چگونگی زیارت
پرسش :
چگونه زیارت کنیم که بیشترین تأثیر معنوی را داشته باشد و دعا و زیارت ما نزد خداوند قبول باشد؟
پاسخ :
باید دانست گام برداشتن به سوی «زیارت» و فراهم ساختن مقدمات و شرایط مناسب برای زیارت، برای آمادگی بیشتر خود ما و دور شدن از دلبستگی ها و وابستگی های غبارآلود است تا با پاکی و حضور قلب هر چه بیشتر به حضور نورانی معصومان(علیهم السلام) راه یابیم؛ از این‌رو قرآن مجید برای ورود به مکان مقدس می فرماید:
«فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوًی»؛[۱] «پای پوش خود را بیرون آور که تو در سرزمین مقدس «طوی» هستی»
برای اینکه زیارت بیشترین تأثیر معنوی را داشته باشد رعایت شرایطی لازم است که به مهم ترین آنها اشاره می شود:
۱ – نخست طهارت ظاهری مانند وضو و غسل زیارت و طهارت باطنی که همان زدودن درون از رذایل اخلاقی و دست یابی به اخلاص است.
«فیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَ اللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرینَ»[۲]
۲ – پوشیدن لباس پاک و نو و عطرآگین کردن خود.
«یا بَنی آدَمَ خُذُوا زینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ»[۳]
۳ – کنار گذاشتن صدقه و انفاق به فقرا.
«وَ أَنْفِقُوا مِمّا جَعَلَکُمْ مُسْتَخْلَفینَ فیهِ فَالَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ أَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ کَبیرٌ»[۴]
۴ – پرهیز از سخنان بیهوده و لغو، تمرکز حواس و حضور قلب.
«وَ الَّذینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»[۵]
۵ – تسبیح و حمد خداوند و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) و گفتن «استغفرالله ربی و اتوب الیه»
«إِنَّ اللّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیمً»[۶]
۶ – خواندن اذن دخول و اجازه ورود خواستن.
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلّا أَنْ یُوْذَنَ لَکُمْ»[۷]
۷ – هرگاه ضریح مطهر را دیدید قبل از شروع به خواندن زیارت ذکر «الله اکبر» را چندین بار تکرار کنید.
«وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَدًا وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبیرً»[۸]
۸ – چنانچه عذری ندارد زیارت را ایستاده بخواند.
۹ – خواندن زیارات مأثوره‌ای هم‌چون «امین‌الله، جامعه‌کبیره، صلوات خاصه…».
۱۰ – هنگام خواندن زیارت صدای خود را بلند نکند.
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ»[۹]
۱۱ – دو رکعت نماز زیارت پس از اتمام زیارت.
«قُلْ لِعِبادِیَ الَّذینَ آمَنُوا یُقیمُوا الصَّلاهَ وَ یُنْفِقُوا مِمّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَهً»[۱۰]
۱۲ – تلاوت آیاتی از کلام‌الله مجید (قرآن) و هدیه به روح مقدس امام(علیه السلام).
«فَاقْرَوُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»[۱۱]
۱۳ – عزم و تصمیم بر ترک گناه و توبه در حضور امام (علیه السلام).
«تُوبُوا إِلَی اللّهِ تَوْبَهً نَصُوح»[۱۲]
۱۴ – مهمترین ادب زیارت، حضور قلب نسبت به یاد خدا و فروتنی و تواضع به درگاه اولیای خدا می‌باشد.
«ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَ قُولُوا حِطَّهٌ نَغْفِرْ لَکُمْ خَطایاکُمْ وَ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ»؛[۱۳]
«و [نیز به یادآرید] هنگامی را که گفتیم: «بدین شهر درآیید، و از [نعمت‌های] آن، هر گونه خواستید، فراوان بخورید، و سجده‌کنان از در [بزرگ] درآیید؛ و بگویید: [خداوندا،] گناهان ما را بریز. تا خطاهای شما را ببخشاییم، و [پاداش] نیکوکاران را خواهیم افزود».
نکته‌ها و پیام‌ها:
«ادْخُلُوا الْبابَ» دستور به حرکت و ورود، حکایت از اهمیت و لزوم همت و تلاش برای فراهم‌سازی زمینه‌های سفر به مکان‌های مقدس دارد.
«سُجَّداً» بر لزوم تواضع و فروتنی هنگام انجام زیارت تأکید دارد.
«قُولُوا» خداوند می‌فرماید: «بگویید» یعنی خودتان را به این حد از آمادگی و پذیرش برسانید که اعتراف کنید و دعا کنید.
«حِطَّهٌ» گناهان ما را بریز. و این درخواست نشان از آن دارد که نخست باید پاک شد، آن گاه طلب نور و هدایت کرد.
«نَغْفِرْ لَکُمْ خَطایاکُمْ» نتیجه ورود همراه با تواضع و دعا و اعتراف به درگاه الهی، بشارت آمرزش خطاهاست.
«وَ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ» البته چه بسا زائران انسان‌های پاک و به دور از خطاها باشند که در این صورت زیارت موجب ترفیع درجات و افزایش پاداش می‌شود.
در پایان دعا جهت سلامتی و فرج امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و حفظ نظام اسلامی و طلب رحمت و آمرزش برای همه مسلمانان و سفارش‌کنندگان انجام گیرد.
وداع
از آداب زیارت، زیارت وداع هنگام بازگشت از شهر زیارتی است که پس از انجام اعمال و آداب زیارت هنگام خروج از حرم زیارت وداع را می خوانیم و در این زیارت از خداوند درخواست می کنیم که این زیارت را آخرین زیارت ما قرار ندهد و بارها موفق شویم و اگر فرصت دنیا را از دست دادیم در قیامت با معصومان هم‌نشین باشیم، بنابراین زیارت وداع به معنای دل بریدن و روگردانی نیست، بلکه در زیارت وداع، دعا و درخواست زیارت دوباره است.
پی نوشت ها:
[۱] – طه (۲۰)، آیه ۱۲
[۲] – توبه (۹)، آیه ۱۰۸
[۳] – اعراف (۷)، آیه ۳۱
[۴] – حدید (۵۷)، آیه ۷
[۵] – مؤمنون (۲۳)، آیه ۳
[۶] – احزاب (۳۳)، آیه ۵۶
[۷] – همان، آیه ۵۳
[۸] – اسراء (۱۷)، آیه ۱۱۱
[۹] – حجرات (۴۹)، آیه ۲
[۱۰] – ابراهیم (۱۴)، آیه ۳۱
[۱۱] – مزمل (۷۳)، آیه ۲۰
[۱۲] – تحریم (۶۶)، آیه ۸
[۱۳] – بقره (۲)، آیه ۵۸
منبع: آداب و احکام زیارت، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، گروه اخلاق و عرفان دفتر نشر معارف، 1394.
«فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوًی»؛[۱] «پای پوش خود را بیرون آور که تو در سرزمین مقدس «طوی» هستی»
برای اینکه زیارت بیشترین تأثیر معنوی را داشته باشد رعایت شرایطی لازم است که به مهم ترین آنها اشاره می شود:
۱ – نخست طهارت ظاهری مانند وضو و غسل زیارت و طهارت باطنی که همان زدودن درون از رذایل اخلاقی و دست یابی به اخلاص است.
«فیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَ اللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرینَ»[۲]
۲ – پوشیدن لباس پاک و نو و عطرآگین کردن خود.
«یا بَنی آدَمَ خُذُوا زینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ»[۳]
۳ – کنار گذاشتن صدقه و انفاق به فقرا.
«وَ أَنْفِقُوا مِمّا جَعَلَکُمْ مُسْتَخْلَفینَ فیهِ فَالَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ أَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ کَبیرٌ»[۴]
۴ – پرهیز از سخنان بیهوده و لغو، تمرکز حواس و حضور قلب.
«وَ الَّذینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»[۵]
۵ – تسبیح و حمد خداوند و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) و گفتن «استغفرالله ربی و اتوب الیه»
«إِنَّ اللّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیمً»[۶]
۶ – خواندن اذن دخول و اجازه ورود خواستن.
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلّا أَنْ یُوْذَنَ لَکُمْ»[۷]
۷ – هرگاه ضریح مطهر را دیدید قبل از شروع به خواندن زیارت ذکر «الله اکبر» را چندین بار تکرار کنید.
«وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَدًا وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبیرً»[۸]
۸ – چنانچه عذری ندارد زیارت را ایستاده بخواند.
۹ – خواندن زیارات مأثوره‌ای هم‌چون «امین‌الله، جامعه‌کبیره، صلوات خاصه…».
۱۰ – هنگام خواندن زیارت صدای خود را بلند نکند.
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ»[۹]
۱۱ – دو رکعت نماز زیارت پس از اتمام زیارت.
«قُلْ لِعِبادِیَ الَّذینَ آمَنُوا یُقیمُوا الصَّلاهَ وَ یُنْفِقُوا مِمّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَهً»[۱۰]
۱۲ – تلاوت آیاتی از کلام‌الله مجید (قرآن) و هدیه به روح مقدس امام(علیه السلام).
«فَاقْرَوُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»[۱۱]
۱۳ – عزم و تصمیم بر ترک گناه و توبه در حضور امام (علیه السلام).
«تُوبُوا إِلَی اللّهِ تَوْبَهً نَصُوح»[۱۲]
۱۴ – مهمترین ادب زیارت، حضور قلب نسبت به یاد خدا و فروتنی و تواضع به درگاه اولیای خدا می‌باشد.
«ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَ قُولُوا حِطَّهٌ نَغْفِرْ لَکُمْ خَطایاکُمْ وَ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ»؛[۱۳]
«و [نیز به یادآرید] هنگامی را که گفتیم: «بدین شهر درآیید، و از [نعمت‌های] آن، هر گونه خواستید، فراوان بخورید، و سجده‌کنان از در [بزرگ] درآیید؛ و بگویید: [خداوندا،] گناهان ما را بریز. تا خطاهای شما را ببخشاییم، و [پاداش] نیکوکاران را خواهیم افزود».
نکته‌ها و پیام‌ها:
«ادْخُلُوا الْبابَ» دستور به حرکت و ورود، حکایت از اهمیت و لزوم همت و تلاش برای فراهم‌سازی زمینه‌های سفر به مکان‌های مقدس دارد.
«سُجَّداً» بر لزوم تواضع و فروتنی هنگام انجام زیارت تأکید دارد.
«قُولُوا» خداوند می‌فرماید: «بگویید» یعنی خودتان را به این حد از آمادگی و پذیرش برسانید که اعتراف کنید و دعا کنید.
«حِطَّهٌ» گناهان ما را بریز. و این درخواست نشان از آن دارد که نخست باید پاک شد، آن گاه طلب نور و هدایت کرد.
«نَغْفِرْ لَکُمْ خَطایاکُمْ» نتیجه ورود همراه با تواضع و دعا و اعتراف به درگاه الهی، بشارت آمرزش خطاهاست.
«وَ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ» البته چه بسا زائران انسان‌های پاک و به دور از خطاها باشند که در این صورت زیارت موجب ترفیع درجات و افزایش پاداش می‌شود.
در پایان دعا جهت سلامتی و فرج امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و حفظ نظام اسلامی و طلب رحمت و آمرزش برای همه مسلمانان و سفارش‌کنندگان انجام گیرد.
وداع
از آداب زیارت، زیارت وداع هنگام بازگشت از شهر زیارتی است که پس از انجام اعمال و آداب زیارت هنگام خروج از حرم زیارت وداع را می خوانیم و در این زیارت از خداوند درخواست می کنیم که این زیارت را آخرین زیارت ما قرار ندهد و بارها موفق شویم و اگر فرصت دنیا را از دست دادیم در قیامت با معصومان هم‌نشین باشیم، بنابراین زیارت وداع به معنای دل بریدن و روگردانی نیست، بلکه در زیارت وداع، دعا و درخواست زیارت دوباره است.
پی نوشت ها:
[۱] – طه (۲۰)، آیه ۱۲
[۲] – توبه (۹)، آیه ۱۰۸
[۳] – اعراف (۷)، آیه ۳۱
[۴] – حدید (۵۷)، آیه ۷
[۵] – مؤمنون (۲۳)، آیه ۳
[۶] – احزاب (۳۳)، آیه ۵۶
[۷] – همان، آیه ۵۳
[۸] – اسراء (۱۷)، آیه ۱۱۱
[۹] – حجرات (۴۹)، آیه ۲
[۱۰] – ابراهیم (۱۴)، آیه ۳۱
[۱۱] – مزمل (۷۳)، آیه ۲۰
[۱۲] – تحریم (۶۶)، آیه ۸
[۱۳] – بقره (۲)، آیه ۵۸
منبع: آداب و احکام زیارت، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، گروه اخلاق و عرفان دفتر نشر معارف، 1394.
