به کوشش: محمد کمالي نژاد
نام رايج:
نوع صغير آن را ترنج و نوع کبير آن را بالنگ مي نامند
نام عربي:
اترج، متکه، ريحان الماء
ماهيت:
دو صنف است: يکي صغير و پوست آن مستوي املس و دو طرف آن باريک و اين را به فارسي ترنج نامند و صنف دوم کبير و پوست آن غير مستوي و دو طرف آن چندان باريک نيست بلکه طرف متصل به شاخ درخت اندک پهن تر و طرف دوم آن اندک باريکتر و اين را به فارسي بالنگ نامند و رنگ پوست هر دو صنف آن زرد و طلائي است و درخت آن في الجمله شبيه به درخت ليمو و به بلندي يک قامت تا يک و نيم قامت و شاخهاي آن پهن و درهم و برگ آن اندک طولاني و عريض با تشريف و رنگ آن سبز و خوشبوتر و بزرگتر از برگ ليمو و نارنج.طبيعت:
پوست زرد آن گرم در اول و خشک در دوم و لحم آن که در زير پوست زرد آن است آنچه مغز آن شيرين است سرد و تر در دوم و آنچه ترش است سرد و خشک در سوم و مغز ترش آن در آخر دوم سرد و خشک و شيرين آن سرد و تر و تخم آن در اول سرد گرم و در دوم خشک و برگ و شکوفه ي آن در آخر دوم گرم و خشک است.افعال و خواص:
ملطف و قابض و صاف کننده روح طبيعي و خون از صفرا و مسکن قي صفراوي و مقطع مره صفرا و تقويت جگر و معده و جهت تسکين حرارت احشاء و تشنگي و اسهال صفراوي و کبدي و رفع يرقان و کلف و قوبا و ترياق سموم و در حديث وارد شده که داخل نمي شود شيطان در خانه اي که در آن اترج باشد. اما پوست زرد آن جهت تقويت قلب و دماغ و کبد سرد و معده و احشاء و رفع غثيان و خوشبوئي دهان و تلطيف و تحليل رياح و اعانت بر هضم نافع و روغن آن که پوست زرد خالص شش عدد آن را در روغن زنبق و روغن خيري از هر يک، يک رطل و اگر نباشد در دو رطل روغن کنجد اندازند و در آفتاب گذارند و هر سه شبانه روز يک مرتبه پوستها را تجديد کنند تا سه مرتبه يا بيشتر پس استعمال نمايند.
طبيعت روغن آن:
گرم و خشک در دوم.افعال و خواص روغن آن:
محلل و ملطف و با قوت ترياقيه، سعوط آن جهت دردسر بارد و علل سوداوي و درد شقيقه و تدهين به آن جهت استرخاي فالج و لقوه و رعشه و اختلاج و درد مفاصل و عرق النساء و امراض بارده عصباني و درد گرده و مثانه و خوش بوئي عرق و رويائيدن موي و تحليل اورام و شحم آن مشهور به پوست بالنگ است دير هضم و غليظ است به سبب برودت و صلابتي که دارد و دير از معده مي گذرد و مانع صعود بخار است به دماغ جهت آنکه مطفي حرارت معده است و آب مغز ترش مزه آن مقوي قلب و مانع ريختن صفرا به امعاء و مطفي حرارت کبد است. اما تخم آن محلل و مجفف و با قوت مسهله و مقاوم جميع سموم و برگ آن هاضم طعام و مسخن معده و مقوي احشاء و مفتح مدر و جهت ضيق النفس بلغمي مفيد.تحقيقات جديد:
مشکلات ريه و روده، مقابله با بيماريها، سم زدائي***
مضر:
پوست زرد آن؛ مضر جگر و دماغ محرورالمزاج و مصدع، شحم آن؛ ديرهضم و غليظ مضر حرارت غريزي و معده بارد و محدث نفخ و قولنج و آب مغز ترش آن مضر سينه و عصب.مصلح:
پوست زرد آن؛ عسل و بنفشه و با شحم و حماض آن را خوردن. و مصلح شحم آن مربا نمودن آن با عسل يا شکر.مصلح آب مغز ترش مزه آن شربت خشخاش و شربت انجير است.
مقدار شربت:
پوست زرد آن، از خشک آن تا 5 درهم و از مرباي آن تا 5 مثقال.منبع مقاله :
کمالي نژاد، محمد، (1390)؛ برگ کهن، تهران: چوگان، چاپ اول
