عوامل اضطراب ها و فشارهای روانی
پرسش :
من یک دختر یازده ساله دارم که در خواب دندان قروچه می کند وگاهی هم ناخنش را می جود؛ می خواستم ببینیم که این کار از اضطراب و استرس او است یا مشکل دیگری دارد؟
پاسخ :
پاسخ از حجت الاسلام سیدعلیرضا تراشیون (کارشناس و مشاور تربیت کودک و نوجوان):
یکی از مشکلاتی که معمولاً در درصد کمی از بچّه ها مشاهده می کنیم، این است که بچّه ها در خواب دندان قروچه دارند و اوّلین نکته ای که ما معمولاً به والدین توصیه می کنیم، تست آزمایش انگل است که آیا فرزند انگل دارد یا خیر؟
نکته دوّمی که وجود دارد این است که بچّه هایی که معمولاً دچار یک نوع نگرانی و اضطراب و خصوصاً هیجانات قبل از خواب می شوند، ممکن است یکی از این مشکلات در آن ها وجود داشته باشد.
الف. مشاجرات والدین
یکی از این موارد این است که اگر پدر و مادر در حضور بچّه ها درگیری داشته باشند، یعنی دعوا کنند و خدایی ناکرده به هم تندی کنند و آن فرزند هم این ماجرا را تماشا کند؛ مثلاً ببیند که پدر و مادر با یکدیگر درگیری دارند، با هم دیگر حرف نمی زنند و قهر می کنند؛ در آن لحظه والدین روح فرزند را نابود می کنند. پس اوّلین مورد ممکن است ناشی از آسیب های دورن خانه باشد.
ب. اضطراب ناشی از رسانه ها
دوّمین مورد ممکن است اضطراب و نگرانی ناشی از نوع برنامه هایی باشد که او از رسانه می بیند. بچّه هایی که به برنامه های هیجانی علاقه و توجّه دارند، معمولاً یک مقدار درون گرا هستند و به نوعی احساس و هیجانشان را نمی توانند بروز دهند؛ مثلاً وقتی یک عدّه بچّه مسابقه ی فوتبال را می بینند، تعدادی از آن هاوقتی که توپ گل می شود، با شور و هیجان فریاد می زنند؛ ولی بچّه ای که درون گراست و در آن محفل در حال تخمه خوردن است، در موقع گل زدن فقط تند تند تخمه را می شکند و نمی تواند احساسش را بروز دهد و با ابزارهای دیگر احساس خود را بروز می دهد؛ مثلاً ناخن خود را می جود، پایش را بر روی زمین تکان می دهد و یا در چهره ی خود فشار و هیجان ایجاد می کند.
ج. توقّعات بیش از حدّ والدین
سوّمین مورد این است که ممکن است توقّعات پدر و مادر بیشتر از حدّ توان فرزند باشد. گاهی والدین از فرزندان کوچک خود توقّعاتی بیش از حدّ سنّ او دارند.
در این زمینه یک نمونه در مشاوره ها داشتیم که مادری می گفت: من نمی دانم چرا این بچّه حرف گوش نمی کند. می رود و روی سفره می نشیند و هر چقدر به او می گویم که مادر جان این برکت خدا است و این کار بی احترامی است، گوش نمی دهد. من از این مادر پرسیدم که فرزند شما چقدر سن دارد؟ ایشان گفت: یک ساله است. گفتم: بچّه ی یک ساله که این حرفها را متوجّه نمی شود! لذا وقتی نبیّ مکرّم اسلام می فرمایند: ما باید با انسانها به اندازه عقولشان صحبت کنیم، یعنی همین؛ یعنی به مقداری که او می فهمد، از او توقّع داشته باشیم.
د. تنبیه های بدنی یا کلامی
سوّمین نکته تنبیه ها ی بدنی و کلامی است؛ بعضی از والدین هستند که دست به روی بچّه ها بلند می کنند؛ حتّی اگر این کار استمرار هم نداشته باشد و این فرزند همیشه و هر روز هم کتک نخورد، اگر هفته ای یک بار هم این عمل باشد، فشار روحی در او ایجاد می شود؛ چون خیلی از این تیک های عصبی، آنی ایجاد می شود؛ مثلاً ممکن است بچّه ای در حال صحبت کردن است که یک دفعه ترسی به او عارض می شود و لکنت زبان می گیرد. لزومی ندارد که ما او را ده بار بترسانیم تا ببینیم که نشانه های لکنت زبان در او ایجاد می شود یا نه! پس چهارمین نکته تنبیه های بدنی است که ممکن است این مشکل را در بر بگیرد.
ه. بازی های نامناسب و هیجانی
پنجمین مورد بازی های هیجانی است که خصوصاً قبل از خواب نباید این بازی ها را انجام داد؛ مثلاً بعضی از پدر ها هستند در آخر وقت که این بچّه هم می خواهد بخوابد، با او کشتی می گیرند یا به اصطلاح بدو بدو بازی می کنند! این کار هم می تواند باعث بروز چنین حالت هایی شود. ما همیشه می گوییم بچّه ها باید مانند فرود و فراز هواپیما بخوابند؛ یعنی نباید دفعی بچّه ها را خواباند؛ بلکه بچّه ها باید تدریجی بخوابند.
و. اتّفاقات پیرامون
عامل دیگر، اتّفاقاتی است که ممکن است در مدرسه بیافتد و این اتّفاقات متعدّد است که من چند مورد از اینها را بیان می کنم. مثلاً معلم ها از بچّه انتظارات زیادی در درس خواندن دارند یا در مواقعی می بینیم که دوستانی که در کنار او وجود دارند، او را تحویل نمی گیرند و او را در حلقه های دوستی شان وارد نمی کنند.
بعضی مواقع هم می بینیم که ریشه ی این مشکل در دوست یابی است. وقتی بچّه نمی تواند دوست پیدا کند، این مسئله او را دچار اضطراب ها و نگرانی هایی می کند که باعث اذیّتش می شود.
ز. ترس از تاریکی
اگر پدر و مادر به این موارد دقّت کنند و این فشارها را از روی فرزندشان بردارند، شما می بینید که آنها با یک آرامش و آسایشی می خوابند؛ حتّی گاهی اوقات اتاق خواب بچّه ها به گونه ای است که بچّه ها می ترسند؛ مثلاً والدین برای صرفه جویی همه ی چراغ ها را خاموش می کنند؛ این کار به آرامش فرزندان آسیب می رساند؛خصوصاًدر دختر خانم ها که روحیه ی لطیفی دارند و بیشتر می ترسند؛شاید آنها در طول هفته یک یا دو بار از خواب بیدار شوند و ببینند که با هیچ کسی نمی توانند ارتباط برقرار کنند؛ لذا دچار وحشت می شوند.
بهترین نور در اتاق خواب دختر ها
ترس در فرزندان باعث بروز مشکلاتی می شود؛ لذا چه خوب است که والدین در اتاق فرزندان نور ملایمی روشن بگذارند؛ خصوصاً برای دختر ها که بهترین نور برای آنهانور بنفش و آبی است. والدین این نورها را در اتاقشان روشن بگذارند و از نورهای قرمز و از این دسته رنگ ها بپرهیزند؛ همچنین از شب خواب هایی که چند رنگ هستند و رنگ های گرمیدارند، بپرهیزند.اگر در اتاق دختر نور مناسب باشد، او می تواند در طی شب که بیدار شد، با محیط اطرافش ارتباط برقرار کند.
ح. آرامش دادن والدین در هنگام خواب
آخرین نکته این است که مادر ها در موقعخواب با آرامش فرزند خود را بخوابانند؛حتّی ما توصیه میکنیم که مادر در موقع خواب با فرزند دیده بوسی داشته باشد؛ البته مادر ها توجّه کنند که این رفتار باید با آرامش باشد، نه با تَشر؛ مثلاً مادر به فرزند خود نگوید که بس است، چقدر بیدار می مانی؟! چراکه خوداین رفتار و گفتار تند، ممکن است باعث ناراحتی و اضطراب فرزند شود.
یکی از مشکلاتی که معمولاً در درصد کمی از بچّه ها مشاهده می کنیم، این است که بچّه ها در خواب دندان قروچه دارند و اوّلین نکته ای که ما معمولاً به والدین توصیه می کنیم، تست آزمایش انگل است که آیا فرزند انگل دارد یا خیر؟
نکته دوّمی که وجود دارد این است که بچّه هایی که معمولاً دچار یک نوع نگرانی و اضطراب و خصوصاً هیجانات قبل از خواب می شوند، ممکن است یکی از این مشکلات در آن ها وجود داشته باشد.
الف. مشاجرات والدین
یکی از این موارد این است که اگر پدر و مادر در حضور بچّه ها درگیری داشته باشند، یعنی دعوا کنند و خدایی ناکرده به هم تندی کنند و آن فرزند هم این ماجرا را تماشا کند؛ مثلاً ببیند که پدر و مادر با یکدیگر درگیری دارند، با هم دیگر حرف نمی زنند و قهر می کنند؛ در آن لحظه والدین روح فرزند را نابود می کنند. پس اوّلین مورد ممکن است ناشی از آسیب های دورن خانه باشد.
ب. اضطراب ناشی از رسانه ها
دوّمین مورد ممکن است اضطراب و نگرانی ناشی از نوع برنامه هایی باشد که او از رسانه می بیند. بچّه هایی که به برنامه های هیجانی علاقه و توجّه دارند، معمولاً یک مقدار درون گرا هستند و به نوعی احساس و هیجانشان را نمی توانند بروز دهند؛ مثلاً وقتی یک عدّه بچّه مسابقه ی فوتبال را می بینند، تعدادی از آن هاوقتی که توپ گل می شود، با شور و هیجان فریاد می زنند؛ ولی بچّه ای که درون گراست و در آن محفل در حال تخمه خوردن است، در موقع گل زدن فقط تند تند تخمه را می شکند و نمی تواند احساسش را بروز دهد و با ابزارهای دیگر احساس خود را بروز می دهد؛ مثلاً ناخن خود را می جود، پایش را بر روی زمین تکان می دهد و یا در چهره ی خود فشار و هیجان ایجاد می کند.
ج. توقّعات بیش از حدّ والدین
سوّمین مورد این است که ممکن است توقّعات پدر و مادر بیشتر از حدّ توان فرزند باشد. گاهی والدین از فرزندان کوچک خود توقّعاتی بیش از حدّ سنّ او دارند.
در این زمینه یک نمونه در مشاوره ها داشتیم که مادری می گفت: من نمی دانم چرا این بچّه حرف گوش نمی کند. می رود و روی سفره می نشیند و هر چقدر به او می گویم که مادر جان این برکت خدا است و این کار بی احترامی است، گوش نمی دهد. من از این مادر پرسیدم که فرزند شما چقدر سن دارد؟ ایشان گفت: یک ساله است. گفتم: بچّه ی یک ساله که این حرفها را متوجّه نمی شود! لذا وقتی نبیّ مکرّم اسلام می فرمایند: ما باید با انسانها به اندازه عقولشان صحبت کنیم، یعنی همین؛ یعنی به مقداری که او می فهمد، از او توقّع داشته باشیم.
د. تنبیه های بدنی یا کلامی
سوّمین نکته تنبیه ها ی بدنی و کلامی است؛ بعضی از والدین هستند که دست به روی بچّه ها بلند می کنند؛ حتّی اگر این کار استمرار هم نداشته باشد و این فرزند همیشه و هر روز هم کتک نخورد، اگر هفته ای یک بار هم این عمل باشد، فشار روحی در او ایجاد می شود؛ چون خیلی از این تیک های عصبی، آنی ایجاد می شود؛ مثلاً ممکن است بچّه ای در حال صحبت کردن است که یک دفعه ترسی به او عارض می شود و لکنت زبان می گیرد. لزومی ندارد که ما او را ده بار بترسانیم تا ببینیم که نشانه های لکنت زبان در او ایجاد می شود یا نه! پس چهارمین نکته تنبیه های بدنی است که ممکن است این مشکل را در بر بگیرد.
ه. بازی های نامناسب و هیجانی
پنجمین مورد بازی های هیجانی است که خصوصاً قبل از خواب نباید این بازی ها را انجام داد؛ مثلاً بعضی از پدر ها هستند در آخر وقت که این بچّه هم می خواهد بخوابد، با او کشتی می گیرند یا به اصطلاح بدو بدو بازی می کنند! این کار هم می تواند باعث بروز چنین حالت هایی شود. ما همیشه می گوییم بچّه ها باید مانند فرود و فراز هواپیما بخوابند؛ یعنی نباید دفعی بچّه ها را خواباند؛ بلکه بچّه ها باید تدریجی بخوابند.
و. اتّفاقات پیرامون
عامل دیگر، اتّفاقاتی است که ممکن است در مدرسه بیافتد و این اتّفاقات متعدّد است که من چند مورد از اینها را بیان می کنم. مثلاً معلم ها از بچّه انتظارات زیادی در درس خواندن دارند یا در مواقعی می بینیم که دوستانی که در کنار او وجود دارند، او را تحویل نمی گیرند و او را در حلقه های دوستی شان وارد نمی کنند.
بعضی مواقع هم می بینیم که ریشه ی این مشکل در دوست یابی است. وقتی بچّه نمی تواند دوست پیدا کند، این مسئله او را دچار اضطراب ها و نگرانی هایی می کند که باعث اذیّتش می شود.
ز. ترس از تاریکی
اگر پدر و مادر به این موارد دقّت کنند و این فشارها را از روی فرزندشان بردارند، شما می بینید که آنها با یک آرامش و آسایشی می خوابند؛ حتّی گاهی اوقات اتاق خواب بچّه ها به گونه ای است که بچّه ها می ترسند؛ مثلاً والدین برای صرفه جویی همه ی چراغ ها را خاموش می کنند؛ این کار به آرامش فرزندان آسیب می رساند؛خصوصاًدر دختر خانم ها که روحیه ی لطیفی دارند و بیشتر می ترسند؛شاید آنها در طول هفته یک یا دو بار از خواب بیدار شوند و ببینند که با هیچ کسی نمی توانند ارتباط برقرار کنند؛ لذا دچار وحشت می شوند.
بهترین نور در اتاق خواب دختر ها
ترس در فرزندان باعث بروز مشکلاتی می شود؛ لذا چه خوب است که والدین در اتاق فرزندان نور ملایمی روشن بگذارند؛ خصوصاً برای دختر ها که بهترین نور برای آنهانور بنفش و آبی است. والدین این نورها را در اتاقشان روشن بگذارند و از نورهای قرمز و از این دسته رنگ ها بپرهیزند؛ همچنین از شب خواب هایی که چند رنگ هستند و رنگ های گرمیدارند، بپرهیزند.اگر در اتاق دختر نور مناسب باشد، او می تواند در طی شب که بیدار شد، با محیط اطرافش ارتباط برقرار کند.
ح. آرامش دادن والدین در هنگام خواب
آخرین نکته این است که مادر ها در موقعخواب با آرامش فرزند خود را بخوابانند؛حتّی ما توصیه میکنیم که مادر در موقع خواب با فرزند دیده بوسی داشته باشد؛ البته مادر ها توجّه کنند که این رفتار باید با آرامش باشد، نه با تَشر؛ مثلاً مادر به فرزند خود نگوید که بس است، چقدر بیدار می مانی؟! چراکه خوداین رفتار و گفتار تند، ممکن است باعث ناراحتی و اضطراب فرزند شود.
