پرسش :
چرا حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله ـ در حال نماز قبله را عوض كردند و اين كار را بعد از نماز انجام ندادند؟
پاسخ :
اين پرسش بايد در دو محور پاسخ داده شود:
1. خلاصه‌اي از ماجراي تبديل قبله: پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ سيزده سال تمام در مكه، به سوي بيت المقدس نماز مي‌خواند، پس از مهاجرت به مدينه دستور الهي اين بود كه همچنان به سوي بيت المقدس نماز گذارد؛ ولي رشد و ترقي مسلمانان سبب شد كه خوف و ترس محافل يهودي را فرا گيرد، لذا آنها شروع به كارشكني نمودند و سرزنش پيامبر اسلام را آغاز نمودند كه از جمله جريان قبله بود. يهودي‌ها مي‌گفتند: محمد ـ صلي الله عليه و آله ـ مدعي است كه دين مستقل آورده است و شريعت او ناسخ آئين گذشته‌هاست؛ در حالي كه قبله مستقلي ندارد. اين خبر به پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ رسيد، حضرت با حالت نگراني شب‌ها از خانه بيرون مي‌آمد و به آسمان نگاه مي‌نمود و در انتظار نزول وحي در اين باره بود، تا اين كه اين آيه نازل شد: قَدْ نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّماءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضاها[1] يعني نگاه‌هاي انتظار آميز تو را به سوي آسمان (براي تعيين قبله نهايي) مي‌بينيم. اکنون تو را به سوي قبله‌اي كه از آن خشنود باشي باز مي‌گردانيم. بالاخره روزي در حالي كه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ دو ركعت نماز ظهر را خوانده بود، امين وحي فرود آمد و پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ را مأمور كرد كه به سوي مسجدالحرام روي گرداند.[2]
2. اما درباره اين كه چرا حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله ـ در حال نماز قبله را عوض كرد و اين كار را براي بعد از نماز نگذاشت؟
اولاً بايد گفت: پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ در امر تغيير قبله همانند ساير امور دقيقاً طبق دستور وحي عمل كرد؛ يعني مسأله تبديل قبله چيزي نبود كه براساس دل خواه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ در زمان خاصي و در حالت خاص انجام گرفته باشد؛ بلكه دقيقاً به فرمان وحي در زماني كه دو ركعت از نماز ظهر را خوانده بود وحي نازل شد و دستور داده شد كه ادامه نماز را به سوي مكه بخواند. لذا مرحوم صدوق در كتاب «مَنْ لا يحضره الفقيه» روايتي را چنين نقل كرده است: (وقتي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ دو ركعت از نماز ظهر را به جا آورد جبرئيل نازل شد و اين آيه را بر او خواند كه ... فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ[3] يعني پس روي خود را به سوي مسجدالحرام برگردان. بعد جبرئيل دست پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ را گرفت و او را به سوي كعبه برگردانيد و تمام آنان كه پشت سر حضرت در نماز بودند به سوي كعبه برگشتند.[4]
از اين روايت به آساني به دست مي آيد كه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ را جبرئيل به دستور خداوند در همان حالت نماز از بيت المقدس به سوي كعبه برگردانده است. و اين، كار خود پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ نبوده است تا آن را براي بعد از اداي نماز به تأخير بيندازد. و حتي در برخي روايات آمده است: (...فنزل جبرئيل فاخذ بعضديه و حوّله الي الکعبة)؛[5] يعني جبرئيل نازل شد و دو بازوي پيامبر را گرفت و او را به سوي كعبه برگردانيد؛ بنابراين تبديل قبله در حال نماز كاملاً طبق برنامه الهي و دستورالعمل خداوند به جبرئيل انجام شده است، كه پيامبر را در همان حالت نماز به سوي كعبه برگرداند و روي گرداندن كار خود پيامبر نبوده است.
ثانياً: چون يهودي‌ها مسأله قبله و نماز گزاردن پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ و مسلمانان را با حساسيت پي گيري مي‌كردند و به عنوان يك نقص بر دين اسلام مطرح مي‌نمودند كه چرا قبله مستقل ندارد! خداوند خواست در همان حالت نماز پيامبرش را به سوي كعبه قرار دهد تا عظمت اين پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ و اين دين و كعبه را به آنها بفهماند و به اين نكته توجه دهد كه مسلمين و پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ به اندازه‌اي مهم هستند كه در حالت عبادت و نماز، خواست قلبي پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ برآورده مي‌شود و امين وحي دست او را مي‌گيرد و به سوي قبله جديد متوجه مي‌كند؛ زيرا به علت سخنان ناشايسته يهودي‌ها پيامبر بسيار آرزو داشته است كه مسأله قبله به نحوي حل شود.
ثالثاً: گذشته از سخنان يهودي‌ها، تغيير قبله جنبه امتحان براي عده‌اي از مسلمانان را نيز داشته است؛ زيرا مقصود از اين كار در آن حالت كه هيچ كسي گمان نمي‌كرد، در واقع بدين معناست كه خداوند مؤمنان حقيقي را از مدعيان ايمان جدا كند و مشخص نمايد كه چه كساني كاملاً تحت فرمان پيامبر، بدون چون و چرا رفتار مي‌كنند و چه كساني نمي‌كنند، لذا در آيه در اين باره چنين آمده است: وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْها إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلى عَقِبَيْهِ وَ إِنْ كانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ[6] يعني تغيير قبله از آن طرفي كه بر آن نماز گزارديد براي اين بود تا موافق را از مخالف تميز دهيم و اين كار براي غير آنهايي كه خداوند آنان را هدايت كرده است كار دشواري بوده است. از اين آيه شريفه معلوم مي‌شود كه تغيير قبله براي برخي از مسلمانان نيز جاي سؤال داشته است كه چرا قبله‌اي كه آنها بدان سوي عبادت مي‌كرده‌اند تغيير مي‌نمايد؛[7] پس تغيير قبله در حالت نماز خواندن، مي‌تواند بدين معنا باشد كه مسلمانان به اهميت اين كار پي ببرند و به عظمت كعبه واقف شوند، و در پيروي مطلق از عمل پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ مورد امتحان قرار گيرند و معلوم شود كه تا چه اندازه تسليم و مطاع پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ هستند.
رابعاً: تغيير قبله در حالت نماز يكي از معجزات پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ محسوب مي‌شود، چون طبق محاسبات دانشمندان هيئت سابق، عرض جغرافيايي مدينه 25 درجه و طول آن 75 درجه و 20 دقيقه محاسبه شده است، طبق اين محاسبه قبله‌هايي كه در مدينه استخراج مي‌شد با محراب پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ كه اكنون به همان وضع سابق مانده است تطبيق نمي‌كرد، و اين سبب حيرت عمده‌اي از اهل فن بوده است؛ لكن دانشمند بزرگ سردار كابلي بر اساس مقياس‌هاي امروزي اثبات كرده است كه عرض مدينه 24 درجه و 75 دقيقه، و طول آن 39 درجه و 59 دقيقه است. طبق اين نظر علمي دقيق، قبله مدينه 45 درجه از نقطه جنوب انحراف دارد و اين استخراج درست با محراب پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ بدون كم و كاست انطباق دارد. اين خود از معجزات الهي آن حضرت است كه بدون آن که بعد از نماز براساس دقت فكري و عقلي و يا ابزار خاصي، سمت قبله را مشخص كند، در همان حال نمازش دقيقاً به سوي كعبه نماز را ادامه داده است و اين نبوده است جز براساس وحي خداوند كه معجزه آن حضرت محسوب مي‌شود.[8] بي‌ترديد اعجاز بودن اين كار در صورتي كامل‌تر بود كه در حال نماز قبله پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ تغيير نمايد و درست با واقع مطابق باشد، و گرنه اگر بعد از نماز قبله را تغيير مي‌داد ممكن بود برخي گمان مي‌كردند كه حضرت بر اساس محاسبه علمي خودش، اين دقت را انجام داده و كار جبرئيل و يا عمل اعجازگونه نبوده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. طباطبائي، سيد محمدحسين، الميزان، ج 1، ص 315 تا 338، نشر مؤسسة الاعلمي، بيروت، 1403 ق.
2. ناصر مكارم شیرازی ، پرسش ها و پاسخ هاي مذهبي، ج 4، ص 82 تا 94، نشر انتشارات جوان، قم بي تا.
3. حسن زاده آملي، هزار و يك نكته، نكته هاي: 404، 812، 833، نشر فرهنگي رجا تهران، 1364 ش.
پی نوشتها:
[1] . بقره/ 144.
[2] . سبحاني، جعفر، فروغ ابديت، قم، نشر مركز دارالتبليغ اسلامي، بي تا، ج 1، ص 396 و 397.
[3] . بقره/ 144.
[4] . صدوق، محمد بن علي بن بابويه، من لا يحضر الفقيه، بيروت، نشر دار التعارف، 1401 ق، ج 1، ص 178.
[5] . طبرسي، فضل بن حسن، مجمع البيان، تهران، نشر مكتبة العلمية الاسلامية، بي تا، ج 1، ص 223.
[6] . بقره/ 143.
[7] . سبحاني، جعفر، فروغ ابديت، نشر پيشين، ج 1، ص 396.
[8] . سبحاني، جعفر، فروغ ابديت، نشر پيشين، ج 1، ص 397 و 398.
منبع: اندیشه قم
اين پرسش بايد در دو محور پاسخ داده شود:
1. خلاصه‌اي از ماجراي تبديل قبله: پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ سيزده سال تمام در مكه، به سوي بيت المقدس نماز مي‌خواند، پس از مهاجرت به مدينه دستور الهي اين بود كه همچنان به سوي بيت المقدس نماز گذارد؛ ولي رشد و ترقي مسلمانان سبب شد كه خوف و ترس محافل يهودي را فرا گيرد، لذا آنها شروع به كارشكني نمودند و سرزنش پيامبر اسلام را آغاز نمودند كه از جمله جريان قبله بود. يهودي‌ها مي‌گفتند: محمد ـ صلي الله عليه و آله ـ مدعي است كه دين مستقل آورده است و شريعت او ناسخ آئين گذشته‌هاست؛ در حالي كه قبله مستقلي ندارد. اين خبر به پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ رسيد، حضرت با حالت نگراني شب‌ها از خانه بيرون مي‌آمد و به آسمان نگاه مي‌نمود و در انتظار نزول وحي در اين باره بود، تا اين كه اين آيه نازل شد: قَدْ نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّماءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضاها[1] يعني نگاه‌هاي انتظار آميز تو را به سوي آسمان (براي تعيين قبله نهايي) مي‌بينيم. اکنون تو را به سوي قبله‌اي كه از آن خشنود باشي باز مي‌گردانيم. بالاخره روزي در حالي كه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ دو ركعت نماز ظهر را خوانده بود، امين وحي فرود آمد و پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ را مأمور كرد كه به سوي مسجدالحرام روي گرداند.[2]
2. اما درباره اين كه چرا حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله ـ در حال نماز قبله را عوض كرد و اين كار را براي بعد از نماز نگذاشت؟
اولاً بايد گفت: پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ در امر تغيير قبله همانند ساير امور دقيقاً طبق دستور وحي عمل كرد؛ يعني مسأله تبديل قبله چيزي نبود كه براساس دل خواه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ در زمان خاصي و در حالت خاص انجام گرفته باشد؛ بلكه دقيقاً به فرمان وحي در زماني كه دو ركعت از نماز ظهر را خوانده بود وحي نازل شد و دستور داده شد كه ادامه نماز را به سوي مكه بخواند. لذا مرحوم صدوق در كتاب «مَنْ لا يحضره الفقيه» روايتي را چنين نقل كرده است: (وقتي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ دو ركعت از نماز ظهر را به جا آورد جبرئيل نازل شد و اين آيه را بر او خواند كه ... فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ[3] يعني پس روي خود را به سوي مسجدالحرام برگردان. بعد جبرئيل دست پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ را گرفت و او را به سوي كعبه برگردانيد و تمام آنان كه پشت سر حضرت در نماز بودند به سوي كعبه برگشتند.[4]
از اين روايت به آساني به دست مي آيد كه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ را جبرئيل به دستور خداوند در همان حالت نماز از بيت المقدس به سوي كعبه برگردانده است. و اين، كار خود پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ نبوده است تا آن را براي بعد از اداي نماز به تأخير بيندازد. و حتي در برخي روايات آمده است: (...فنزل جبرئيل فاخذ بعضديه و حوّله الي الکعبة)؛[5] يعني جبرئيل نازل شد و دو بازوي پيامبر را گرفت و او را به سوي كعبه برگردانيد؛ بنابراين تبديل قبله در حال نماز كاملاً طبق برنامه الهي و دستورالعمل خداوند به جبرئيل انجام شده است، كه پيامبر را در همان حالت نماز به سوي كعبه برگرداند و روي گرداندن كار خود پيامبر نبوده است.
ثانياً: چون يهودي‌ها مسأله قبله و نماز گزاردن پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ و مسلمانان را با حساسيت پي گيري مي‌كردند و به عنوان يك نقص بر دين اسلام مطرح مي‌نمودند كه چرا قبله مستقل ندارد! خداوند خواست در همان حالت نماز پيامبرش را به سوي كعبه قرار دهد تا عظمت اين پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ و اين دين و كعبه را به آنها بفهماند و به اين نكته توجه دهد كه مسلمين و پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ به اندازه‌اي مهم هستند كه در حالت عبادت و نماز، خواست قلبي پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ برآورده مي‌شود و امين وحي دست او را مي‌گيرد و به سوي قبله جديد متوجه مي‌كند؛ زيرا به علت سخنان ناشايسته يهودي‌ها پيامبر بسيار آرزو داشته است كه مسأله قبله به نحوي حل شود.
ثالثاً: گذشته از سخنان يهودي‌ها، تغيير قبله جنبه امتحان براي عده‌اي از مسلمانان را نيز داشته است؛ زيرا مقصود از اين كار در آن حالت كه هيچ كسي گمان نمي‌كرد، در واقع بدين معناست كه خداوند مؤمنان حقيقي را از مدعيان ايمان جدا كند و مشخص نمايد كه چه كساني كاملاً تحت فرمان پيامبر، بدون چون و چرا رفتار مي‌كنند و چه كساني نمي‌كنند، لذا در آيه در اين باره چنين آمده است: وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْها إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلى عَقِبَيْهِ وَ إِنْ كانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ[6] يعني تغيير قبله از آن طرفي كه بر آن نماز گزارديد براي اين بود تا موافق را از مخالف تميز دهيم و اين كار براي غير آنهايي كه خداوند آنان را هدايت كرده است كار دشواري بوده است. از اين آيه شريفه معلوم مي‌شود كه تغيير قبله براي برخي از مسلمانان نيز جاي سؤال داشته است كه چرا قبله‌اي كه آنها بدان سوي عبادت مي‌كرده‌اند تغيير مي‌نمايد؛[7] پس تغيير قبله در حالت نماز خواندن، مي‌تواند بدين معنا باشد كه مسلمانان به اهميت اين كار پي ببرند و به عظمت كعبه واقف شوند، و در پيروي مطلق از عمل پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ مورد امتحان قرار گيرند و معلوم شود كه تا چه اندازه تسليم و مطاع پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ هستند.
رابعاً: تغيير قبله در حالت نماز يكي از معجزات پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ محسوب مي‌شود، چون طبق محاسبات دانشمندان هيئت سابق، عرض جغرافيايي مدينه 25 درجه و طول آن 75 درجه و 20 دقيقه محاسبه شده است، طبق اين محاسبه قبله‌هايي كه در مدينه استخراج مي‌شد با محراب پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ كه اكنون به همان وضع سابق مانده است تطبيق نمي‌كرد، و اين سبب حيرت عمده‌اي از اهل فن بوده است؛ لكن دانشمند بزرگ سردار كابلي بر اساس مقياس‌هاي امروزي اثبات كرده است كه عرض مدينه 24 درجه و 75 دقيقه، و طول آن 39 درجه و 59 دقيقه است. طبق اين نظر علمي دقيق، قبله مدينه 45 درجه از نقطه جنوب انحراف دارد و اين استخراج درست با محراب پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ بدون كم و كاست انطباق دارد. اين خود از معجزات الهي آن حضرت است كه بدون آن که بعد از نماز براساس دقت فكري و عقلي و يا ابزار خاصي، سمت قبله را مشخص كند، در همان حال نمازش دقيقاً به سوي كعبه نماز را ادامه داده است و اين نبوده است جز براساس وحي خداوند كه معجزه آن حضرت محسوب مي‌شود.[8] بي‌ترديد اعجاز بودن اين كار در صورتي كامل‌تر بود كه در حال نماز قبله پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ تغيير نمايد و درست با واقع مطابق باشد، و گرنه اگر بعد از نماز قبله را تغيير مي‌داد ممكن بود برخي گمان مي‌كردند كه حضرت بر اساس محاسبه علمي خودش، اين دقت را انجام داده و كار جبرئيل و يا عمل اعجازگونه نبوده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. طباطبائي، سيد محمدحسين، الميزان، ج 1، ص 315 تا 338، نشر مؤسسة الاعلمي، بيروت، 1403 ق.
2. ناصر مكارم شیرازی ، پرسش ها و پاسخ هاي مذهبي، ج 4، ص 82 تا 94، نشر انتشارات جوان، قم بي تا.
3. حسن زاده آملي، هزار و يك نكته، نكته هاي: 404، 812، 833، نشر فرهنگي رجا تهران، 1364 ش.
پی نوشتها:
[1] . بقره/ 144.
[2] . سبحاني، جعفر، فروغ ابديت، قم، نشر مركز دارالتبليغ اسلامي، بي تا، ج 1، ص 396 و 397.
[3] . بقره/ 144.
[4] . صدوق، محمد بن علي بن بابويه، من لا يحضر الفقيه، بيروت، نشر دار التعارف، 1401 ق، ج 1، ص 178.
[5] . طبرسي، فضل بن حسن، مجمع البيان، تهران، نشر مكتبة العلمية الاسلامية، بي تا، ج 1، ص 223.
[6] . بقره/ 143.
[7] . سبحاني، جعفر، فروغ ابديت، نشر پيشين، ج 1، ص 396.
[8] . سبحاني، جعفر، فروغ ابديت، نشر پيشين، ج 1، ص 397 و 398.
منبع: اندیشه قم
.jpg "چگونه ماهی تازه را پاک کنیم؟")
