اهميت عملي جامعه شناسي

درک وضعيتهاي اجتماعي

جامعه شناسي پيامدهاي عملي بسياري براي زندگي ما دارد. تفکر و پژوهش جامعه شناختي به سياستگذاري عملي و اصلاحات اجتماعي به چندين طريق آشکار کمک مي کنند. مستقيم ترين راه صرفاً از راه فراهم کردن درکي روشن تر يا مناسب تر از ادراکات قبلي در مورد يک وضعيت اجتماعي است. اين امر مي تواند يا در سطح آگاهي(1) واقعي باشد، و يا از طريق به دست آوردن درک بهتري از اين که چرا چيزي رخ مي دهد صورت گيرد (به سخن ديگر به وسيله ي درک نظري). براي مثال تحقيق ممکن است آشکار سازد که نسبت جمعيتي که در فقر زندگي مي کنند به مراتب بيش از آن چيزي است که قبلاً گمان مي رفت. هرگونه کوششي براي بهبود حداقل سطح زندگي عمومي اگر بر پايه ي اطلاعات دقيق باشد و نه اطلاعات ناقص آشکارا بخت موفقيت بيشتري خواهد داشت. با وجود اين، هر چه بيشتر درباره ي اين که چرا فقر همچنان گسترده است بفهميم، احتمال اجراي سياستهاي موفقيت آميز براي مبارزه با آن بيشتر است.

آگاهي از تفاوتهاي فرهنگي

دومين شيوه ي کمک جامعه شناسي به سياستگذاري عملي از طريق کمک به رشد آگاهي فرهنگي بيشتر در ميان گروههاي مختلف جامعه است. پژوهش جامعه شناختي وسيله اي براي ديدن دنياي اجتماعي از ديدگاههاي گوناگون فرهنگي فراهم مي کند، و به اين ترتيب در به دور افکندن تعصباتي که گروهها نسبت به يکديگر دارند کمک مي کند. کسي که آگاهي کاملي از ارزشهاي گوناگون فرهنگي نداشته باشد، نمي تواند سياستگذار روشن بيني باشد. سياستهاي عملي بر پايه ي آگاهي دقيق از شيوه هاي زندگي کساني که از آنها متأثر خواهند گرديد استوار نباشند چندان بخت موفقيت ندارند. بدين سان مددکار اجتماعي سفيدپوستي که در يک اجتماع مهاجران هند غربي در يکي از شهرهاي بريتانيا فعاليت مي کند بدون داشتن درکي از تفاوتهاي فرهنگي که غالباً سفيدپوستان و سياهپوستان را در بريتانيا از يکديگر جدا مي کنند اعتماد اعضاي آن را به دست نخواهد آورد.

ارزيابي نتايج سياستگذاريها

سوم، پژوهش جامعه شناختي داراي پيامدهاي عملي از نظر ارزيابي نتايج ابتکارات سياسي است. يک برنامه ي اصلاحات عملي ممکن است در دستيابي به آنچه که طراحان آن در نظر داشتند ناکام شود، يا به دنبال خود يک رشته نتايج ناخواسته ناخوشايندي را به بار آورد. به عنوان مثال، در سالهاي پس از جنگ دوم جهاني، ساختمانهاي بزرگ مسکن عمومي در مراکز شهري بسياري از کشورها ساخته شد. اين ساختمانها به منظور فراهم کردن استانداردهاي بالاي مسکن براي گروههاي کم درآمد نواحي فقيرنشين طرح ريزي شده بود و مراکز خريد و ساير خدمات شهري را در دسترس آنها قرار مي داد. اما تحقيق نشان داد بسياري از کساني که از مسکن قبلي خود به اين ساختمانهاي بزرگ آپارتماني نقل مکان کردند احساس تنهايي و افسردگي مي کردند. اغلب ساختمانهاي بلند و مراکز خريد به سرعت مخروبه شدند و به صورت محلهاي ترويج دزدي و آدمکشي و ساير تبهکاريهاي خشن در آمدند.

افزايش خودشناسي

چهارم، و از برخي جهات مهمتر از همه، جامعه شناسي مي تواند موجب خود روشنگري- خودشناسي بيشتر- براي گروهها در جامعه شود. هرچه که مردم درباره ي شرايط کنش خويش و کارکردهاي کلي جامعه ي خود بيشتر بدانند، بيشتر محتمل است که بتوانند بر وضع زندگي خودشان تأثير بگذارند. ما نبايد نقش عملي جامعه شناسي را تنها کمک به سياستگذاران- يعني گروههاي قدرتمند- براي گرفتن تصميمات آگاهانه تصور کنيم. نمي توان تصور کرد که صاحبان قدرت هميشه در سياستهاي خود منافع افراد کم قدرت تر يا محرومان را در نظر داشته باشند. گروههاي خودروشنگر(2) مي توانند به شيوه ي مؤثري به سياستهايي که توسط مقامات حکومتي يا مقامات ديگر دنبال مي شوند پاسخ دهند، و همچنين ابتکارات سياسي خاص خود را داشته باشند. گروههاي خودياري(3) (مانند الکليهاي بي نام)(4) و جنبشهاي اجتماعي (مانند جنبشهاي زنان) نمونه هايي از گروههاي اجتماعي هستند که مستقيماً در صدد به وجود آوردن اصلاحات عملي هستند.

نقش جامعه شناس در جامعه

آيا جامعه شناسان بايد فعالانه از برنامه هاي عملي اصلاحات يا دگرگوني اجتماعي طرفداري کنند، و هيجان عمومي را به طرفداري از اين برنامه ها برانگيزند؟ برخي استدلال مي کنند که جامعه شناسي تنها در صورتي مي تواند عينيت خود را حفظ کند که دست اندرکاران اين رشته دقيقاً در مباحثات اخلاقي و سياسي بي طرف باشند، اما دليلي وجود ندارد که فکر کنيم تحقيقاتي که از بحثهاي جاري دوري مي جويند لزوماً در ارزيابي مسائل جامعه شناختي بيشتر از ديگران بي طرف هستند. مسلماً ارتباطي بين مطالعه جامعه شناختي و تلقينات وجدان اجتماعي وجود دارد. هيچ متخصص جامعه شناسي نمي تواند از نابرابريهايي که در دنياي امروز وجود دارد يا فقدان عدالت اجتمالي در بسياري از وضعيتهاي اجتماعي يا محروميتهايي که ميليونها مردم از آنها رنج مي برند آگاه نباشد. اگر جامعه شناسان در مورد مسائل عملي بي طرف بودند عجيب بود، و در صورتي که بخواهيم آنها را از استفاده از تخصصشان در اين زمينه محروم کنيم، غيرمنطقي و غيرعملي خواهد بود.

پي‌نوشت‌ها:

1. factual knowledge
2. self-enlightened groups
3. self-help groups
4. Alcoholics Anonymous

منبع مقاله:
گيدنز، آنتوني، (1376)، جامعه شناسي، ترجمه ي منوچهر صبوري، تهران: نشر ني، چاپ بيست و هفتم: 1391.