معرفي کتاب ( جنگ ايران و انگليس در خرمشهر )

 ( در سال 1273 قمري - 1235 شمسي ) يادداشت هاي خانلر ميرزا احتشام الدوله

- جنگ ايران و انگليس در خرمشهر ( در سال 1273 قمري - 1235 شمسي )
يادداشت هاي خانلر ميرزا احتشام الدوله
- تصحيح: بهجت ميري
- مشخصات نشر: آنزان، 1382.
در سال 1273 هـ ق انگلستان براي اينكه جلوي پيشروي ايران در هرات را بگيرد، ناوگان دريايي خود را به سواحل جنوبي ايران فرستاد و پس از اعلام اولتيماتوم به ايران، نيروهاي خود را در بنادر جنوبي ايران پياده كرد. منابع اين دوره بيشتر به درگيري هايي كه در بوشهر رخ داده پرداخته اند و كمتر به درگيري محمره اشاره كرده اند. البته اين درگيري زياد طول نكشيد و ظرف دو روز به پايان رسيد. اما به هر جهت اين بندر يكي از راه هايي بود كه قواي انگليسي وارد خاك ايران شدند. اين واقعه در رجب سال 1273 هـ ق رخ داد.
كتاب حاضر شرح روزانه ي قشون كشي افواج فراهان از « بروجرد » به « محمره » به فرماندهي خانلر ميرزا احتشام الدوله است. نويسنده ي گمنام كتاب در تمام طول راه همراه قشون بوده است. اين رساله ي مختصر به جهت آشنايي با شيوه ي حركت قشون، سلاح ها، نحوه ي سنگربندي و جنگ و فرماندهي آن دوره اهميت زيادي دارد. به ويژه كه مؤلف عدم فرماندهي قوي را دليل شكست ارتش ايران در اين « دعوا » مي داند و اينكه سربازان انگيزه اي براي درگيري نداشتند. به هر حال پس از دو روز مقاومت، ارتش ايران به سرعت به سوي اهواز عقب نشيني كرد و نيروهاي انگليسي در بندر محمره پياده شدند.
تنها نسخه ي خطي اين رساله با عنوان كتابچه مرحوم خانلر ميرزاي احتشام الدوله در باب جنگ ايران و انگليس در محمره در كتابخانه كوشاد تهران موجود است يا بوده است!
اين رساله براي نخستين بار در سال هاي 1320-1323 هـ ش در « مجله پيمان » به چاپ رسيده است، پس از آن در سال 1339 انتشارات گوتنبرگ همراه دو رساله ي ديگر آن را به چاپ رسانده است و در سال 1357 انتشارات پاپيروس اين رساله را چاپ كرد. بار ديگر حوزه ي هنري سازمان تبليغات اسلامي اين رساله را به اهتمام عليرضا كمري با عنوان بازيابي يك واقعه، خرمشهر 1273 هـ ق. در سال 1375 منتشر كرد. رساله ي حاضر ( چندمين چاپ از اين رساله )، از سوي انتشارات آنزان به چاپ رسيده است. البته بر روي جلد كتاب مشخص نيست چه كسي آن را تصحيح كرده است، تنها در صفحه ي شناسنامه ي كتاب، مصحح و بازخوان بهجت اميري معرفي شده است. به هر حال در مقايسه با متن هاي بسيار زيادي كه از تاريخ ايران هنوز چاپ نشده باقي مانده اند، روشن نيست چه جاذبه اي موجب گشته اين رساله بارها مورد توجه ناشران مختلف قرار گيرد و از اقبال نشر برخوردار شود.
منبع مقاله :
خيرانديش، عبدالرسول؛ تبريزنيا، مجتبي؛ ( 1390 )، پژوهشنامه خليج فارس ( دفتر اول و دوم )، تهران: خانه كتاب، چاپ دوم