بخش پرسش و پاسخ سایت راسخون

حرمت شراب حتی قطره ای از آن

پرسش :

«حرمت شراب» به خاطر اجتناب از «ضرر جسمی و یا زوال عقل» انسان است، ولی شراب «منافعی» هم دارد؛ با نوشیدن «مقدار کمی» هم به منافع آن می رسیم، هم از ضررهایش در امان هستیم. حال چرا شراب «مطلقا» حرام است؟!

پاسخ :

پاسخ اجمالی:
برخی می گویند شراب منافعی هم دارد؛ با نوشیدن مقدار کمی از آن، هم به منافع آن می رسیم، هم از ضررهایش در امان هستیم. در پاسخ می گوییم: این مقدار کم، معیاری ندارد و هر کسی با توجّه به شرایطش مقدار را تعیین می کند، که نتیجه آن قبح زدایی از شرابخواری است. در واقع برداشتن حرمت از مقدار کم شراب، به افراد ضعیف الایمان چراغ سبز می دهد که حریم این قانون الهى را بشکنند، که نتیجه این سهل گیری سست شدن قانون الهی و همه گیر شدن پدیده زشت می خوارگی خواهد بود.

پاسخ تفصیلی:
آشامیدن شراب حرام و از گناهان کبیره است بلکه در بعضى از اخبار بزرگترین گناه شمرده شده است و اگر کسى آن را حلال بداند در صورتى که متوجه باشد که لازمه حلال دانستن آن تکذیب خدا و پیغمبر(صلى الله علیه و آله) مى باشد کافر است.(1)
از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) روایت شده است که فرمود:«حَرَّمَهَا لِأَنَّهَا أُمُّ الْخَبَائِثِ وَ رَأْسُ کُلِّ شَرٍّ یَأْتِی عَلَى شَارِبِهَا سَاعَةٌ یُسْلَبُ لُبُّهُ وَ لَا یَعْرِفُ رَبَّهُ وَ لَا یَتْرُکُ مَعْصِیَةً إِلَّا رَکِبَهَا وَ لَا حُرْمَةً إِلَّا انْتَهَکَهَا وَ لَا رَحِمٌ مَاسَّةٌ إِلَّا قَطَعَهَا وَ لَا فَاحِشَةٌ إِلَّا أَتَاهَا» (2)؛ (خداوند شراب خواری را حرام کرد برای اینکه ریشه بدی ها و منشأ گناهان است و کسى که شراب مى خورد عقل خود را از دست مى دهد و در آن موقع خدا را نمى شناسد و از هیچ گناهى باک ندارد. احترام هیچ کس را نگه نمى دارد و حقّ خویشان نزدیک را رعایت نمى کند و از زشتی هاى آشکار رو نمى گرداند).
بنابراین شارع مقدّس شراب را حرام کرده است چون سبب از بین رفتن عقل آدمى مى شود و او را از همه چیز بازمى دارد و مفاسد فراوان دیگرى به دنبال دارد. حال اگر شخصى به مقدار بسیار کم و مثلا با قطره چکان یک قطره شراب در دهان خویش بچکاند، چه حکمى دارد؟ چرا باز هم نظر فقها بر تحریم آن است؟ اگر فلسفه حرمت شراب آن اثرات سوء است، مقدار کم شراب که دارای چنین اثراتی نیست، بنابراین چرا باید حرام باشد؟
جواب این است که نوشیدن این مقدار - هر چند هیچ یک از مفاسد بالا را ظاهرا ندارد - جایز نیست. چرا که مصالح و مفاسد احکام (واجبات و محرّمات) در بسیارى از موارد جنبه عمومى و به صورت صد درصد ندارد، بلکه از این نظر مانند قوانین بشرى است که از یک فلسفه غالبى نشأت مى گیرد. مثلا، فلسفه تحریم شراب فساد عقل و وقوع نزاع و بغض و دور شدن از ذکر خداست؛ ولى با این حال ممکن است در فرد یا در افرادى به هنگام خوردن شراب مخصوصا به مقدار کم این آثار ظاهر نشود. به یقین این موضوع دلیل بر حلال بودن شراب براى آنان نخواهد بود چرا که موضوع تحریم «شراب به طور مطلق» است و حکمت و علّتِ آن جنبه غالبى دارد.(3) یعنی مصرف مشروبات الکلی در «غالب افراد» اثر منفی دارد و از طرفی غالب افراد اهل نگه داشتن «اندازه» و رعایت «مقدار کم» نیستند.
برداشتن حرمت از مقدار کم شراب به افراد ضعیف الایمان چراغ سبز می دهد که حریم این قانون الهى را بشکنند؛ چون یک نفر مى گوید: «با چند قطره»، دیگرى «با یک استکان»، سومى «با یک لیوان» و نفر چهارم مدعى مى شود که اگر «یک بطرى شراب» هم بخورد مست نمى شود و دیگر قابل کنترل نخواهد بود. [چرا که این «مقدار کم»، «معیاری» ندارد و هر کسی با توجّه به وضع خودش این «مقدار» را تعیین می کند، که نتیجه آن شرابخواری در «مقدارهای متفاوت» و قبح زدایی از آن است.] لذا براى این که بتوان کنترل کرد، کم و زیاد آن حرام شده است.(4) نتیجه این سهل گیری سست شدن قانون الهی و همه گیر شدن پدیده زشت می خوارگی خواهد بود.
در روایات متعدّدى نیز آمده است: «ما اسْکَرَ کَثیرُهُ فَقَلیلُهُ حَرامٌ‏» (5)؛ (آنچه که مقدار زیادش باعث مستى شود، مقدار کمش هم حرام است).
[بنابراین، حلال دانستن] مقدار کم آن که ظاهرا مفاسد شراب خوارى را ندارد، موجب سوء استفاده مى گردد، و برخى از مردم به این بهانه که فلان مقدار از شراب تأثیرى در ما نمى گذارد به شراب خوارى مى پردازند و به این بهانه این قانون الهى غالبا نقض مى شود.(6)
به همین خاطر در فتاوای فقهی، سخت گیری های شدیدی درباره نوشیدن شراب وجود دارد و برای مثال فقیهی مثل آیت الله مکارم شیرازی درباره امکان مصارف پزشکی و دارویی در نوشیدن شراب می گوید که خوردن شراب تنها در صورتى جایز است که ضرورت قطعى پیدا کند و داروى منحصر به فرد باشد و جانشینى نداشته باشد و غالبا چنین نیست.(7)
یعنی خواصی که برای شراب برشمرده می شود بدین گونه نیست که هیچ دارویى نتواند مانند آن و در حد آن مؤثّر نباشد.

پی نوشت:
(1). رساله توضیح المسائل، مکارم شیرازی، ناصر، قم، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، 1429هـ.ق، چاپ پنجاه و دوم‏، ص 435.
(2). الإحتجاج على أهل اللجاج، طبرسى، احمد بن على‏، محقق / مصحح: خرسان، محمد باقر، مشهد، نشر مرتضى‏، 1403هـ.ق، چاپ اول‏، ج 2، ص 347.
(3). دائرة المعارف فقه مقارن، مکارم شیرازی، ناصر، قم، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، 1427هـ.ق، چاپ اول‏، ج ‏1، ص 405.
(4). از تو سوال مى کنند، مجموعه سوالات قرآنى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله)، مکارم شیرازی، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژاد، ابوالقاسم، قم، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، 1387هـ.ش، ص 107.
(5). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407هـ.ق، چاپ چهارم‏، ج 6، ص 408.
(6). حیله هاى شرعى و چاره جویى هاى صحیح‏، مکارم شیرازی، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژاد، ابوالقاسم، قم، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، 1428هـ.ق، چاپ دوم، ص 36.
(7). احکام پزشکی، مکارم شیرازی، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژاد، ابوالقاسم، قم، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، 1429هـ ق، چاپ اول، ص 228.

پرسش های مرتبط: