بازی های زیر هفت سال

پاسخ از حجت الاسلام سیدعلیرضا تراشیون (کارشناس و مشاور تربیت کودک و نوجوان):

اگر ما محیط مناسبی را برای بچّه های خود فراهم کنیم، بچّه ها خودشان می دانند چه طوری بازی کنند. من نکته ای را به خانواده ها می گویم و آن این است که اگر ما یک اسباب بازی از مغازه ای بخریم و به دست بچّه خود بدهیم و بگوییم: تو بازی کن، لزوماً برای او یک بازی مفیدی ایجاد نکرده ایم.
شاید دو، سه روز پیش بود که من در مغازه ای بودم و با خود فکر می کردم که این جورچین چه قدر می تواند وقت یک بچّه را در خانه پُرکند؟ بچّه این جورچین را یک بار به هم می ریزد و می چیند و در آخر دلش را می زند و آن را کنار می گذارد.

می دانید که بخشی از اسباب بازی ها ، صرفاً اسباب بازی های بازاری هستند که برای کسب درآمد است؛ مثلاً درباره ی یک وسیله می گویند که اگر بچّه ها بتوانند این حلقه ها را به ترتیب رنگ ها و اندازه اش بچینند، بچّه های شما باهوش می شوند. من به همین وسیله، یک لحظه دّقت کردم و گفتم: یک بچّه ی دو یا سه ساله چند بار این حلقه را می تواند بچیند؟ حوصله اش می کشد؟ آیا ما می توانیم به او بگوییم که یک ساعت بنشین؛ ما این ها را  می ریزیم وپخش می کنیم و تو بچین.

وقتی ما بچّه های خود را در محیط خانه آزاد بگذاریم تا بتوانند خودشان اسباب بازی های خود را انتخاب کنند، خیلی راحت تر از نظر هوشی رشد می کنند. یک موقع بچّه ی ما درون کابینت آشپزخانه اسباب بازی خود را پیدا می کند.

ما نباید به فرزند سخت بگیریم و بگوییم: مادر! تو با این بازی نکن؛ برو و با آن قابلمه ی پلاستیکی که برای تو خریدم بازی کن! نه؛ اتّفاقا همین ابزار بازی اوست. این قابلمه می تواند وقت او را پر کند، او را سرگرم کند و برای او حلّ مسئله ای باشد که با ذهن خود به آن می رسد و رشد هوشی پیدا می کند و درک او افزایش می یابد.

الف. آسیب نرسیدن به وسایل خانه
ما می گوییم که در وسایل خانه و در دسترسی به وسایل خانه باید خطّ قرمزی را ترسیم کنیم که بچّه ها از این خط قرمز عبور نکنند و آن این است که اسباب بازی های خانه یا همان وسایل خانه نباید وسایلی باشد که او به آن ها آسیب برساند؛ البته نباید آسیب های اتّفاقی را در نظر بگیریم؛ مثلاً ممکن است این قابلمه را محکم پرت کند و روی موزائیک بیفتد و لبه ی آن کج شود. این ها جزء احتمالات است که نباید ما در نظر بگیریم. بله؛ یک موقع این بچّه در سنّی است که می رود و یک ظرف بلور را بر می دارد و می شکند. خب این ظرف نباید در دسترس او باشد.
پس هر چیزی را که ممکن است بچّه به آن آسیب بزند و این آسیب رساندن عقلانی باشد، باید از دسترس او خارج کرد؛ البته عقلانی به این معنا نیست که والدین در این زمینه دقّت فلسفی کنند. پس این ها را دور از دسترس بچّه ها قرار می دهیم.

ب. آسیب نرسیدن به کودک
دوّمین خط قرمز این است که بچّه ها با بعضی از وسایل به خودشان آسیب نرسانند. مثلا چاقو برای بچّه های زیر دو سال خطرناک است. ممکن است که به چاقو آسیب نرسد؛ ولی به فرزند ما آسیب می رسد؛ خب این وسیله باید دور از دسترس او باشد.

ج. آسیب نرسیدن به دیگران
سوّمین مورد این است که گاهی اوقات ممکن است، بچّه ها آن وسایلی را که می خواهند استفاده کنند، طوری باشد که به دیگران آسیب برساند؛ مثل همان چاقو. ممکن است هنوز فرزند قدرت تحلیل بالایی ندارد؛ برای همین چاقو را به پدر یا مادر بزند. این جزء وسایل بازی، برای بچّه ها حساب نمی شود؛ لذا باید اجازه بدهیم که در محیط خانه [اسباب بازی های خود را پیدا کنند].

مشکلی که ما در عصر حاضر داریم این است که خانه های ما به گونه ای شده است که به بعضی از امکانات خانه نیاز چندانی نداریم؛ یعنی ممکن است ظرفی در این خانه باشد که سالی یک بار استفاده شود. تنوّع وسایل، خود خانواده ها را نیز دچار سر در گمی کرده است؛ چه برسد به بچّه ها. یکی از نکته هایی که من بر آن تأکید می کنم این است که برای بچّه ها نباید اسباب بازی زیاد بخریم و در اختیار آن ها بگذاریم؛ چراکه این ها اصلاً باعث رشد و خلاقیّت فرزندان نمی شود.

بچّه هایی که در کمد اسباب بازی خود، ده ها اسباب بازی دارند، آنها فقط تا ظهر می رسند که این اسباب بازی ها را وسط اتاق بریزند و وقت بازی کردن با این ها را ندارد؛ برای همین به هم ریختگی ایجاد می کنند. ولی اگر در سنّ چهار سالگی فرزند ما، چهار نوع اسباب بازی در اختیارش باشد؛ مثلاً یک عروسک داشته باشد، یک ماشین یا مهره های خانه سازی داشته باشد یا یک سری از این وسایل آشپزخانه در اختیارش باشد، این فرزند می تواند یک ارتباط منطقی بین این ها بر قرار کند و با این ها بازی کند.

لذا گاهی اوقات در محیط خانه بچّه ها باید آزادانه عمل کنند. ولی نه این که وقتی بچّه در کابینت را باز می کند، پنجاه قطعه از لوازم آشپزخانه را بیرون بریزد و هیچ تحلیلی نتواند روی آن ها داشته باشد.
گاهی اوقات به صورت محدود اجازه بدهیم که بچّه ها خودشان در خانه ابزار بازی خود را پیدا کنند و خودشان با همان ابزار بازی سرگرم شوند؛ البته این مورد معمولاً برای فرزند یک و نیم سال به بالاست؛ ولی فرزندان یک و نیم سال به پایین را ما باید یک مقدار مدیریّت کنیم و امکاناتی سرگرم کننده، خصوصاً امکاناتی را که بتواند روی این ها حرکت ایجاد کند، در اختیارشان بگذاریم.