پرسش :
چرا پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ با مشرکین پيمان حديبيه را امضاء کردند ؟
پاسخ :
سال ششم هجرت، با حوادث تلخ و شيرين خود مي رفت که پايان يابد. ، پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در رؤياي شيريني مشاهده کردند که مسلمانان در «مسجد الحرام» مشغول انجام مراسم خانه خدا هستند. پيامبر خواب خود را براي ياران خويش تعريف کرد، و اين را به فال نيک گرفت که مسلمانان در همين نزديکي ها به آرزوي ديرينه خود خواهند رسيد.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ با توجه به شناخت عميقي که از روحيه دشمن داشتند، می دانستند که کفار قریش پس از شکستي که در جنگ احزاب متحمّل شده اند به جنگ مسلمانان نخواهند آمد، و آنها تا اين اندازه پختگي سياسي داشتند که بفهمند جنگ با مسلمانان آن هم با هدف براندازي، ديگر از توان آنان خارج است و اينکه کفار قریش مي توانند به صلح هم بينديشند.حضرت در ماه شوال سال ششم هجري، مصمّم شدند تا براي عمره راهي مکه شوند. منشأ اين تصميم هم آن بود که حضرت خواب ديدند که وارد حرم شده، سرشان را تراشيده و کليد کعبه را در دست گرفته اند.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ همراه يک هزار و چهار صد نفر از اصحابشان عازم مکه شدند در طول راه از بدويان خواستند تا وي را همراهي کنند. آنان از پذيرفتن دعوت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ خود داري کردند، گويا ترس عمده آنها از اين به ظاهر بي احتياطي مسلمانان بود که سلاحي ـ به جزء سلاح مسافر که شمشير در غلاف بود ـ همراه نداشتند اعراب بر اين باور بودند که اين سپاه بازگشت ندارد ـ زيرا به سوي مردم مسلحي مي روند که هنوز خاطره مصيبت بدر را در ذهن دارند».[1]
زماني که خبر نزديک شدن مسلمانان به قريش رسيد، آنان به رايزني با يکديگر پرداخته مصمّم شدند تا از ورود آن حضرت به مکه جلوگيري کنند. تصور آنان بر اين بود که با توجه به وضعيت جنگي حاکم بر روابط آنان با رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ، ورود آنان به مکه حتي براي انجام عمره، لطمه اي بر حيثيت قريش خواهد بود. در آن صورت اعراب تصور خواهند کرد که مسلمانان تا اندازه اي قدرتمند شده اند که به راحتي مي توانند به مکه در آيند، به همين دليل، همپيمانان خود مانند ثقيف واحابيش را به ياري طلبيده، دويست سوار را به فرماندهي خالد بن وليد به سوي منطقه غميم فرستادند، جاسوساني نيز بر کوه هاي اطراف گماشتند و خودشان در راه خروجي مکه به سمت حديبيه مستقر شدند.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ با شنيدن اين خبر به مشاورت اصحاب نشست و قرار بر اين شد تا در منطقه «حديبيه» واقع در 22 کيلومتري غرب شهر مکه، در راه جده ـ فرود آيند.[2]
وضعيتي که در حديبيه به وجود آمده بود چنين بود: رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به همراه شماري از مسلمانان براي انجام عمره مفرده قصد ورود به مکه را داشت، هيچ گونه سلاحي به جز شمشيري غلاف شده به همراه نياورد. بنابراين سر جنگ نداشت، چنانکه قصد ماندن در شهر را نيز نداشت. از سوي ديگر قريش سرسختانه مانع از ورود آن حضرت شد، زيرا اطمينان نداشت که آن حضرت تنها براي عمره آمده باشد. در همين حال قريش نيز قصد جنگ ابتدائي با مسلمانان را نداشت. بدين ترتيب لازم بود تا مذاکره اي صورت گرفته و اين مشکل به نحوي حل شود، آن گونه که هر دو طرف درخواست ديگري را به نحوي بپذيرد در اصل صلح براي هر دو طرف تنها راه بود اما براي قريش پذيرفتن آن، قدري دشواربود .
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ براي رام کردن قريش و گرفتن اجازه براي انجام عمره، حاضر بود، شرايطي را بپذيرد. به همين دليل پيشنهاد عاقلانه اي را مطرح کرد که به امضاي طرفين رسيد.[3]
اين قرار داد به پيمان حديبيه معروف شد که مواد آن عبارتند از:
1. قريش و مسلمانان متعهد مي شوند که مدت ده سال هيچ گونه سرقت و جنايت نکنند و جنگ و تجاوز را بر ضد يکديگر ترک کنند. تا امنيت اجتماعي و صلح عمومي در نقاط شبه جزيره مستقر گردد.
2. اگر يکي از افراد قريش بدون اذن بزرگتر خود از مکه فرار کند و اسلام آورد، محمد بايد او را به قريش برگرداند، ولي اگر فردي از مسلمانان به سوي قريش بگريزد، قريش مؤظف نيست او را به مسلمانان تحويل دهد.
3. مسلمانان و قريش مي توانند با هر قبيله ای که خواستند پيمان ببندند.
4. محمد و ياران او امسال از همين نقطه به مدينه باز مي گردند ولي در سال هاي آينده مي توانند آزادانه، آهنگ مکه نموده و خانه خدا را زيارت کنند، مشروط به اينکه سه روز بيشتر در مکه توقف ننمايند، و سلاحي جز سلاح مسافر همراه نداشته باشند.[4]
دين اسلام در مکه ظاهر و خداوند آشکارا پرستش گردد و احدي بر دينش اکراه و آزار و سرزنش نشود.
5. مسلمانان مقيم مکه، به موجب اين پيمان مي توانند آزادانه شعائر مذهبي خود را انجام دهند و قريش حق ندارد آنها را آزار دهد و يا مجبور کند که از آئين خود بر گردند و يا آئين آنها را مسخره نمايد.
ارزيابي پيمان حديبيه
پيمان صلح ميان پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و سران شرک بسته شد و پس از 19 روز توقف در سرزمين «حديبيه» مسلمانان به سوي مدينه و بت پرستان به سوي مکه بازگشتند.
در اين قرارداد ظاهرا دو امتياز براي رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ وجود داشت که قريش در يکي از آنها با حضرت مشترک بود.
يکي امنيت ده ساله که قريش به تجارت خويش مي پرداخت و رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ با استفاده از آن، فرصتي براي بسط دعوت خويش در ساير نقاط جزيرة العرب و حتي خارج از آن يافت. امتياز ديگر اجازه ورود به مکه براي انجام عمره بود که البته به سال بعد موکول شد، بنابراين از آن به بعد رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و مسلمانان توانستند بدون جنگ براي عمره به مکه بروند و علاوه بر انجام شعائر ديني به اعراب نشان دهند که آنان نيز کعبه را معظم مي شمرند و اين گونه نيست که مشتي اوباش و ولگرد و از طبقه صعاليک باشند آن گونه که قريش درباره آنان مي گفت. اما مهم تر از اين دو امتياز، امتياز اينکه مسأله صلح، گذار از يک مرحله بود. قريش موجوديت سياسي دولت مدينه را پذيرفت. تا پيش از آن قريش در انديشه نابودي مسلمانان بود، اما اکنون پذيرفته بود که بر اندازي اسلام کار آساني نيست و بايد آن را به عنوان يک واقعيت بپذيرد. رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ با دور انديشي ويژه، اين حرکت را آغاز فتح مکه مي دانست، خداوند نيز در آيات قرآن اين صلح را فتح و پيروزي آشکار شناساند. جابر مي گويد: «ما فتح مکه را جز روز حديبيه نمي بينيم».[5] گفته اند که سوره فتح درباره صلح حديبيه نازل شده و آياتي از آن درباره بيعت رضوان است. در آغاز سوره آمده است: انّا فتحنالک فتحا مبينا[6].
خداوند مجموعه تحولات مربوط به صلح حديبيه تا فتح مکه را مقدمه فتح آشکار، و فتح نزديک، عنوان کرده است.
«از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده که پس از گذشت مدتي از صلح، اسلام چنان رشد يافت که نزديک بود بر مکه مستولي شود. مسلمانان و مشرکان در هم آميختند و اسلام در دلهايشان نفوذ کرد و در سه سال پس از آن، تا سال هشتم ـ عده بي شماري مسلمان شدند که خود بر جمعيت مسلمانان افزود».[7]
نتيجه: با توجه به آثار و پيامدهاي پيمان حديبيه و درايت رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در انجام اين صلح و محقق شدن وعده هاي الهي در سايه اين پيمان، مي توان گفت صلح حديبيه صد در صد به نفع اسلام تمام شد و پيروزي اسلام را تضمين کرد؛ از جمله پيامدهاي پيمان حديبيه:
1. فراهم شدن زمینه مناسب برای تبليغ اسلام در سايه آرامش ايجاد شده بواسطه صلح حدیبیه.
2. آگاهي مشرکين از برنامه و تعاليم سودمند اسلام در سايه رفت و آمد به مدينه.
3. باز شدن عقده هاي روحي مشرکين در برخورد با شخص رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در سايه خلق عظيم آن حضرت.
4. مکاتبه پيامبر با ملوک و سلاطين جهان و اشاعه دعوت و نبوت خود به تمام جهان در سايه آرامش به دست آمده و ديگر آثاري که در متن اشاره گرديده.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ تاريخ سياسي اسلام (سيره رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ )، رسول جعفريان.
2ـ فراز هايي از تاريخ پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ جعفر سبحاني.
پی نوشتها:
[1]. واقدي، المغازي، بيروت، موسسه اعلمي، چاپ سوم، 1409ق، ج2، ص619.
[2]. همان، ص588.
[3]. ابن هشام، السيرة النبويه، بيروت، دارالمعرفه، بي تا، ج2، ص308.
[4]. ابن سعد، الطبقات الکبري، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول، 1410ق، ج2، ص77.
[5]. طبرسي، تفسير مجمع البيان، ج9، ص166.
[6]. فتح / 1.
[7]. ابن هشام، السيرة النبويه، بيروت، دارالمعرفه، بي تا، ج2، ص322.
منبع: اندیشه قم
سال ششم هجرت، با حوادث تلخ و شيرين خود مي رفت که پايان يابد. ، پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در رؤياي شيريني مشاهده کردند که مسلمانان در «مسجد الحرام» مشغول انجام مراسم خانه خدا هستند. پيامبر خواب خود را براي ياران خويش تعريف کرد، و اين را به فال نيک گرفت که مسلمانان در همين نزديکي ها به آرزوي ديرينه خود خواهند رسيد.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ با توجه به شناخت عميقي که از روحيه دشمن داشتند، می دانستند که کفار قریش پس از شکستي که در جنگ احزاب متحمّل شده اند به جنگ مسلمانان نخواهند آمد، و آنها تا اين اندازه پختگي سياسي داشتند که بفهمند جنگ با مسلمانان آن هم با هدف براندازي، ديگر از توان آنان خارج است و اينکه کفار قریش مي توانند به صلح هم بينديشند.حضرت در ماه شوال سال ششم هجري، مصمّم شدند تا براي عمره راهي مکه شوند. منشأ اين تصميم هم آن بود که حضرت خواب ديدند که وارد حرم شده، سرشان را تراشيده و کليد کعبه را در دست گرفته اند.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ همراه يک هزار و چهار صد نفر از اصحابشان عازم مکه شدند در طول راه از بدويان خواستند تا وي را همراهي کنند. آنان از پذيرفتن دعوت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ خود داري کردند، گويا ترس عمده آنها از اين به ظاهر بي احتياطي مسلمانان بود که سلاحي ـ به جزء سلاح مسافر که شمشير در غلاف بود ـ همراه نداشتند اعراب بر اين باور بودند که اين سپاه بازگشت ندارد ـ زيرا به سوي مردم مسلحي مي روند که هنوز خاطره مصيبت بدر را در ذهن دارند».[1]
زماني که خبر نزديک شدن مسلمانان به قريش رسيد، آنان به رايزني با يکديگر پرداخته مصمّم شدند تا از ورود آن حضرت به مکه جلوگيري کنند. تصور آنان بر اين بود که با توجه به وضعيت جنگي حاکم بر روابط آنان با رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ، ورود آنان به مکه حتي براي انجام عمره، لطمه اي بر حيثيت قريش خواهد بود. در آن صورت اعراب تصور خواهند کرد که مسلمانان تا اندازه اي قدرتمند شده اند که به راحتي مي توانند به مکه در آيند، به همين دليل، همپيمانان خود مانند ثقيف واحابيش را به ياري طلبيده، دويست سوار را به فرماندهي خالد بن وليد به سوي منطقه غميم فرستادند، جاسوساني نيز بر کوه هاي اطراف گماشتند و خودشان در راه خروجي مکه به سمت حديبيه مستقر شدند.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ با شنيدن اين خبر به مشاورت اصحاب نشست و قرار بر اين شد تا در منطقه «حديبيه» واقع در 22 کيلومتري غرب شهر مکه، در راه جده ـ فرود آيند.[2]
وضعيتي که در حديبيه به وجود آمده بود چنين بود: رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به همراه شماري از مسلمانان براي انجام عمره مفرده قصد ورود به مکه را داشت، هيچ گونه سلاحي به جز شمشيري غلاف شده به همراه نياورد. بنابراين سر جنگ نداشت، چنانکه قصد ماندن در شهر را نيز نداشت. از سوي ديگر قريش سرسختانه مانع از ورود آن حضرت شد، زيرا اطمينان نداشت که آن حضرت تنها براي عمره آمده باشد. در همين حال قريش نيز قصد جنگ ابتدائي با مسلمانان را نداشت. بدين ترتيب لازم بود تا مذاکره اي صورت گرفته و اين مشکل به نحوي حل شود، آن گونه که هر دو طرف درخواست ديگري را به نحوي بپذيرد در اصل صلح براي هر دو طرف تنها راه بود اما براي قريش پذيرفتن آن، قدري دشواربود .
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ براي رام کردن قريش و گرفتن اجازه براي انجام عمره، حاضر بود، شرايطي را بپذيرد. به همين دليل پيشنهاد عاقلانه اي را مطرح کرد که به امضاي طرفين رسيد.[3]
اين قرار داد به پيمان حديبيه معروف شد که مواد آن عبارتند از:
1. قريش و مسلمانان متعهد مي شوند که مدت ده سال هيچ گونه سرقت و جنايت نکنند و جنگ و تجاوز را بر ضد يکديگر ترک کنند. تا امنيت اجتماعي و صلح عمومي در نقاط شبه جزيره مستقر گردد.
2. اگر يکي از افراد قريش بدون اذن بزرگتر خود از مکه فرار کند و اسلام آورد، محمد بايد او را به قريش برگرداند، ولي اگر فردي از مسلمانان به سوي قريش بگريزد، قريش مؤظف نيست او را به مسلمانان تحويل دهد.
3. مسلمانان و قريش مي توانند با هر قبيله ای که خواستند پيمان ببندند.
4. محمد و ياران او امسال از همين نقطه به مدينه باز مي گردند ولي در سال هاي آينده مي توانند آزادانه، آهنگ مکه نموده و خانه خدا را زيارت کنند، مشروط به اينکه سه روز بيشتر در مکه توقف ننمايند، و سلاحي جز سلاح مسافر همراه نداشته باشند.[4]
دين اسلام در مکه ظاهر و خداوند آشکارا پرستش گردد و احدي بر دينش اکراه و آزار و سرزنش نشود.
5. مسلمانان مقيم مکه، به موجب اين پيمان مي توانند آزادانه شعائر مذهبي خود را انجام دهند و قريش حق ندارد آنها را آزار دهد و يا مجبور کند که از آئين خود بر گردند و يا آئين آنها را مسخره نمايد.
ارزيابي پيمان حديبيه
پيمان صلح ميان پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و سران شرک بسته شد و پس از 19 روز توقف در سرزمين «حديبيه» مسلمانان به سوي مدينه و بت پرستان به سوي مکه بازگشتند.
در اين قرارداد ظاهرا دو امتياز براي رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ وجود داشت که قريش در يکي از آنها با حضرت مشترک بود.
يکي امنيت ده ساله که قريش به تجارت خويش مي پرداخت و رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ با استفاده از آن، فرصتي براي بسط دعوت خويش در ساير نقاط جزيرة العرب و حتي خارج از آن يافت. امتياز ديگر اجازه ورود به مکه براي انجام عمره بود که البته به سال بعد موکول شد، بنابراين از آن به بعد رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و مسلمانان توانستند بدون جنگ براي عمره به مکه بروند و علاوه بر انجام شعائر ديني به اعراب نشان دهند که آنان نيز کعبه را معظم مي شمرند و اين گونه نيست که مشتي اوباش و ولگرد و از طبقه صعاليک باشند آن گونه که قريش درباره آنان مي گفت. اما مهم تر از اين دو امتياز، امتياز اينکه مسأله صلح، گذار از يک مرحله بود. قريش موجوديت سياسي دولت مدينه را پذيرفت. تا پيش از آن قريش در انديشه نابودي مسلمانان بود، اما اکنون پذيرفته بود که بر اندازي اسلام کار آساني نيست و بايد آن را به عنوان يک واقعيت بپذيرد. رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ با دور انديشي ويژه، اين حرکت را آغاز فتح مکه مي دانست، خداوند نيز در آيات قرآن اين صلح را فتح و پيروزي آشکار شناساند. جابر مي گويد: «ما فتح مکه را جز روز حديبيه نمي بينيم».[5] گفته اند که سوره فتح درباره صلح حديبيه نازل شده و آياتي از آن درباره بيعت رضوان است. در آغاز سوره آمده است: انّا فتحنالک فتحا مبينا[6].
خداوند مجموعه تحولات مربوط به صلح حديبيه تا فتح مکه را مقدمه فتح آشکار، و فتح نزديک، عنوان کرده است.
«از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده که پس از گذشت مدتي از صلح، اسلام چنان رشد يافت که نزديک بود بر مکه مستولي شود. مسلمانان و مشرکان در هم آميختند و اسلام در دلهايشان نفوذ کرد و در سه سال پس از آن، تا سال هشتم ـ عده بي شماري مسلمان شدند که خود بر جمعيت مسلمانان افزود».[7]
نتيجه: با توجه به آثار و پيامدهاي پيمان حديبيه و درايت رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در انجام اين صلح و محقق شدن وعده هاي الهي در سايه اين پيمان، مي توان گفت صلح حديبيه صد در صد به نفع اسلام تمام شد و پيروزي اسلام را تضمين کرد؛ از جمله پيامدهاي پيمان حديبيه:
1. فراهم شدن زمینه مناسب برای تبليغ اسلام در سايه آرامش ايجاد شده بواسطه صلح حدیبیه.
2. آگاهي مشرکين از برنامه و تعاليم سودمند اسلام در سايه رفت و آمد به مدينه.
3. باز شدن عقده هاي روحي مشرکين در برخورد با شخص رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در سايه خلق عظيم آن حضرت.
4. مکاتبه پيامبر با ملوک و سلاطين جهان و اشاعه دعوت و نبوت خود به تمام جهان در سايه آرامش به دست آمده و ديگر آثاري که در متن اشاره گرديده.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ تاريخ سياسي اسلام (سيره رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ )، رسول جعفريان.
2ـ فراز هايي از تاريخ پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ جعفر سبحاني.
پی نوشتها:
[1]. واقدي، المغازي، بيروت، موسسه اعلمي، چاپ سوم، 1409ق، ج2، ص619.
[2]. همان، ص588.
[3]. ابن هشام، السيرة النبويه، بيروت، دارالمعرفه، بي تا، ج2، ص308.
[4]. ابن سعد، الطبقات الکبري، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول، 1410ق، ج2، ص77.
[5]. طبرسي، تفسير مجمع البيان، ج9، ص166.
[6]. فتح / 1.
[7]. ابن هشام، السيرة النبويه، بيروت، دارالمعرفه، بي تا، ج2، ص322.
منبع: اندیشه قم
.jpg "معنی اسم لنا و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
.jpg "معنی اسم ابوالقاسم و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
.jpg "معنی اسم دیانا و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
.jpg "معنی اسم لیام و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
.jpg "معنی اسم هانا و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
