شبهه برتری حضرت مریم (س) از حضرت فاطمه (س)
پرسش :
آیا این سخن که حضرت مریم (علیها السلام) از حضرت صدیقه کبری (علیها السلام) برتر است صحیح است؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
آیاتی که برگزیدگی حضرت مریم بر زنان عالم را بیان کرده مبنای پذیرش روایاتی شده که از آنها افضلیت حضرت مریم برداشت می شود. لکن مراد از«عالمین» در قرآن که در موارد دیگر از جمله درباره بنی اسرائیل نیز به کار رفته، مردم همان عصر است. ضمن اینکه روایاتی وجود دارد که به افضلیت حضرت فاطمه بر همه زنان تصریح شده. و در بسیاری از روایات، حضرت فاطمه(س) را به عنوان برترین بانوی دو عالم یا بدون استثناء سرور زنان اهل بهشت معرفی نموده است. و حتی در روایتی به خصوص فاطمه(س) را برتر از مریم معرفی می کند.
پاسخ تفصیلی:
فضیلت فاطمه زهرا(علیها السلام) نسبت به دیگر زنان در روایات مختلفی وارد شده است. اما در برخی از روایات افضلیت حضرت فاطمه(علیها السلام) تحت الشعاع افضلیت حضرت مریم قرار گرفته است.
باید گفت: اولاً: مبنای پذیرش این دسته از روایات ظاهراً توجه به آیاتی است که برگزیدگی حضرت مریم بر زنان عالم را مورد تأکید قرار می‌دهد؛ مثل آیه 42 آل عمران، با این تصور که مراد از «عالمین» در آیه یاد شده مطلق قرون و اعصار باشد. غافل از آن که مراد از کلمه «عالمین» در قرآن که در موارد دیگر از جمله درباره بنی اسرائیل نیز به کار رفته است ( مثل: بقره، آیات47 و 122) همان عصر و زمان حضرت مریم است نه زمان‌های دیگر.
ثانیاً: این موضوع در روایات دیگری که درباره افضلیت حضرت فاطمه بر همة زنان وارد شده، مورد تصریح قرار گرفته است. از جمله عمران بن حصین نقل می‌کند که روزی فاطمة زهرا(علیها السلام) بیمار بود. به اتفاق رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از آن بانو عیادت کردم. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در ضمن صحبت فرمود: «... یا بنیة اما ترضین ان تکونی سیدة نساء العالمین»؛ (آیا خشنود نیستی که سرور زنان عالم با شی؟) حضرت فاطمه(علیها السلام) عرض کرد: ای پدر؛ کاش چنین باشد، اما مریم دختر عمران چه می شود؟ پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: «دخترم او سرور زنان عصر خود بود و تو سرور زنان عالم خود هستی...».(1)
مضافاً بر اینکه در بسیاری از روایات دیگر که در منابع معتبر حدیثی نقل شده، حضرت فاطمه(علیها السلام) را به عنوان برترین بانوی دو عالم معرفی نموده است بدون آنکه حضرت مریم(علیها السلام) را استثناء کند مانند این روایت که پیامبر(صلی الله علیه وآله) به فاطمه(علیها السلام) فرمود: «یا فاطمه ألا ترضین ان تکونی سیدة نساء العالمین ...»؛ (ای فاطمه آیا راضی نیستی که برترین بانوی زنان جهان باشی...)(2)
یا در روایاتی پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) فاطمه(علیها السلام) را بدون استثناء سرور زنان اهل بهشت می نامد با اینکه می دانیم یکی از اهل بهشت مریم دختر عمران است(3).
از طرفی در مقابل این دسته از روایات روایتی وجود دارد که به خصوص فاطمه(علیها السلام) را برتر از مریم معرفی می کند مانند این روایت که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: چهار زن بانوان روزگار خود هستند: مریم دختر عمران، آسیه دختر مزاحم، خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمد(صلی الله علیه وآله) و برترین ایشان در عالم فاطمه است.
نیز در برخی از روایات حضرت فاطمه سرور زنان این امت و سرور زنان مؤمنین وصف شده است.
از این رو برخی از بزرگان اهل سنت در افضلیت مریم بر فاطمه(علیها السلام) تشکیک کرده اند و برتر بودن فاطمه را صحیح تر دانسته اند؛ از جمله:
مظهری در تفسیر(4) خود می نویسد: این احادیث(5) دلالت دارد بر اینکه فاطمه(علیها السلام) افضل از مریم است؛ زیرا عبارت «نساء اهل الجنة» (زنان اهل بهشت) عبارت عامی است که قابل تخصیص به یک زمان خاصی نیست، بر خلاف قول خداوند متعال که خطاب به مریم فرمود: «اصطفاک علی نساء العالمین»؛ ( خدا تو را از بین زنان عالم برگزید)؛ چرا که احتمال دارد مراد از «عالمین» زنان عصر خود مریم(علیها السلام) باشد. البته ابویعلی و ابن حبّان و حاکم و طبرانی از ابو سعید خدری روایت کرده اند که: پیغمبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: فاطمه سرور زنان اهل بهشت است مگر مریم. و همچنین ترمذی از ام سلمه از فاطمه روایت کرده است که فرمود: پیامبر به من خبر داد که من سرور زنان اهل بهشتم به جز مریم دختر عمران.
این دو حدیث دلالت دارند بر اینکه مریم مقامش پایین تر از فاطمه نیست، اما دلالت ندارند که مریم از فاطمه برتر باشد. و آنچه که در صحیحین و مسند احمد و سنن ترمذی و مستدرک حاکم نقل شده که «فاطمه پاره ی تن رسول خداست» دلالت می کند که فاطمه از همه زنان و مردان برتر است؛ چنانچه مالک می گوید: «لا نعدل ببضعة رسول الله احداً»؛ (هیچکس را همتای پاره ی تن رسول خدا نمی دانیم.) ...
پی نوشت:
(1). ابن شاهین، فضائل فاطمة، ص 64؛ ابن المغازلی، المناقب، ص 474.
(2). حاکم نیشابوری، المستدرک، ج 3، ص 366.
(3). حاکم نیشابوری، المستدرک، ج 3، ص 363.
(4). التفسیر المظهری، ج 2، قسم 1، ص 48.
(5). احادیثی که دلالت دارد فاطمه(س) سرور زنان اهل بهشت یا امت اسلام یا مؤمنین است.
پرسش‌های مرتبط با حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها:
آیاتی که برگزیدگی حضرت مریم بر زنان عالم را بیان کرده مبنای پذیرش روایاتی شده که از آنها افضلیت حضرت مریم برداشت می شود. لکن مراد از«عالمین» در قرآن که در موارد دیگر از جمله درباره بنی اسرائیل نیز به کار رفته، مردم همان عصر است. ضمن اینکه روایاتی وجود دارد که به افضلیت حضرت فاطمه بر همه زنان تصریح شده. و در بسیاری از روایات، حضرت فاطمه(س) را به عنوان برترین بانوی دو عالم یا بدون استثناء سرور زنان اهل بهشت معرفی نموده است. و حتی در روایتی به خصوص فاطمه(س) را برتر از مریم معرفی می کند.
پاسخ تفصیلی:
فضیلت فاطمه زهرا(علیها السلام) نسبت به دیگر زنان در روایات مختلفی وارد شده است. اما در برخی از روایات افضلیت حضرت فاطمه(علیها السلام) تحت الشعاع افضلیت حضرت مریم قرار گرفته است.
باید گفت: اولاً: مبنای پذیرش این دسته از روایات ظاهراً توجه به آیاتی است که برگزیدگی حضرت مریم بر زنان عالم را مورد تأکید قرار می‌دهد؛ مثل آیه 42 آل عمران، با این تصور که مراد از «عالمین» در آیه یاد شده مطلق قرون و اعصار باشد. غافل از آن که مراد از کلمه «عالمین» در قرآن که در موارد دیگر از جمله درباره بنی اسرائیل نیز به کار رفته است ( مثل: بقره، آیات47 و 122) همان عصر و زمان حضرت مریم است نه زمان‌های دیگر.
ثانیاً: این موضوع در روایات دیگری که درباره افضلیت حضرت فاطمه بر همة زنان وارد شده، مورد تصریح قرار گرفته است. از جمله عمران بن حصین نقل می‌کند که روزی فاطمة زهرا(علیها السلام) بیمار بود. به اتفاق رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از آن بانو عیادت کردم. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در ضمن صحبت فرمود: «... یا بنیة اما ترضین ان تکونی سیدة نساء العالمین»؛ (آیا خشنود نیستی که سرور زنان عالم با شی؟) حضرت فاطمه(علیها السلام) عرض کرد: ای پدر؛ کاش چنین باشد، اما مریم دختر عمران چه می شود؟ پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: «دخترم او سرور زنان عصر خود بود و تو سرور زنان عالم خود هستی...».(1)
مضافاً بر اینکه در بسیاری از روایات دیگر که در منابع معتبر حدیثی نقل شده، حضرت فاطمه(علیها السلام) را به عنوان برترین بانوی دو عالم معرفی نموده است بدون آنکه حضرت مریم(علیها السلام) را استثناء کند مانند این روایت که پیامبر(صلی الله علیه وآله) به فاطمه(علیها السلام) فرمود: «یا فاطمه ألا ترضین ان تکونی سیدة نساء العالمین ...»؛ (ای فاطمه آیا راضی نیستی که برترین بانوی زنان جهان باشی...)(2)
یا در روایاتی پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) فاطمه(علیها السلام) را بدون استثناء سرور زنان اهل بهشت می نامد با اینکه می دانیم یکی از اهل بهشت مریم دختر عمران است(3).
از طرفی در مقابل این دسته از روایات روایتی وجود دارد که به خصوص فاطمه(علیها السلام) را برتر از مریم معرفی می کند مانند این روایت که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: چهار زن بانوان روزگار خود هستند: مریم دختر عمران، آسیه دختر مزاحم، خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمد(صلی الله علیه وآله) و برترین ایشان در عالم فاطمه است.
نیز در برخی از روایات حضرت فاطمه سرور زنان این امت و سرور زنان مؤمنین وصف شده است.
از این رو برخی از بزرگان اهل سنت در افضلیت مریم بر فاطمه(علیها السلام) تشکیک کرده اند و برتر بودن فاطمه را صحیح تر دانسته اند؛ از جمله:
مظهری در تفسیر(4) خود می نویسد: این احادیث(5) دلالت دارد بر اینکه فاطمه(علیها السلام) افضل از مریم است؛ زیرا عبارت «نساء اهل الجنة» (زنان اهل بهشت) عبارت عامی است که قابل تخصیص به یک زمان خاصی نیست، بر خلاف قول خداوند متعال که خطاب به مریم فرمود: «اصطفاک علی نساء العالمین»؛ ( خدا تو را از بین زنان عالم برگزید)؛ چرا که احتمال دارد مراد از «عالمین» زنان عصر خود مریم(علیها السلام) باشد. البته ابویعلی و ابن حبّان و حاکم و طبرانی از ابو سعید خدری روایت کرده اند که: پیغمبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: فاطمه سرور زنان اهل بهشت است مگر مریم. و همچنین ترمذی از ام سلمه از فاطمه روایت کرده است که فرمود: پیامبر به من خبر داد که من سرور زنان اهل بهشتم به جز مریم دختر عمران.
این دو حدیث دلالت دارند بر اینکه مریم مقامش پایین تر از فاطمه نیست، اما دلالت ندارند که مریم از فاطمه برتر باشد. و آنچه که در صحیحین و مسند احمد و سنن ترمذی و مستدرک حاکم نقل شده که «فاطمه پاره ی تن رسول خداست» دلالت می کند که فاطمه از همه زنان و مردان برتر است؛ چنانچه مالک می گوید: «لا نعدل ببضعة رسول الله احداً»؛ (هیچکس را همتای پاره ی تن رسول خدا نمی دانیم.) ...
پی نوشت:
(1). ابن شاهین، فضائل فاطمة، ص 64؛ ابن المغازلی، المناقب، ص 474.
(2). حاکم نیشابوری، المستدرک، ج 3، ص 366.
(3). حاکم نیشابوری، المستدرک، ج 3، ص 363.
(4). التفسیر المظهری، ج 2، قسم 1، ص 48.
(5). احادیثی که دلالت دارد فاطمه(س) سرور زنان اهل بهشت یا امت اسلام یا مؤمنین است.
پرسش‌های مرتبط با حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها:
