های IFF استفاده میکنند تا هر دسته، جنگنده های خودی و دشمن را بشناسد. بدون وجود سامانه های مخابراتی و برقراری ارتباط با مهمات هوایی، امکان رها سازی و برخورد دقیق بمب های هدایت جی پی اس در یک منطقه نظامی که به اخلالگر GPS مجهز است ممکن نیست.
پس لزوم استفاده از مخابرات بیسیم در نبرد های هوایی امری بدیهی و اجتناب ناپذیر است و اگر چنین ارتباطاتی وجود نداشته باشد عملیات بسیار سخت خواهد و بر توانایی خلبانها به سان نبردهایی هوایی ابتدایی مثل جنگ های اول و دوم استوار خواهد بود که نه از دقت کافی برخوردار است و نه میتوان بر موفقیت کامل آن امیدوار بود.
اما ESM و نقش آن در دفاع هوایی چیست؟
اقداماتی پشتیبانی الکترونیک شامل تجهیزات و سامانه هایی است که با شنود، ثبت و بررسی طول موج های مختلف اطلاعاتی را بدست میاورد که برای مدیریت دفاع هوایی و اقدامات متقابل الکترونیک ECM بکار میرود.ECM = Electronic counter measures نیز به زبان ساده و کلی مجموعه امکاناتی هستند که برای اخلال شبکه های مخابراتی بکار میروند و این مفهوم ساده کابردهای بسیاری برای مقابله با دشمن در یک نبرد هوایی بطور عملی ارایه می دهد.
بعنوان مثال وقتی توان برقراری ارتباط در سامانه های مخابراتی دشمن از بین برود و یا دچار اخلال شود بسیاری از عملیات های نفوذی و شبانه عملا ناکام می ماند.
ESM اطلاعات دیگری نیز به ما میدهد که بدست آوردن هر چند که بر عهده رادارهای هشدار زود هنگام پدافندی است اما گاهی توانایی خود را بواسطه وجود فناوری های پنهانکار از دست میدهد.
هر ترانسپوندری (گیرنده و فرستنده امواج) که وارد آسمان میشود توسط سامانه های ESM قابل شنود است اما سوای رمزگشایی و مشخصی کردن نوع سیگنال این فرستنده امواج اجازه کشف موقعیت خود را به سامانه های ESM می دهد.
شاید تنها راه دشمن اجبارا استفاده از خاموشی کامل الکترونیک و پرواز در شب باشد اما مجبور است برای بمب ریزی با دقت بالا در ارتفاع بالا از بمب های هدایت دقیق جی پی اس یا لیزری استفاده کند.
چنین بمب هایی بطور معمول برای تصحیح خطای مربوط با اخلال جی پی اس مجبورند با هواپیما یا هواگردهای دیگر ارتباط نزدیک برقرار نمایند که در این زمان موقعیت هواگرد بمب انداز به دقت مشخص میشود و با اخلال به موقع واحدهای ECM ضمن قطع ارتباط بمب افکن با هدف، اطلاعات غلط GPS در هوا منتشر میشود تا بمب ها با دقت بسیار پایین اطراف هدف فرود بیایند.
راه دیگر هواگردهای پنهانکار نفوذ کننده به منطقه پدافندی برای اینکه به هیچ وجه شناسایی نشوند، استفاده از بمب های هدایت لیزری است اما هیچ گونه ارتباطی جز شناسایی نقطه علامت گذاری شده توسط لیزر با بمب وجود ندارد بنابراین ازعهده سامانه های ESM رهگیری یک پنهانکار خارج میشود اما ذکر این نکته ضروری است که رها سازی این بمب ها اجبارا از نزدیکی هدف و در ارتفاع پروازی و سرعتی خاص رخ میدهد.
ریسک چنین عملیاتی در منطقه ای که به دفاع نقطه ای کوتاه برد مجهز است بسیار بالاست. پدافندهای کوتاه بردی چون راپییر با استفاده از سامانه های الکترواپتیکی عملا ثابت کرده اند که توانایی رهگیری رادارگریزهایی مثل بی 2 را دارند و لازم به ذکر است که طیفی از پدافند های کوتاه برد با توانایی مشابه مانند شهاب ثاقب و تور ام 1 وحتی خود راپییر نیز در ایران موجود است.
لازم است تاکید شود که همه جنگنده ها در یک عملیات هوایی نمیتوانند از خاموشی الکترونیک بهره بجویند چرا که در صورت رویارویی با پدافند و جنگنده های دشمن توانایی مقابله نخواهند داشت و احتمال شلیک به خودی نیز بالا میرود . پس این امکان جز در زمانی محدود ممکن نیست و فقط پرنده های پنهانکار هستند که میتوانند از این قابلیت بهره بجویند.
ESM از مهمترین تجهیزات شناسایی در مدیریت پدافندی
البته نمیتوان ESM را در یک نبرد کافی دانست چرا که قابلیت هدایت آتش به سمت اهداف را ندارد و تنها قسمتی از وظایف (بسیار مهم) را در پدافند هوایی داراست . اما ذکر این نکته ضروریست که قرارگیری آن در کنار سایر امکانات کشف هواگردهای پنهانکار مانند رادارهای VHF مانند NEBO و ... این هواگردها را براحتی در تله های پدافندی گرفتار خواهد کرد.قابلیت رهگیری رادارهای VHF توسط موشک های ضد تشعشع هارم که امواج رادارها را شناسایی میکنند به آنها اصابت میکنند وجود ندارد اما تجهیزات VHF قابل مکانیابی بواسطه همین سامانه های ESM دشمن هستند . ولی بر خلاف رادارهای فعال الکترونیک، تمامی سنسورهای ESM پسیو یا غیر فعال می باشند و هیچ موجی از خود ساتع نمیکنند چرا که کارشان منحصرا شنود امواج رادیویی است و اگر هواپیمای دشمن بخواهد موقعیت آنرا شناسایی کند توسط همین سامانه به دقت موقعیتش کشف خواهد شد.
تجهیزات ESM متشکل از چندین آنتن دریافت امواج 360 درجه است و میتواند سیگنالهای بین 100 مگاهرتز تا 18 گیگاهرتز که بیشترین کاربرد در عرصه مخابراتی و نظامی را دارا هستند بطور همزمان دریافت، ثبت و آنرا برای تکرار مجدد به سایر واحدهای ECM ارسال کند.
نمونه های مختلفی از سنسورها و تجهیزات ESM در دنیا ساخته شده است که میتوان از VERA – E ساخت جمهوری چک با عنوان مشهورترین ESM ساخته شده نام برد که حتی ایالات متحده نسبت به تهیه آن اقدام کرده است. تجهیزات دیگری چون Kolchuga ساخت اوکراین وYLC-20 ساخت چین نیز از این دسته هستند.
اما جای خوشحالی بسیار دارد که متخصاصان صنعت دفاعی کشور چنین تجهیزاتی را با فناوری بومی با قابلیت دریافت امواج تا 26.5 گیگاهرتز ساخته اند که هم اکنون نیز جزو اقلام مهم صنعت دفاعی ایران اسلامی عزیز به شمار میرود.
سامانه ایرانی یک گیرنده غیرفعال (پسیو) تاکتیکی سیگنال های راداری است که می تواند در مراکز زمینی یا در واحدهای شناوری مورد استفاده واقع شود.
سامانه ایرانی، از فناوری CVR یا گیرنده ویدئو کریستال با حساسیت منفی 60 دسی بل متر برای پوشش بازه فرکانسی 2 تا 18 گیگا هرتز که قابل توسعه به 26.5 گیگاهرتز است و یک آنتن تمام جهته و 6 آنتن سمتی استفاده می کند و هر آنتن پوشش یک ششم را فراهم می آورد. این سامانه پارامترهایی چون زاویه ورود(AOA)، فرکانس تکرارپالس (PRF)، پهنای پالس، فرکانس RF و نرخ اسکن آنتن رادار را اندازه گیری می کند.
فناوری به کار رفته در این سیستم بومی نیروهای مسلح، حساسیت بالا و دقیق و سرعت در تشخیص، تحلیل و شناسایی سیگنال راداری در تمام باند فرکانسی مورد پوشش را ممکن می سازد و از نظر زاویه 360 درجه در سمت و 30+/- در بلندا توسط آن تحت پوشش قرار می گیرد.
منبع مقاله :
سایت مشرق
/ج
