فهم قرآن و نیاز به سنت
پرسش :
برخی قائلند که فهم قرآن نیازی به سنت ندارد. آیا این نظریه قابل قبول است؟
پاسخ :
بطلان این نظریه، نیاز چندانى به برهان ندارد؛ زیرا با اندکى تأمّل، روشن مى شود که ملاحظات سیاسى، مبناى اصلى آن بوده است ، نه باورهاى علمى و دینى. در عین حال، دلایل ذیل، بطلان این دیدگاه را روشن مى سازند:
اجتهاد در برابر نصّ قرآن
نظریّه بى نیاز بودن قرآن شناسى از سنّت، در مقابل آیاتى است که پیامبر خدا را مُبیِّن و مفسّر وحى، معرّفى کرده و اطاعت از ایشان را مانند اطاعت از خداوند، واجب نموده اند.[۱]
همچنین آیاتى از قرآن، تأکید دارند که این کتاب، روشن و روشنگر همه چیز است، مثل:
«لَّقَدْ أَنزَلْنَآ ءَایَاتٍ مُّبَیِّنَاتٍ.[۲]
تحقیقا آیاتى روشنگر را فرو فرستادیم».
«هَذَا بَیَانٌ لِّلنَّاسِ.[۳]
این، بیانى براى مردم است» .
«نَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِّکُلِّ شَىْءٍ.[۴]
و این قرآن را که روشنگر هر چیزى است ، بر تو فرو فرستادیم» .
این آیات، بى تردید، بدین معنا نیستند که همه معارف قرآن، براى همه مردم ، واضح و روشن است و نیازى به تفسیر وتبیین ندارد؛ بلکه معارف قرآن، مراتبى دارد و هر کس به حسب استعداد و ظرفیت فکرى و روحى خود، از روشنایى و روشنگرى این کتاب آسمانى، پرتو مى گیرد.[۵]
همچنین آیاتى از قرآن، تأکید دارند که این کتاب، روشن و روشنگر همه چیز است، مثل:
«لَّقَدْ أَنزَلْنَآ ءَایَاتٍ مُّبَیِّنَاتٍ.[۲]
تحقیقا آیاتى روشنگر را فرو فرستادیم».
«هَذَا بَیَانٌ لِّلنَّاسِ.[۳]
این، بیانى براى مردم است» .
«نَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِّکُلِّ شَىْءٍ.[۴]
و این قرآن را که روشنگر هر چیزى است ، بر تو فرو فرستادیم» .
این آیات، بى تردید، بدین معنا نیستند که همه معارف قرآن، براى همه مردم ، واضح و روشن است و نیازى به تفسیر وتبیین ندارد؛ بلکه معارف قرآن، مراتبى دارد و هر کس به حسب استعداد و ظرفیت فکرى و روحى خود، از روشنایى و روشنگرى این کتاب آسمانى، پرتو مى گیرد.[۵]
اجتهاد در برابر نصّ پیامبر(ص)
تصمیم پیامبر(ص) در باره نوشتن چیزى که مانع از گم راهى امّت شود ـ که شرح آن گذشتـ، به روشنى نشان مى دهد که قرآن ، به تنهایى، مانع گم راهى نیست. تجربه تاریخ اسلام هم این واقعیت را تأیید کرده است و اگر نبود جز این که نظریه بى نیازى قرآن از سنّت، اجتهاد در برابر سخن کسى است که به تصریح قرآن، از سرِ هوس، سخن نمى گوید[۶] و اطاعت از او ، اطاعت از خداست[۷] و مردم، موظّف به انجام دادن همه اوامر او هستند،[۸] همین براى اثبات بطلان آن ، کافى بود.
اجماع امّت اسلامى بر نیازمندى به سنّت
اجماع مسلمانان در عمل کردن به سنّت و معتبر دانستن آن به عنوان دومین منبع معرفت دینى در کنار قرآن، دلیل دیگرى بر ردّ دیدگاه نخست، محسوب مى شود.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] مانند آیه ۴۴ از سوره نحل و آیه ۹۲ از سوره مائده.
[۲] نور : آیه ۴۶ .
[۳] آل عمران : آیه ۱۳۸ .
[۴] نحل : آیه ۸۹ .
[۵] ر.ک : ص ۶۳ (درآمد / مراتب قرآن شناسى) .
[۶] «مَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ یُوحَى ؛ و از سرِ هوس ، سخن نمى گوید . این (قرآن) ، بجز وحى اى که فرو فرستاده مى شود ، نیست» (نجم: آیه ۳ ـ ۴) .
[۷] «مَّن یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ؛ هر کس پیامبر را اطاعت کند، خداوند را اطاعت کرده است» (نساء:آیه۸۰).
[۸] «مَآ ءَاتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُواْ ؛ آنچه را که پیامبر به شما داده است ، بگیرید و از آنچه شما را باز داشته ، باز ایستید» (حشر : آیه ۷) .
منبع: دانشنامه قرآن و حدیث، آیت الله محمدی ری شهری، ج ۱، نشر دارالحدیث، ص ۴۱ - ۷۴
در این زمینه حتما بخوانید:
پی‌نوشت‌ها:
[۱] مانند آیه ۴۴ از سوره نحل و آیه ۹۲ از سوره مائده.
[۲] نور : آیه ۴۶ .
[۳] آل عمران : آیه ۱۳۸ .
[۴] نحل : آیه ۸۹ .
[۵] ر.ک : ص ۶۳ (درآمد / مراتب قرآن شناسى) .
[۶] «مَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ یُوحَى ؛ و از سرِ هوس ، سخن نمى گوید . این (قرآن) ، بجز وحى اى که فرو فرستاده مى شود ، نیست» (نجم: آیه ۳ ـ ۴) .
[۷] «مَّن یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ؛ هر کس پیامبر را اطاعت کند، خداوند را اطاعت کرده است» (نساء:آیه۸۰).
[۸] «مَآ ءَاتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُواْ ؛ آنچه را که پیامبر به شما داده است ، بگیرید و از آنچه شما را باز داشته ، باز ایستید» (حشر : آیه ۷) .
منبع: دانشنامه قرآن و حدیث، آیت الله محمدی ری شهری، ج ۱، نشر دارالحدیث، ص ۴۱ - ۷۴
در این زمینه حتما بخوانید:
