انسان؛ از تقواي الهي تا شناخت پروردگار

نگاهي به درونمايه و محورهاي سوره ي مُلک
شايد نشاندن هراس پنهاني از خدا در دل انسانها محوري باشد که تمامي آيات سوره ملک بدان پيوند دارند. اين سوره، سرآغاز گرايشي بزرگ در سياق قرآني فراسوي بينشهايي است که وحي، آن ها را در دو جزء پاياني قرآن فرود آورده است؛ دو جزيي که بيشتر سوره هاي مکي را در برگرفته است و اين سوره اصول اسلام مانند: ايمان به خدا و رسول و رسالت و آخرت را يادآور مي شود.
1- در سرآغاز سوره، پروردگار بزرگ با نامهاي نيکويش (تبارک، الملک، قدير، خالق، عزيز، غفور و رحمان) تجلي يافته است، زيرا شناخت درست از پروردگار، آدمي را با وجدان، خرد و تمامي حواسش در برابر آفريدگار سبحان قرار مي دهد و اين کاري مي کند که او در برابر پروردگارش هراس را احساس کند. بي گمان هراس آدمي از پروردگار به اندازه ي شناختي است که از او دارد، آيا خداوند نفرموده است: «إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ»؛ از بندگان خدا تنها دانايانند که از خدا مي ترسند. (فاطر/ 28) براي اينکه شناخت آدمي از پروردگار بدين اندازه باشد، قرآن اين موضوع را با آگاه ساختن از مهمترين هدفي که براي آن آفريده شده است «لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»؛ تا شما را بيازمايد که کدامتان نيکوکاريد. (ملک/2) در هم مي آميزد. بنابراين در روش اسلام شناختي نيست که به عمل صالح نيانجامد، بلکه انسانهايي بهترين اعمال را دارند که خداي خود را بيشتر مي شناسند.
آدمي هر اندازه با ديدگان و بينش خويش، بيشتر در افقهاي پيرامونش گردش کند به معرفتي فزونتر دست پيدا مي کند، چه، در اين افقهاست که نامهاي آفريدگار (قدرت، عظمت و بزرگي) جلوه گر مي شود. آدمي به ويژه اگر با چشم و خرد خويش دوباره و چندباره در پديده ي آفرينش و جوهره ي آن درنگ کند و پيوند اجزاي آفرينش با يکديگر را بنگرد، پروردگار و زيبايي او برايش جلوه خواهد کرد و او مي تواند برخي آثار اين زيبايي را که در پديده ها، جوهر و نظام استوار و بدون اختلاف يا کاستي بازتاب يافته، بنگرد. (آيات 1-5)
2- از آن رو که کفر از حجابهايي است که مانع شناخت خدا و هراس نهاني از او مي شود، آيات قرآني کافران را به عذاب آخرت بيم مي دهد و آنان را هشدار مي گويد تا بيم دهندگان الهي را تکذيب نکنند. اين بيم و هشدار، راهکاري است براي به لرزه درآوردن درون کافران و بيرون کردن آنان از فريب کفر و غفلت، زيرا قرآن آنان را در برابر گونه اي از عذاب خوارکننده در دوزخي جاي مي دهد که نزديک است از خشم، منفجر گردد. قرآن کاري مي کند آن رويداد نهاني که در آينده روي خواهد داد براي شنوايان و خردورزان ديدني گردد و اين کار، هراس را در نهاد آدمي مي نشاند و آنجاست که حسرت کافران را فرا مي گيرد و بر آنچه در حضور خدا کوتاهي ورزيدند و نيز از فرجام بد خود، پشيمان مي شوند و راهي نمي يابند جز اينکه به گناه خويش اعتراف کنند، بدون اين توجيهي براي گريز از مسؤوليت خويش بيابند و يا بتوانند بر رسوايي خود، سرپوش گذارند و چگونه مي تواند اينگونه باشد، حال آنکه گواهي خدا هر چيزي را فراگرفته و او را به راز دلها آگاه است و چگونه آن باريک بين آگاه از آفريدگان خود خبر نداشته باشد؟! (آيات 6-14)
3- سياق سپس به سراغ انديشه هاي شرک آلود رفته، آنها را ويران مي سازد، چه اين انديشه ها، آدمي را به سوي همتاياني دروغين فرا مي خواند و اعتقاد به اينکه آنان توانايي دارند مردمان را در برابر خدا تأمين و حمايت کرده، روزي دهند، بدين اعتبار که شريکان، شافعان يا نيمه خداياني هستند که بر خواست خداوندي اثر مي گذارند، اين انديشه کاري مي کند آدمي از پروردگار خويش هراس نداشته باشد. (آيات 15-30)
بر اساس حقايق سه گانه ي ياد شده، مي توان گفت آيه «إِنَّ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَيْبِ»؛ کساني که در نهان از پروردگارشان مي ترسند (آيه، 12) به روشني از محور اساسي اين سوره مبارک پرده برمي دارد.
منبع مقاله :
مدرسي، سيد محمدتقي؛ (1386)، سوره هاي قرآن: درونمايه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمي صابري، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوي، چاپ اول.