پرسش :
در يك حكومت ديني و كشوري كه مي خواهد با انديشه و زير بناي قرآن و سنت حركت كند، رقابت سياسي براي خدمت كجا معنا مي يابد؟
پاسخ :
نگرش اسلام به عنوان مجموعه تعاليم وحياني به پديدة قدرت كاملاً جنبة ابزاري دارد و مطلوبيت آن به مطلوبيت هدف دارندگان قدرت و نحوة بهره برداري از قدرت منوط است. در چنين چارچوب فكري مفهوم رقابت نيز در راستاي نيل به اهداف متعالي و رسيدن انسان در دو حوزة مادي و معنوي و با جنبه هاي فردي و جمعي نمود مي يابد و از سويي برخي از فعاليت هاي سياسي به منظور تامين سعادت اجتماع به عنوان يك هدف برتر و مشترك كلية جهت گيري ها محسوب مي شود و از سوي ديگر تعاليم ديني اجرا و تحقق اين اهداف را در اقدام دارندگان صلاحيت در يك حوزة رقابتي مطرح مي كند. نوشتة حاضر در پاسخ به پرسش فوق نمودهاي رقابت سياسي در يك جامعة ديني را به صورت كلي و مختصر بررسي مي كند.
تعريف چند اصطلاح مورد نياز:
براي پاسخ به پرسش فوق علاوه بر دانستن مفهوم رقابت سياسي بايد با مفهوم دو اصطلاح ديگر كه ارتباط تنگاتنگي با مفهوم رقابت سياسي دارد آشنا شويم: 1. ثبات سياسي 2. احزاب سياسي.
رقابت سياسي: به طور خلاصه رقابت سياسي بخشي از بازي كلي سياسي است كه متكي به اصول خاص است، كه توسط نهادهاي معيني (غالباً احزاب) به جريان مي افتد و در حقيقت نوعي نگهباني و مراقبت عملي سياستمداران از يكديگر است كه با اميد دستيابي به قدرت سياسي و حفظ آن به شكل بازي با حاصل جمع مثبت (كه تامين كنندة منافع است) مي باشد.
ثبات سياسي: عبارت است از پديده اي كه ناظر است بر فقدان نسبي برخي انواع حوادث سياسي «بي ثبات كننده» اي كه بتوانند الگوي متعارف يك نظام سياسي را تغيير داده، يا با آن از در چالش در آيند.[1]
احزاب سياسي: احزاب جمع حزب است و حزب به طور خلاصه عبارت است از جمعيت سازمان يافته در درون يك نظام سياسي كه داراي عقايد مشترك هستند و براي كسب قدرت و بكارگيري قدرت سياسي جهت اجراي اهداف و ديدگاههايشان با هم متحد شده اند.[2]
نمودهاي رقابت و رقابت سياسي:
آنچه بايد مورد توجه قرار گيرد اين است كه رقابتي كه قرآن و سنت مد نظر دارد و جامعه را بدان ترغيب مي نمايد بسيار عام و گسترده است و مي تواند مصاديق بسيار زيادي را در بر گيرد كه رقابت سياسي سالم يكي از مصاديق آن مي باشد. قرآن كريم سبقت گرفتن از يكديگر در امر خير، نيك و پسنديده را مطلوب دانسته و آنرا از اوصاف بندگان پاكدل و اهل ايمان مي داند. [3] بنابراين سبقت گرفتن از يكديگر در امر خير بيانگر نوعي رقابت در درون جامعه اسلامي است. رقابت بر سر انجام بهترين كارها، حال مي توان گفت: در جامعه اسلامي هر امر و فعاليتي كه عنوان خير و نيكي و پسنديده بودن بر آن صدق كند و از قالب شريعت حقة الهي خارج نباشد، مي تواند يكي از مصاديق رقابت باشد كه قرآن كريم جامعه را به آن ترغيب مي نمايد.
پس تا اينجا جواب كلي به پرسش روشن شده است و در ادامه بايد بگوئيم كه رقابت سياسي هم در اين محدوده جاي مي گيرد يعني مي توان رقابت سياسي را نيز از مصاديق رقابت در امور خير دانست. چرا كه مفهوم خير اولاً: تنها به حوزة فردي محدود نمي گردد. و ثانياً: تنها با نمودهاي اخروي و معنوي مورد توجه قرار نمي گيرد بلكه اموري كه سعادت دنيوي مردم را تامين مي كند و زمينه هاي كمال و سعادت اخروي آنان را فراهم مي سازد، نيز از مصاديق خير خواهد بود. چرا كه مديريت معقول و بايسته جامعة ديني از مصاديق بارز امور خير مي باشد. و صحنة اين مديريت، عرصة رقابت قرار مي گيرد. رقابت در چارچوب حكومت ديني و پذيرش مباني آن اولين شرط ثبات و امنيت ملي است و در جامعه اي ديني همانند جامعة ما دو شرط اساسي نيز دارد:
1. پذيرش مباني امام خميني (ره) در باب حكومت ديني، يعني هر قرائتي از حكومت ديني پذيرفته نيست.
2. پذيرش جايگاه رهبري نظام و نيز مباني ولايت فقيه آنچنان كه در قانون اساسي آمده است.
رقابت سياسي و انتخابات:
انتخابات يكي از بارزترين و برجسته ترين نمودهاي رقابت سياسي است. اگر قانون اساسي جامعه اي پذيرفت كه ملت در تعيين سرنوشتشان دخيل و با نفوذند، انتخابات مناسبترين راه و معقول ترين شيوة تحقق ادارة همگاني است. در اين راستا سازماندهي انتخابات يكي از كارهاي ويژه احزاب سياسي است[4] . به تعبير ديگر اين كار ويژه، با عنوان انتخاب اصلح مطرح مي گردد. حال اين جاست كه رقابت بين افراد، گروه ها و احزاب نمود مي يابد و احزاب سياسي با درك و تحليل مواضع سياسي و شناخت افراد تلاش مي كنند تا چهره هاي شاخص را مورد حمايت و پشتيباني قرار داده و با ايجاد رقابت زمينة انتخاب آنان را فراهم آورند.[5]
لازم به ذكر است كه چارچوب رقابت ها در طول قانون اساسي و قوانين جاري مشخص است و اين چارچوب در تمامي نظام ها معطوف به اصول قانون اساسي است و بر پايه قانون اساسي رقابت ها بايد در جهت تحكيم مباني حكومت ديني باشد. به عنوان مثال نظام جمهوري اسلامي نظامي است كه بر اساس اعتقاد به قرآن و احكام الهي شكل گرفته و مردم در رفراندومهاي گوناگون و انتخابهاي مكرر شكل رقابت را در قالب اسلام و آموزه هاي ديني قبول دارند.[6] به همين دليل براي انتخاب كنندگان و انتخاب شوندگان و به طور كلي چارچوب رقابت ها، قانون اساسي[7] و قوانين عادي حدود و شرايطي را قرار داده است و شوراي نگهبان و نيز وزارت كشور وظايف كليدي دارند.
رقابت سياسي و عملكرد سيستم سياسي:
يكي ديگر از نمودهاي رقابت سياسي در مورد عملكرد سيستم سياسي جامعة اسلامي است. چرا كه نقد عملكرد سيستم سياسي يكي از كارهاي ويژه مهم نظام رقابتي است كه در فرهنگ اسلامي نيز مورد توجه قرار مي گيرد. امام علي ـ عليه السلام ـ اين نكته را در قالب فرمان ديني بيان كرده مي فرمايد: «فعليكم بالتناصح في ذلك و حسن التعاون عليه». (نصيحت و نقد خير خواهانه رسالتي است كه امت اسلامي براي اعانت و ياري حاكم ديني و دولت اسلامي بر دوش دارند.)[8]
به عبارت ديگر نقد دلسوزانه حكومت ديني فراتر از حقوق شهروندي به عنوان يك تكليف سياسي مورد توجه قرار مي گيرد زيرا در ميان امت اسلامي بايد كساني با نقد و نظارت مستمر سلامت حكومت ديني را تضمين نموده از خطاها و انحرافات احتمالي جلوگيري كنند. باز شدن فضاي نقد و نظارت زمينه هاي لازم را براي رقابت نيروها فراهم مي آورد. لذا در فضاي نقد و نظارت بر علمكرد سيستم سياسي كشور رقابت سياسي مي تواند نمود فراواني داشته باشد.
رقابت سياسي و تعدد اجتهادات:
بهره برداري حكومت ديني (حاكم عادل) از قواعد متين و متقن شرعي و استحكام پايه هاي حكومت ديني و قوانين برگرفته از تعاليم ديني نمي تواند عصمت حاكم عادل را اثبات كند. بنابراين حاكم اسلامي هر چند بر فرض از عدالت برخوردار است، امّا احتمال خطا در استنباط و جدي تر از آن در تطبيق و اجراي احكام و شيوه هاي اجرا كاملاً موجه به نظر مي رسد. عدالت حاكم اسلامي تعمّد در خطا را منتفي مي سازد امّا اصل خطا را از بين نمي برد.
اصل خطا پذيري در اجتهاد، همانگونه كه اشاره شد، به عنوان يك اصل پذيرفته شده كاملاً اين معنا را اثبات مي كند. تعدد اجتهادات در زمينة احكام شرعي و به خصوص عبادات، تعدد اجتهاد در امور سياسي و عرفي را به سادگي مي پذيرد. ديگر اينكه تعدد در اجتهادات در زمينة مسائل سياسي بيانگر پذيرش تنوع و تكثر است كه خود بستر لازم براي رقابت سياسي را فراهم مي آورد. نتيجه اينكه اين عرصه نيز مي تواند يكي از عرصه هاي نمود رقابت سياسي باشد. البته براي اهل فن و با رعايت تمامي ضوابط آن.[9]
رقابت سياسي و امر به معروف و نهي از منكر (نمودِ فرهنگي سياسيِ رقابت سياسي)
امر به معروف و نهي از منكر به عنوان روش واقعي تغيير و اصلاح اجتماعي و برخورد با حالت انحرافي كه بر جامعة ديني و دولت اسلامي عارض مي شود رسالت همگاني است كه به خوبي زمينه هاي مشاركت و رقابت سياسي افراد و نيروها را فراهم مي آورد.[10] چرا كه مسلمانان در قبال خوبي و بدي زندگي اجتماعي و رفتار افراد نسبت به يكديگر مسئوليت دارند.
به نظر مي رسد كه در شرايط كنوني با توجه به پيچيدگي هاي زندگي سياسي اعمال نظارت مستقيم و فردي با مشكلات جدي روبروست و گاه در بيشتر موارد تا سر حد عدم امكان مي رسد. در چنين حالتي استفاده از ابزار مناسب كه بتواند مجموعه اي از آراي انتقادي شهروندان را تركيب كرده وارد سيستم سياسي سازد، ضروري به نظر مي رسد. احزاب سياسي كه جمع آوري تقاضاها و وارد كردن آن به سيستم سياسي از كارهاي ويژه آنان محسوب مي شود، يكي از شيوه ها و ابزارهاي مناسب براي اجراي فريضة امر به معروف و نهي از منكر مي باشند.
بنابراين از آنجايي كه استخراج و تبيين شيوه هاي اجراي اين دستور شرعي به شرايط و مقتضيات زمان احاله شده است، اين امر زمينه هاي رقابت در ايجاد بهترين ابزار و مناسبترين راهكار اجرايي را در درون جامعة ديني فراهم مي كند و افراد جامعة ديني به ويژه نخبگان فكري جامعه را فراخوان مي دهد. بدين ترتيب همچنانكه اجراي امر به معروف و نهي از منكر به عنوان مصداق امر خير، در معرض رقابت افراد قرار مي گيرد، كشف بهترين ابزار براي نيل به اين خير مهم نيز در معرض رقابت واقع مي شود. اگر نگوئيم كه واجب بودن رقابت در انجام امور خير مستلزم واجب بودن رقابت در ابزار اجرايي آن مي باشد، حداقل استحباب و مطلوبيت چنين مسابقه و رقابت را نمي توان انكار كرد.[11] نتيجه اينكه رقابت سياسي در اين مورد در دو عرصة كلي معنا مي يابد و نمود پيدا مي كند.
نتيجه گيري:
گرچه در اين زمينه تحقيقات جدي و مبسوطي صورت نگرفته و در نوشتة حاضر با توجه به رعايت اختصار به چند نمونه كلي از نمودهاي رقابت سياسي و مواردي كه رقابت سياسي مي تواند در آنجا معنا پيدا كند، اشاره شده است، امّا با توجه به مباني و چارچوبهايي كه بدان اشاره شد مي توان نمودهاي ديگري از رقابت سياسي مانند: رقابت سياسي در مبارزات سياسي براي رسيدن به اهداف گوناگون، رقابت بر سر تدوين قوانين و همچنين اجراي قوانين و همچنين رقابت سياسي در برنامه ريزيها و.... را تعريف كرد.[12]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
الف) كتابها:
1. رقابت سياسي در جمهوري اسلامي ايران، علي اصغر افتخاري، مركز بررسي هاي استراتژيك، تهران، 80.
2. رقابت سياسي و ثبات سياسي در جمهوري اسلامي ايران، علي رضا خواجه سروي، مركز اسناد، تهران، 82.
3. رقابت ها و چالشهاي سياسي در ايران امروز (مجموعه مقالات منتشر شده)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، تهران، 1381.
ب) مقاله:
1. رقابت سياسي و تشنجات اجتماعي، اطاعت، جواد (گفتگو)، فصل نامة مطالعات راهبردي، ش 4، تابستان 1378، ص 16 ـ 8.
2. چهرة متغير امنيت داخلي، بررسي نسبت امنيت داخلي با رقابت سياسي در جمهوري اسلامي ايران، فصل نامة مطالعات راهبردي، ش 4، تابستان 1378، صص 52 ـ 19.
3. رقابت و ثبات سياسي، رقابت ها و چالش هاي سياسي در ايران امروز (مجموعه مقالات منتشر شده)، ايوبي حجت الله، جلد اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، تهران، 1380، صص 152 ـ 125.
4. رقابت و ثبات سياسي، شميراني غلامرضا، فصل نامة مطالعات راهبردي، ش 4، تابستان 1378، صص 213 ـ 208. ن: 2200 ر
پی نوشتها:
[1] . غلامرضا خواجه سروي، رقابت سياسي و ثبات سياسي در جمهوري اسلامي ايران، ص 434.
[2] . سيد عبدالقيوم سجادي، مباني تحزّب در انديشه سياسي اسلام، ص 26.
[3] . قرآن كريم، سورة مومنون، آية 6.
[4] . عبدالحميد ابوالحمد، مباني سياست، ص 432.
[5] . سيد محمد شيرازي، الفقه السياسيه، ص 376.
[6] . احمد كريمي، مقاله، نشرية رسالت، 2/8/80.
[7] . قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، اصول 24، 26، 27، 56.
[8] . نهج البلاغه، خطبة 207.
[9] . سيد عبدالقيوم سجادي، مباني تحزّب در انديشة سياسي اسلام، ص 81 ـ 80.
[10] . محمد حسين فضل الله، تاملات في الفكر السياسي الاسلامي، ص 39.
[11] . سيد عبدالقيوم سجادي، مباني تحزّب در انديشه هاي سياسي اسلام، ص 101 ـ 100.
[12] . غلامرضا خواجه سروي، رقابت سياسي و ثبات سياسي در جمهوري اسلامي ايران، ص 475 به بعد.
منبع: اندیشه قم
نگرش اسلام به عنوان مجموعه تعاليم وحياني به پديدة قدرت كاملاً جنبة ابزاري دارد و مطلوبيت آن به مطلوبيت هدف دارندگان قدرت و نحوة بهره برداري از قدرت منوط است. در چنين چارچوب فكري مفهوم رقابت نيز در راستاي نيل به اهداف متعالي و رسيدن انسان در دو حوزة مادي و معنوي و با جنبه هاي فردي و جمعي نمود مي يابد و از سويي برخي از فعاليت هاي سياسي به منظور تامين سعادت اجتماع به عنوان يك هدف برتر و مشترك كلية جهت گيري ها محسوب مي شود و از سوي ديگر تعاليم ديني اجرا و تحقق اين اهداف را در اقدام دارندگان صلاحيت در يك حوزة رقابتي مطرح مي كند. نوشتة حاضر در پاسخ به پرسش فوق نمودهاي رقابت سياسي در يك جامعة ديني را به صورت كلي و مختصر بررسي مي كند.
تعريف چند اصطلاح مورد نياز:
براي پاسخ به پرسش فوق علاوه بر دانستن مفهوم رقابت سياسي بايد با مفهوم دو اصطلاح ديگر كه ارتباط تنگاتنگي با مفهوم رقابت سياسي دارد آشنا شويم: 1. ثبات سياسي 2. احزاب سياسي.
رقابت سياسي: به طور خلاصه رقابت سياسي بخشي از بازي كلي سياسي است كه متكي به اصول خاص است، كه توسط نهادهاي معيني (غالباً احزاب) به جريان مي افتد و در حقيقت نوعي نگهباني و مراقبت عملي سياستمداران از يكديگر است كه با اميد دستيابي به قدرت سياسي و حفظ آن به شكل بازي با حاصل جمع مثبت (كه تامين كنندة منافع است) مي باشد.
ثبات سياسي: عبارت است از پديده اي كه ناظر است بر فقدان نسبي برخي انواع حوادث سياسي «بي ثبات كننده» اي كه بتوانند الگوي متعارف يك نظام سياسي را تغيير داده، يا با آن از در چالش در آيند.[1]
احزاب سياسي: احزاب جمع حزب است و حزب به طور خلاصه عبارت است از جمعيت سازمان يافته در درون يك نظام سياسي كه داراي عقايد مشترك هستند و براي كسب قدرت و بكارگيري قدرت سياسي جهت اجراي اهداف و ديدگاههايشان با هم متحد شده اند.[2]
نمودهاي رقابت و رقابت سياسي:
آنچه بايد مورد توجه قرار گيرد اين است كه رقابتي كه قرآن و سنت مد نظر دارد و جامعه را بدان ترغيب مي نمايد بسيار عام و گسترده است و مي تواند مصاديق بسيار زيادي را در بر گيرد كه رقابت سياسي سالم يكي از مصاديق آن مي باشد. قرآن كريم سبقت گرفتن از يكديگر در امر خير، نيك و پسنديده را مطلوب دانسته و آنرا از اوصاف بندگان پاكدل و اهل ايمان مي داند. [3] بنابراين سبقت گرفتن از يكديگر در امر خير بيانگر نوعي رقابت در درون جامعه اسلامي است. رقابت بر سر انجام بهترين كارها، حال مي توان گفت: در جامعه اسلامي هر امر و فعاليتي كه عنوان خير و نيكي و پسنديده بودن بر آن صدق كند و از قالب شريعت حقة الهي خارج نباشد، مي تواند يكي از مصاديق رقابت باشد كه قرآن كريم جامعه را به آن ترغيب مي نمايد.
پس تا اينجا جواب كلي به پرسش روشن شده است و در ادامه بايد بگوئيم كه رقابت سياسي هم در اين محدوده جاي مي گيرد يعني مي توان رقابت سياسي را نيز از مصاديق رقابت در امور خير دانست. چرا كه مفهوم خير اولاً: تنها به حوزة فردي محدود نمي گردد. و ثانياً: تنها با نمودهاي اخروي و معنوي مورد توجه قرار نمي گيرد بلكه اموري كه سعادت دنيوي مردم را تامين مي كند و زمينه هاي كمال و سعادت اخروي آنان را فراهم مي سازد، نيز از مصاديق خير خواهد بود. چرا كه مديريت معقول و بايسته جامعة ديني از مصاديق بارز امور خير مي باشد. و صحنة اين مديريت، عرصة رقابت قرار مي گيرد. رقابت در چارچوب حكومت ديني و پذيرش مباني آن اولين شرط ثبات و امنيت ملي است و در جامعه اي ديني همانند جامعة ما دو شرط اساسي نيز دارد:
1. پذيرش مباني امام خميني (ره) در باب حكومت ديني، يعني هر قرائتي از حكومت ديني پذيرفته نيست.
2. پذيرش جايگاه رهبري نظام و نيز مباني ولايت فقيه آنچنان كه در قانون اساسي آمده است.
رقابت سياسي و انتخابات:
انتخابات يكي از بارزترين و برجسته ترين نمودهاي رقابت سياسي است. اگر قانون اساسي جامعه اي پذيرفت كه ملت در تعيين سرنوشتشان دخيل و با نفوذند، انتخابات مناسبترين راه و معقول ترين شيوة تحقق ادارة همگاني است. در اين راستا سازماندهي انتخابات يكي از كارهاي ويژه احزاب سياسي است[4] . به تعبير ديگر اين كار ويژه، با عنوان انتخاب اصلح مطرح مي گردد. حال اين جاست كه رقابت بين افراد، گروه ها و احزاب نمود مي يابد و احزاب سياسي با درك و تحليل مواضع سياسي و شناخت افراد تلاش مي كنند تا چهره هاي شاخص را مورد حمايت و پشتيباني قرار داده و با ايجاد رقابت زمينة انتخاب آنان را فراهم آورند.[5]
لازم به ذكر است كه چارچوب رقابت ها در طول قانون اساسي و قوانين جاري مشخص است و اين چارچوب در تمامي نظام ها معطوف به اصول قانون اساسي است و بر پايه قانون اساسي رقابت ها بايد در جهت تحكيم مباني حكومت ديني باشد. به عنوان مثال نظام جمهوري اسلامي نظامي است كه بر اساس اعتقاد به قرآن و احكام الهي شكل گرفته و مردم در رفراندومهاي گوناگون و انتخابهاي مكرر شكل رقابت را در قالب اسلام و آموزه هاي ديني قبول دارند.[6] به همين دليل براي انتخاب كنندگان و انتخاب شوندگان و به طور كلي چارچوب رقابت ها، قانون اساسي[7] و قوانين عادي حدود و شرايطي را قرار داده است و شوراي نگهبان و نيز وزارت كشور وظايف كليدي دارند.
رقابت سياسي و عملكرد سيستم سياسي:
يكي ديگر از نمودهاي رقابت سياسي در مورد عملكرد سيستم سياسي جامعة اسلامي است. چرا كه نقد عملكرد سيستم سياسي يكي از كارهاي ويژه مهم نظام رقابتي است كه در فرهنگ اسلامي نيز مورد توجه قرار مي گيرد. امام علي ـ عليه السلام ـ اين نكته را در قالب فرمان ديني بيان كرده مي فرمايد: «فعليكم بالتناصح في ذلك و حسن التعاون عليه». (نصيحت و نقد خير خواهانه رسالتي است كه امت اسلامي براي اعانت و ياري حاكم ديني و دولت اسلامي بر دوش دارند.)[8]
به عبارت ديگر نقد دلسوزانه حكومت ديني فراتر از حقوق شهروندي به عنوان يك تكليف سياسي مورد توجه قرار مي گيرد زيرا در ميان امت اسلامي بايد كساني با نقد و نظارت مستمر سلامت حكومت ديني را تضمين نموده از خطاها و انحرافات احتمالي جلوگيري كنند. باز شدن فضاي نقد و نظارت زمينه هاي لازم را براي رقابت نيروها فراهم مي آورد. لذا در فضاي نقد و نظارت بر علمكرد سيستم سياسي كشور رقابت سياسي مي تواند نمود فراواني داشته باشد.
رقابت سياسي و تعدد اجتهادات:
بهره برداري حكومت ديني (حاكم عادل) از قواعد متين و متقن شرعي و استحكام پايه هاي حكومت ديني و قوانين برگرفته از تعاليم ديني نمي تواند عصمت حاكم عادل را اثبات كند. بنابراين حاكم اسلامي هر چند بر فرض از عدالت برخوردار است، امّا احتمال خطا در استنباط و جدي تر از آن در تطبيق و اجراي احكام و شيوه هاي اجرا كاملاً موجه به نظر مي رسد. عدالت حاكم اسلامي تعمّد در خطا را منتفي مي سازد امّا اصل خطا را از بين نمي برد.
اصل خطا پذيري در اجتهاد، همانگونه كه اشاره شد، به عنوان يك اصل پذيرفته شده كاملاً اين معنا را اثبات مي كند. تعدد اجتهادات در زمينة احكام شرعي و به خصوص عبادات، تعدد اجتهاد در امور سياسي و عرفي را به سادگي مي پذيرد. ديگر اينكه تعدد در اجتهادات در زمينة مسائل سياسي بيانگر پذيرش تنوع و تكثر است كه خود بستر لازم براي رقابت سياسي را فراهم مي آورد. نتيجه اينكه اين عرصه نيز مي تواند يكي از عرصه هاي نمود رقابت سياسي باشد. البته براي اهل فن و با رعايت تمامي ضوابط آن.[9]
رقابت سياسي و امر به معروف و نهي از منكر (نمودِ فرهنگي سياسيِ رقابت سياسي)
امر به معروف و نهي از منكر به عنوان روش واقعي تغيير و اصلاح اجتماعي و برخورد با حالت انحرافي كه بر جامعة ديني و دولت اسلامي عارض مي شود رسالت همگاني است كه به خوبي زمينه هاي مشاركت و رقابت سياسي افراد و نيروها را فراهم مي آورد.[10] چرا كه مسلمانان در قبال خوبي و بدي زندگي اجتماعي و رفتار افراد نسبت به يكديگر مسئوليت دارند.
به نظر مي رسد كه در شرايط كنوني با توجه به پيچيدگي هاي زندگي سياسي اعمال نظارت مستقيم و فردي با مشكلات جدي روبروست و گاه در بيشتر موارد تا سر حد عدم امكان مي رسد. در چنين حالتي استفاده از ابزار مناسب كه بتواند مجموعه اي از آراي انتقادي شهروندان را تركيب كرده وارد سيستم سياسي سازد، ضروري به نظر مي رسد. احزاب سياسي كه جمع آوري تقاضاها و وارد كردن آن به سيستم سياسي از كارهاي ويژه آنان محسوب مي شود، يكي از شيوه ها و ابزارهاي مناسب براي اجراي فريضة امر به معروف و نهي از منكر مي باشند.
بنابراين از آنجايي كه استخراج و تبيين شيوه هاي اجراي اين دستور شرعي به شرايط و مقتضيات زمان احاله شده است، اين امر زمينه هاي رقابت در ايجاد بهترين ابزار و مناسبترين راهكار اجرايي را در درون جامعة ديني فراهم مي كند و افراد جامعة ديني به ويژه نخبگان فكري جامعه را فراخوان مي دهد. بدين ترتيب همچنانكه اجراي امر به معروف و نهي از منكر به عنوان مصداق امر خير، در معرض رقابت افراد قرار مي گيرد، كشف بهترين ابزار براي نيل به اين خير مهم نيز در معرض رقابت واقع مي شود. اگر نگوئيم كه واجب بودن رقابت در انجام امور خير مستلزم واجب بودن رقابت در ابزار اجرايي آن مي باشد، حداقل استحباب و مطلوبيت چنين مسابقه و رقابت را نمي توان انكار كرد.[11] نتيجه اينكه رقابت سياسي در اين مورد در دو عرصة كلي معنا مي يابد و نمود پيدا مي كند.
نتيجه گيري:
گرچه در اين زمينه تحقيقات جدي و مبسوطي صورت نگرفته و در نوشتة حاضر با توجه به رعايت اختصار به چند نمونه كلي از نمودهاي رقابت سياسي و مواردي كه رقابت سياسي مي تواند در آنجا معنا پيدا كند، اشاره شده است، امّا با توجه به مباني و چارچوبهايي كه بدان اشاره شد مي توان نمودهاي ديگري از رقابت سياسي مانند: رقابت سياسي در مبارزات سياسي براي رسيدن به اهداف گوناگون، رقابت بر سر تدوين قوانين و همچنين اجراي قوانين و همچنين رقابت سياسي در برنامه ريزيها و.... را تعريف كرد.[12]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
الف) كتابها:
1. رقابت سياسي در جمهوري اسلامي ايران، علي اصغر افتخاري، مركز بررسي هاي استراتژيك، تهران، 80.
2. رقابت سياسي و ثبات سياسي در جمهوري اسلامي ايران، علي رضا خواجه سروي، مركز اسناد، تهران، 82.
3. رقابت ها و چالشهاي سياسي در ايران امروز (مجموعه مقالات منتشر شده)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، تهران، 1381.
ب) مقاله:
1. رقابت سياسي و تشنجات اجتماعي، اطاعت، جواد (گفتگو)، فصل نامة مطالعات راهبردي، ش 4، تابستان 1378، ص 16 ـ 8.
2. چهرة متغير امنيت داخلي، بررسي نسبت امنيت داخلي با رقابت سياسي در جمهوري اسلامي ايران، فصل نامة مطالعات راهبردي، ش 4، تابستان 1378، صص 52 ـ 19.
3. رقابت و ثبات سياسي، رقابت ها و چالش هاي سياسي در ايران امروز (مجموعه مقالات منتشر شده)، ايوبي حجت الله، جلد اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان چاپ و انتشارات، تهران، 1380، صص 152 ـ 125.
4. رقابت و ثبات سياسي، شميراني غلامرضا، فصل نامة مطالعات راهبردي، ش 4، تابستان 1378، صص 213 ـ 208. ن: 2200 ر
پی نوشتها:
[1] . غلامرضا خواجه سروي، رقابت سياسي و ثبات سياسي در جمهوري اسلامي ايران، ص 434.
[2] . سيد عبدالقيوم سجادي، مباني تحزّب در انديشه سياسي اسلام، ص 26.
[3] . قرآن كريم، سورة مومنون، آية 6.
[4] . عبدالحميد ابوالحمد، مباني سياست، ص 432.
[5] . سيد محمد شيرازي، الفقه السياسيه، ص 376.
[6] . احمد كريمي، مقاله، نشرية رسالت، 2/8/80.
[7] . قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، اصول 24، 26، 27، 56.
[8] . نهج البلاغه، خطبة 207.
[9] . سيد عبدالقيوم سجادي، مباني تحزّب در انديشة سياسي اسلام، ص 81 ـ 80.
[10] . محمد حسين فضل الله، تاملات في الفكر السياسي الاسلامي، ص 39.
[11] . سيد عبدالقيوم سجادي، مباني تحزّب در انديشه هاي سياسي اسلام، ص 101 ـ 100.
[12] . غلامرضا خواجه سروي، رقابت سياسي و ثبات سياسي در جمهوري اسلامي ايران، ص 475 به بعد.
منبع: اندیشه قم
