رفتارهاي پرخطر در مبتلايان به اختلال دوقطبي

آيا کودک يا نوجوان مبتلا به اختلال دوقطبي در معرض رفتارهاي پرخطر است؟

يکي از علايم اختلال دوقطبي، شروع يا شدت يافتن رفتارهايي است که فرد بدون آن که به درستي به عواقب آن رفتارها بينديشد به انجام آن ها اقدام مي کند. در اين نوشته به برخي از اين مشکلات اشاره مي شود:

سوء مصرف مواد و الکل

کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال خلقي، ممکن است به مصرف سيگار، الکل يا مواد ديگر گرايش داشته باشند و در صورتي که زمينه هاي محيطي مصرف اين گونه مواد فراهم باشد، به دليل عدم کنترل تکانه و گاه براي کاهش نشانه هاي اختلال از جمله بي قراري، فعاليت و انرژي کاهش يا افزايش يافته، بي خوابي و نوسانات خلقي ممکن است به مصرف مواد اقدام کنند. گاه اختلال سوء مصرف مواد در نوجوان به عنوان اختلالي جدا از اختلال خلقي و هم زمان با آن به صورت مضاعف وجود دارد، اما در بيش تر موارد اين مسئله نشانه اي از خلقي است که در اين صورت با درمان اين اختلال، مصرف مواد نيز درمان مي شود (البته در صورتي که وابستگي به مواد ايجاد شده باشد، درمان هاي خاص آن نيز لازم است).
عده ي زيادي از نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبي درمان نشده، دچار سوء مصرف مواد و الکل مي شوند. هر کودک يا نوجواني که مبتلا به سوء مصرف مواد يا الکل باشد، بايد از نظر وجود اختلال خلقي ارزيابي شود.

خودکشي يا آسيب جدي به خود و ديگران

کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبي دچار کاهش تحمل ناکامي مي شوند و هر زمان که با خواسته هاي آن ها مخالفت شود، واکنش هاي شديد هيجاني يا رفتاري نشان مي دهند و ممکن است به خود يا ديگران آسيب برسانند که در بسياري از موارد، بلافاصله بعد از آن پشيمان مي شوند. خودکشي، هم در دوره ي افسردگي و هم در دوره ي شيدايي اتفاق مي افتد. گاه کودک يا نوجوان ميل به مرگ و افکار خودکشي را مدت ها پيش از اقدام به آن در سر داشته است؛ گاه به شکلي ناگهاني، تصميم به خودکشي مي گيرد و گاه در پاسخ به مخالفت با خواسته هايش تهديد به خودکشي مي کند. براي درمان تمامي اين موارد بايد اختلال خلقي درمان شود. خودکشي يکي از علل مهم مرگ در اختلال دوقطبي است. هر کودک يا نوجواني که راجع به تمايل به مرگ و خودکشي صحبت کند، در اولين فرصت بايد توسط روان پزشک ارزيابي شود؛ لازم است خانواده ها در برخورد با هر گونه نشانه اي از فکر يا اقدام به خودکشي در فرزند خود بلافاصله از پزشک کمک بگيرند.

رفتارهاي پرخطر جنسي

يکي از نشانه هاي اختلال دوقطبي به خصوص در نوجوانان، افزايش ميل جنسي به صورتي نامتناسب با سن است. زماني که فرد در دوره ي حاد بيماري است، قدرت قضاوت صحيح خود را از دست مي دهد و نمي تواند به درستي به عواقب خطرناک اقدامات خود بينديشد. در اين زمان ممکن است نوجوان دوستان متعددي از جنس مخالفت اختيار کند و بخواهد با آن ها رابطه ي جنسي داشته باشد. ممکن است رفتارهاي جنسي از جمله نمايش نامتعارف از بدن خود، آرايش بيش از حد معمول و رفتارهاي جنسي در حضور ديگران ديده شود. در کودکان نشانه ي افزايش ميل جنسي کم تر مشاهده مي شود اما اگر اين نشانه وجود داشته باشد به صورت دست کاري هاي جنسي، استفاده از کلمات با محتواي خود ارضايي طبيعي است اما اگر دفعات آن بسيار زياد باشد يا به صورت مهار نشده و در حضور جمع مشاهده شود نياز به ارزيابي دارد.

فرار از خانه يا مدرسه

در دوره ي حاد اختلال دوقطبي ممکن است کودک يا نوجوان در برخورد با موقعيت هاي دشوار، راه حل هاي اشتباهي از جمله فرار را برگزيند يا به دليل کم شدن تحمل ناکامي تهديد به فرار کند. از طرفي ممکن است عمل فرار را به عنوان اقدامي جسورانه و لذت بخش انجام دهد يا با تصميمي ناگهاني و بدون هيچ دليلي به اين کار اقدام کند. در اين اختلال، توانايي انديشيدن به عاقبت کارها از دست مي رود. ممکن است کودک و نوجوان بدون فکر قبلي دير به منزل بيايد، به مدرسه نرود يا از آن جا فرار کند. گاه اضطراب هاي شديد و بيمارگونه ي موجود در اختلال دوقطبي، کودک يا نوجوان را وادار به عدم حضور در مدرسه يا عدم تحمل محيط خانه و فرار از آن مي کند. خانواده ها بايد تهديد يا اقدام فرزند به فرار را جدي بگيرند و او را براي ارزيابي به روان پزشک ارجاع دهند.

ساير رفتارهاي پرخطر

احتمال هر نوع اتفاق ناخوشايند در دوره ي حاد اختلال دوقطبي بيش از دوره ي سلامت وجود دارد. تصميم به رانندگي هاي خطرناک، بخشيدن وسايل، ولخرجي، دروغ گويي و صرف وقت بيش از اندازه براي تفريحات، نمونه هايي از اين رفتارهاست. حتي در موارد نادري دزدي يا همکاري با خلاف کارها براي کسب لذت ناگهاني و انجام اقدامات جسورانه ديده شده است.
خانواده ها بايد درنظر داشته باشند که وقتي کودک يا نوجوان در دوره ي حاد بيماري است نمي توان اين رفتارها را با نصيحت يا جريمه و تنبيه اصلاح کرد و درمان دارويي و غيردارويي و گاه بستري براي کنترل رفتارهاي پرخطر لازم است. پس از آن بايد براي جلوگيري از عود اختلال تلاش کرد و در صورت بروز اولين نشانه هاي عود زير نظر روان پزشک اقدامات لازم براي پيش گيري از رفتارهاي پرخطر انجام شود.
منبع مقاله:
خادمي، مژگان، (1389) اختلال دوقطبي در کودکان و نوجوانان، تهران: نشر قطره، چاپ اول.