پرسش :
اين درست است که مي گويند اگر حضرت علي اکبر در کربلا شهيد نمي شد امام بعدي ايشان بودند؟ مگر اين طور نيست که خداوند بهترين انسان هارا براي ولايت انتخاب کرده است؟در اين صورت مقام حضرت علي اکبر از امام سجاد بالاتر است و اين سوال مطرح است که چرا خدا حضرت علي اکبر را از شهيد شدن نگه نداشتند که امام شود؟
پاسخ :
در پاسخ به اين سؤال توجه به چند نكته ضروري مي باشد:
1. انتصابي بودن امام از ديدگاه شيعه:
شيعه امامت را ادامة رسالت مي داند و معتقد است، همانطور كه نبوت يك مقام و منصب الهي است، و امكان ندارد فردي از طريق گزينش مردم به مقام نبوت برسد، بلكه پيامبر را خداوند تعيين مي نمايد؛ امامت نيز مقامي الهي است و هرگز فردي از طريق انتخاب مردم به اين مقام نمي رسد.[1]
شهيد مطهري در تبيين اين موضوع از ديدگاه علماي علم كلام مي گويد:
« شكل كلامي قضيه اين است كه از خدا شروع مي شود، مي گويند، امامت لطفي است از جانب خدا، چون لطف است پس بايد وجود داشته باشد، و چون چنين لطفي بدون عصمت ممكن نيست پس امام بايد معصوم باشد، و به همين دليل بايد منصوص باشد زيرا اين امر، يعني عصمت، موضوعي نيست كه تشخيص آن با مردم باشد، همانطور كه تشخيص پيغمبر با مردم نيست و با خداست كه چه كسي را به پيغمبري معين كند و او را با دلائل و معجزات معرفي نمايد. تشخيص امام هم با مردم نيست و از جانب خدا بايد تعيين شود.[2]
2. در روايات زيادي بر اين امر كه گزينش امام انتخابي نيست، تصريح شده از جمله:
امام صادق ـ عليه السّلام ـ دارند كه تعيين امام از طرف خداوند است، و حتي در اختيار ائمه نيز نمي باشد (كه امام بعد را رأساً تعيين كنند)
امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: گمان مي كنيد كار به دست ما است و گوهر امامت را به هر كس كه بخواهيم مي سپاريم؟ چنين نيست، به خدا سوگند امر امامت عهدي است از جانب رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ به شخصي و بعد از او به شخصي ديگر تا آنكه به صاحبش برسد.[3]
بدين ترتيب مسالة امامت و تعيين امام از ديدگاه شيعه به صورت انتخاب نيست تا در صورت وجود صفات شايسته در فردي او را بدين منصب انتخاب كنند. بلكه اين امر تنها از طرف خداوند و به وسيلة امين وحي – جبرئيل – به رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ ابلاغ شده و آن حضرت به اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ و همينطور هر كدام از ائمه، اين انتصاب آسماني را به همراه دستوالعمل مربوط به امام بعد از خود ابلاغ مي كردند.[4]
3. در كتاب شريف اصول كافي بعد از آنكه در بابي تحت عنوان «الامامة عهد من الله عزوجل معهود من واحد الي واحد، يعني امامت عهدي است از جانب خدا كه براي هر يك از ائمه ـ عليهم السلام ـ بسته شده است.» اصل انتصابي بودن امام را بيان كرده. طي 12 فصل روايات مربوط به تصريح هر كدام از ائمه در مورد امامت بعد از خود را به تفصيل بيان نموده است. يكي از اين ابواب مربوط به وصيت امام حسين ـ عليه السّلام ـ در مورد امامت حضرت سجاد ـ عليه السّلام ـ مي باشد.
بنابر آنچه گذشت: در امر امامت گزينش غير الهي نداريم. و امامان هر كدام امام بعد از خود را معرفي كرده اند و امام حسين ـ عليه السّلام ـ امام سجاد ـ عليه السّلام ـ را امام بعد از خود معرفي كرده است. [5]
به بياني ديگر: شيعه اماميه به اتفاق آراء فرموده اند: امامت يك مقام انتصابي از سوي پروردگار متعال و حضرت رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ است؛ زيرا اولاً، تعيين امام لطفي از جانب خدا براي اصلاح امور بندگانش مي باشد و هر لطفي بر خداوند لازم است. ثانياً از نظر قرآن كريم، امام بايد افضل و معصوم باشد و جز خداوند كه محيط بر ماكان و مايكون است، كسي عالم به عصمت و افضليت افراد نيست؛ پس بايد خداوند بر امامت امام، تصريح بفرمايد. بنابراين گر چه علي اكبر ـ عليه السّلام ـ از مقام و منزلت ارجمندي برخوردار بوده است تا حدي كه از نظر اخلاق و شكل و شمائل شبيه پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ بوده است و در متون اسلامي به اين امر تصريح شده است اما اين بدان معنا نيست كه حضرت علي اكبر ـ عليه السّلام ـ معصوم و افضل هم بوده است. به تعبيري ديگر مي توان گفت قيافه و اخلاق علي اكبر ـ عليه السّلام ـ شبيه به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ بوده است ولي نمي توان گفت گسترة اين شباهت به حدي گسترده بوده است كه معصوم بودن علي اكبر را هم ثابت مي كند. در حالي كه امام سجاد ـ عليه السّلام ـ معصوم بوده است و به عنوان يك امام معصوم بر زبان پيامبر خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ جاري شده است و در دايرة دوازده امام معصوم بوده است و از طرف خداوند به امر خطير امامت منصوب شده است با اين وصف كه علي اكبر ـ عليه السّلام ـ نه معصوم بوده و نه از جانب خدا به عنوان امام تعيين شده و نه حضرت رسول ـ صلّي الله عليه و آله ـ از امام بودن او خبري داده بود نمي توان گفت اگر در صحنة كربلا شهيد نمي شد امام چهارم مي شد. و علاوه بر عصمت امام بايد از نظر علمي، معجزه، ايمان و شجاعت و افضليت شرائط را در حد امام معصوم دارا باشد و امام سجاد ـ عليه السّلام ـ همة اين ويژگي ها را داشت ولي علي اكبر ـ عليه السّلام ـ. علم امامت و .... را نداشت.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- امام شناسی علامه تهرانی
2- امام شناسی ؛مظفر
پی نوشتها:
[1] . جعفر سبحاني، الهيات و معارف اسلامي. ص 352.
[2] . مجموعه آثار ج 4، ص 875، جهت اطلاع بيشتر، ر.ك: محمدتقي مصباح يزدي، آموزش اصول عقائد، ج 2، و نيز جعفر سبحاني، الالهيات.
[3] . شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمه، ج 1، ص 422.
[4] . ر.ك: همان، ص 439، باب 22.
[5] . جمعي از نويسندگان، امامت پژوهي، دانشگاه علوم اسلامي رضوي، چاپ اول. ص 270، فاضل مقداد اللوامع الالهيه، ص 272.
منبع:اندیشه قم
در پاسخ به اين سؤال توجه به چند نكته ضروري مي باشد:
1. انتصابي بودن امام از ديدگاه شيعه:
شيعه امامت را ادامة رسالت مي داند و معتقد است، همانطور كه نبوت يك مقام و منصب الهي است، و امكان ندارد فردي از طريق گزينش مردم به مقام نبوت برسد، بلكه پيامبر را خداوند تعيين مي نمايد؛ امامت نيز مقامي الهي است و هرگز فردي از طريق انتخاب مردم به اين مقام نمي رسد.[1]
شهيد مطهري در تبيين اين موضوع از ديدگاه علماي علم كلام مي گويد:
« شكل كلامي قضيه اين است كه از خدا شروع مي شود، مي گويند، امامت لطفي است از جانب خدا، چون لطف است پس بايد وجود داشته باشد، و چون چنين لطفي بدون عصمت ممكن نيست پس امام بايد معصوم باشد، و به همين دليل بايد منصوص باشد زيرا اين امر، يعني عصمت، موضوعي نيست كه تشخيص آن با مردم باشد، همانطور كه تشخيص پيغمبر با مردم نيست و با خداست كه چه كسي را به پيغمبري معين كند و او را با دلائل و معجزات معرفي نمايد. تشخيص امام هم با مردم نيست و از جانب خدا بايد تعيين شود.[2]
2. در روايات زيادي بر اين امر كه گزينش امام انتخابي نيست، تصريح شده از جمله:
امام صادق ـ عليه السّلام ـ دارند كه تعيين امام از طرف خداوند است، و حتي در اختيار ائمه نيز نمي باشد (كه امام بعد را رأساً تعيين كنند)
امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: گمان مي كنيد كار به دست ما است و گوهر امامت را به هر كس كه بخواهيم مي سپاريم؟ چنين نيست، به خدا سوگند امر امامت عهدي است از جانب رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ به شخصي و بعد از او به شخصي ديگر تا آنكه به صاحبش برسد.[3]
بدين ترتيب مسالة امامت و تعيين امام از ديدگاه شيعه به صورت انتخاب نيست تا در صورت وجود صفات شايسته در فردي او را بدين منصب انتخاب كنند. بلكه اين امر تنها از طرف خداوند و به وسيلة امين وحي – جبرئيل – به رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ ابلاغ شده و آن حضرت به اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ و همينطور هر كدام از ائمه، اين انتصاب آسماني را به همراه دستوالعمل مربوط به امام بعد از خود ابلاغ مي كردند.[4]
3. در كتاب شريف اصول كافي بعد از آنكه در بابي تحت عنوان «الامامة عهد من الله عزوجل معهود من واحد الي واحد، يعني امامت عهدي است از جانب خدا كه براي هر يك از ائمه ـ عليهم السلام ـ بسته شده است.» اصل انتصابي بودن امام را بيان كرده. طي 12 فصل روايات مربوط به تصريح هر كدام از ائمه در مورد امامت بعد از خود را به تفصيل بيان نموده است. يكي از اين ابواب مربوط به وصيت امام حسين ـ عليه السّلام ـ در مورد امامت حضرت سجاد ـ عليه السّلام ـ مي باشد.
بنابر آنچه گذشت: در امر امامت گزينش غير الهي نداريم. و امامان هر كدام امام بعد از خود را معرفي كرده اند و امام حسين ـ عليه السّلام ـ امام سجاد ـ عليه السّلام ـ را امام بعد از خود معرفي كرده است. [5]
به بياني ديگر: شيعه اماميه به اتفاق آراء فرموده اند: امامت يك مقام انتصابي از سوي پروردگار متعال و حضرت رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ است؛ زيرا اولاً، تعيين امام لطفي از جانب خدا براي اصلاح امور بندگانش مي باشد و هر لطفي بر خداوند لازم است. ثانياً از نظر قرآن كريم، امام بايد افضل و معصوم باشد و جز خداوند كه محيط بر ماكان و مايكون است، كسي عالم به عصمت و افضليت افراد نيست؛ پس بايد خداوند بر امامت امام، تصريح بفرمايد. بنابراين گر چه علي اكبر ـ عليه السّلام ـ از مقام و منزلت ارجمندي برخوردار بوده است تا حدي كه از نظر اخلاق و شكل و شمائل شبيه پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ بوده است و در متون اسلامي به اين امر تصريح شده است اما اين بدان معنا نيست كه حضرت علي اكبر ـ عليه السّلام ـ معصوم و افضل هم بوده است. به تعبيري ديگر مي توان گفت قيافه و اخلاق علي اكبر ـ عليه السّلام ـ شبيه به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ بوده است ولي نمي توان گفت گسترة اين شباهت به حدي گسترده بوده است كه معصوم بودن علي اكبر را هم ثابت مي كند. در حالي كه امام سجاد ـ عليه السّلام ـ معصوم بوده است و به عنوان يك امام معصوم بر زبان پيامبر خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ جاري شده است و در دايرة دوازده امام معصوم بوده است و از طرف خداوند به امر خطير امامت منصوب شده است با اين وصف كه علي اكبر ـ عليه السّلام ـ نه معصوم بوده و نه از جانب خدا به عنوان امام تعيين شده و نه حضرت رسول ـ صلّي الله عليه و آله ـ از امام بودن او خبري داده بود نمي توان گفت اگر در صحنة كربلا شهيد نمي شد امام چهارم مي شد. و علاوه بر عصمت امام بايد از نظر علمي، معجزه، ايمان و شجاعت و افضليت شرائط را در حد امام معصوم دارا باشد و امام سجاد ـ عليه السّلام ـ همة اين ويژگي ها را داشت ولي علي اكبر ـ عليه السّلام ـ. علم امامت و .... را نداشت.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- امام شناسی علامه تهرانی
2- امام شناسی ؛مظفر
پی نوشتها:
[1] . جعفر سبحاني، الهيات و معارف اسلامي. ص 352.
[2] . مجموعه آثار ج 4، ص 875، جهت اطلاع بيشتر، ر.ك: محمدتقي مصباح يزدي، آموزش اصول عقائد، ج 2، و نيز جعفر سبحاني، الالهيات.
[3] . شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمه، ج 1، ص 422.
[4] . ر.ك: همان، ص 439، باب 22.
[5] . جمعي از نويسندگان، امامت پژوهي، دانشگاه علوم اسلامي رضوي، چاپ اول. ص 270، فاضل مقداد اللوامع الالهيه، ص 272.
منبع:اندیشه قم
