انگیزه های بدگمانی
پرسش :
چه انگیزه هایی سبب سوء ظن به دیگران می شود؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
سوء ظن سرچشمه های متعددی دارد، مانند: آلودگى درون و برون: افرادى که خود آلوده اند، دیگران را همچون خود آلوده مى پندارند. همچنین همنشینی با بدان و زندگی در محیط های آلوده، سبب ایجاد سوء ظن می شود. امام علی(ع) می فرمایند: «همنشینى با بدان سبب بدگمانى به نیکان مى شود». حسد، کینه توزى، تکبر، غرور و عقده حقارت از دیگر عوامل سوء ظن می باشد، که موجب می شود دیگران را، افرادی حقیر، پست، آلوده و گنهکار حساب کند، تا آرامش کاذبى براى خویش فراهم نماید.
پاسخ تفصیلی:
سوء ظن رذیله اخلاقى است که سرچشمه هاى متعددى دارد، همانند:
1ـ آلودگى درون و برون: افرادى که خود آلوده اند، دیگران را همچون خود آلوده مى پندارند. و از طریق «مقایسه به نفس»، که ویژگی بسیاری از انسان ها است، مردم را هم کیش و روش خود مى پندارند، و تا از آلودگى پاک نشوند، به دیگران حسن ظن نخواهند داشت. امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیثى مى فرمایند: «لایَظُنُّ بِاَحَد خَیْراً لاِنَّهُ لایَراهُ اِلاّ بِطَبْعِ نَفْسِهِ»(1)؛ (آدم بد به هیچ کس گمان خوب نمى برد، زیرا دیگران را همچون خود مى پندارد).
2ـ همنشینى با بدان: کسى که هم نشینان خود را از افراد فاسد و مفسد انتخاب کرده، طبیعى است که نسبت به همه مردم سوء ظن پیدا کند، چرا که تصور مى کند معاشران او همانند سایر مردمند، همان گونه که امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیث معروفی می فرماید: «مُجالَسَةُ الاْشْرارِ تُورِثُ سُوءَ الظَّنِّ بِالاْخْیارِ»(2)؛ (همنشینى با بدان سبب بدگمانى نسبت به نیکان مى شود).
3ـ زندگى در محیط هاى فاسد: هنگامى که انسان در خانواده یا در شهر و کشورى که فساد بر آن حاکم شده، زندگى کند، نظر او نسبت به همه افراد، حتى به نیکان نیز تغییر می کند. هر چند معاشران او افراد خوبى باشند ولى غلبه فساد بر محیط، ایجاد سوء ظن مى کند.
4ـ حسد، کینه توزى، تکبر و غرور: بخش دیگری از عوامل سوء ظن است چرا که شخص حسود و کینه توز مى خواهد به این وسیله از مقام اشخاص بکاهد و کینه خود را از این طریق اعمال نماید، در واقع افراد متکبر براى تحقیر دیگران، به سوء ظن متوسل مى شوند تا آنان را در فکر خود و جامعه، افرادى پست و حقیر جلوه دهند.
5ـ عقده حقارت: یکى دیگر از عوامل سوء ظن است. کسى که گرفتار خود کم بینى شده، و یا از سوى دیگران مورد تحقیر واقع می شود، سعى مى کند دیگران را در محیط فکری خود، افرادی حقیر، پست، آلوده و گنهکار حساب کند، تا از عقده خود کاسته، و آرامش کاذبى براى خویش فراهم نماید.
پی نوشت:
(1). غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق / مصحح: رجائى، سید مهدى، دار الکتاب الإسلامی، قم، 1410 ق، چاپ دوم، ص 104، قصار 1925؛ عیون الحکم و المواعظ، لیثى واسطى، على بن محمد، محقق / مصحح: حسنى بیرجندى، حسین، دار الحدیث، قم، 1376 ش، چاپ اول، ص 57، (الفصل الأول مما أوله الألف و اللام).
(2). الأمالی، ابن بابویه، محمد بن على، کتابچى، تهران، 1376 ش، چاپ ششم، ص 446، (المجلس الثامن و الستون)؛ عیون أخبار الرضا(علیه السلام)، ابن بابویه، محمد بن على، محقق / مصحح: لاجوردى، مهدى، نشر جهان، تهران، 1378 ق، چاپ اول، ج 2، ص 53، باب (فیما جاء عن الرضا(علیه السلام) من الأخبار المجموعة)؛ صفات الشیعة، ابن بابویه، محمد بن على، أعلمى، تهران، 1362 ش، چاپ اول، ص 6، ح 9؛ وسائل الشیعة، عاملى، شیخ حر، محمد بن حسن، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1409 ق، چاپ اول، ج 16، ص 265، باب (تحریم المجالسة لأهل المعاصی و أهل البدع)؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 71، ص 197، باب 14 (من لا ینبغی مجالسته و مصادقته و مصاحبته و المجالس التی لا ینبغی الجلوس فیها).
منبع: اخلاق در قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، مدرسة الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1377 ش، چاپ اول، ج 3، ص 339.
پرسش های مرتبط:
سوء ظن سرچشمه های متعددی دارد، مانند: آلودگى درون و برون: افرادى که خود آلوده اند، دیگران را همچون خود آلوده مى پندارند. همچنین همنشینی با بدان و زندگی در محیط های آلوده، سبب ایجاد سوء ظن می شود. امام علی(ع) می فرمایند: «همنشینى با بدان سبب بدگمانى به نیکان مى شود». حسد، کینه توزى، تکبر، غرور و عقده حقارت از دیگر عوامل سوء ظن می باشد، که موجب می شود دیگران را، افرادی حقیر، پست، آلوده و گنهکار حساب کند، تا آرامش کاذبى براى خویش فراهم نماید.
پاسخ تفصیلی:
سوء ظن رذیله اخلاقى است که سرچشمه هاى متعددى دارد، همانند:
1ـ آلودگى درون و برون: افرادى که خود آلوده اند، دیگران را همچون خود آلوده مى پندارند. و از طریق «مقایسه به نفس»، که ویژگی بسیاری از انسان ها است، مردم را هم کیش و روش خود مى پندارند، و تا از آلودگى پاک نشوند، به دیگران حسن ظن نخواهند داشت. امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیثى مى فرمایند: «لایَظُنُّ بِاَحَد خَیْراً لاِنَّهُ لایَراهُ اِلاّ بِطَبْعِ نَفْسِهِ»(1)؛ (آدم بد به هیچ کس گمان خوب نمى برد، زیرا دیگران را همچون خود مى پندارد).
2ـ همنشینى با بدان: کسى که هم نشینان خود را از افراد فاسد و مفسد انتخاب کرده، طبیعى است که نسبت به همه مردم سوء ظن پیدا کند، چرا که تصور مى کند معاشران او همانند سایر مردمند، همان گونه که امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیث معروفی می فرماید: «مُجالَسَةُ الاْشْرارِ تُورِثُ سُوءَ الظَّنِّ بِالاْخْیارِ»(2)؛ (همنشینى با بدان سبب بدگمانى نسبت به نیکان مى شود).
3ـ زندگى در محیط هاى فاسد: هنگامى که انسان در خانواده یا در شهر و کشورى که فساد بر آن حاکم شده، زندگى کند، نظر او نسبت به همه افراد، حتى به نیکان نیز تغییر می کند. هر چند معاشران او افراد خوبى باشند ولى غلبه فساد بر محیط، ایجاد سوء ظن مى کند.
4ـ حسد، کینه توزى، تکبر و غرور: بخش دیگری از عوامل سوء ظن است چرا که شخص حسود و کینه توز مى خواهد به این وسیله از مقام اشخاص بکاهد و کینه خود را از این طریق اعمال نماید، در واقع افراد متکبر براى تحقیر دیگران، به سوء ظن متوسل مى شوند تا آنان را در فکر خود و جامعه، افرادى پست و حقیر جلوه دهند.
5ـ عقده حقارت: یکى دیگر از عوامل سوء ظن است. کسى که گرفتار خود کم بینى شده، و یا از سوى دیگران مورد تحقیر واقع می شود، سعى مى کند دیگران را در محیط فکری خود، افرادی حقیر، پست، آلوده و گنهکار حساب کند، تا از عقده خود کاسته، و آرامش کاذبى براى خویش فراهم نماید.
پی نوشت:
(1). غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق / مصحح: رجائى، سید مهدى، دار الکتاب الإسلامی، قم، 1410 ق، چاپ دوم، ص 104، قصار 1925؛ عیون الحکم و المواعظ، لیثى واسطى، على بن محمد، محقق / مصحح: حسنى بیرجندى، حسین، دار الحدیث، قم، 1376 ش، چاپ اول، ص 57، (الفصل الأول مما أوله الألف و اللام).
(2). الأمالی، ابن بابویه، محمد بن على، کتابچى، تهران، 1376 ش، چاپ ششم، ص 446، (المجلس الثامن و الستون)؛ عیون أخبار الرضا(علیه السلام)، ابن بابویه، محمد بن على، محقق / مصحح: لاجوردى، مهدى، نشر جهان، تهران، 1378 ق، چاپ اول، ج 2، ص 53، باب (فیما جاء عن الرضا(علیه السلام) من الأخبار المجموعة)؛ صفات الشیعة، ابن بابویه، محمد بن على، أعلمى، تهران، 1362 ش، چاپ اول، ص 6، ح 9؛ وسائل الشیعة، عاملى، شیخ حر، محمد بن حسن، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1409 ق، چاپ اول، ج 16، ص 265، باب (تحریم المجالسة لأهل المعاصی و أهل البدع)؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 71، ص 197، باب 14 (من لا ینبغی مجالسته و مصادقته و مصاحبته و المجالس التی لا ینبغی الجلوس فیها).
منبع: اخلاق در قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، مدرسة الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1377 ش، چاپ اول، ج 3، ص 339.
پرسش های مرتبط:
