برترى حضرت فاطمه (س) بر زنان جهان
پرسش :
بر اساس روایات، شیعیان معتقدند که حضرت فاطمه علیهاالسلام برترین زنان جهان است. این عقیده چگونه با آیه 42 سوره آل عمران که حضرت مریم علیهاالسلام را برترین زنان عالم معرفى مى کند، سازگار است؟
پاسخ :
مفسران دو پاسخ به این سؤال داده اند:
1. مراد آیه شریفه، برترى حضرت مریم بر همه زنان جهان در عصر خود است. این پاسخ، هم مشابه قرآنى دارد و هم دلیل روایى:
1ـ1. خداوند درباره بنى اسرائیل فرموده است: «وَ أَنِّى فَضَّلْتُکمْ عَلَى الْعالَمِینَ»1؛ «و همانا من شما را بر جهانیان برترى دادم». در تفسیر نمونه آمده است: شاید بعضى تصور کنند که منظور از «فَضَّلْتُکمْ عَلَى الْعالَمِینَ» این باشد که آنها را بر تمام جهانیان، در تمام ادوار برترى بخشیده است؛ ولى با توجه به سایر آیات قرآن،روشن مى شود که مقصود برترى آنها نسبت به افراد محیط و عصر خودشان است؛ زیرا در قرآن مى خوانیم: «کنْتُمْ خَیرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ ...»2؛ «شما (مسلمانان) بهترین امتى بودید که براى نفع انسان ها آفریده شده اید»3.
1ـ2. در تفسیر نورالثقلین از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: «مریم سرور زنان جهان در عصر خود بود؛ اما دخترم فاطمه علیهاالسلام سرور همه زنان جهان از آغاز تا پایان است»4.
2. آیه شریفه قید زمانى ندارد و مربوط به همه زمان ها است؛ ولى قید موضوعى دارد و از همین رو منافاتى با سرورى حضرت زهرا علیهاالسلام بر همه زنان عالم در کمالات عالى و والاى انسانى ندارد.
توضیح اینکه در قرآن مجید، یک سرى از ویژگى ها و امتیازات براى حضرت مریم بیان شده است. این ویژگى ها از اختصاصات او نیست و افراد دیگرى نیز در رتبه او و چه بسا بالاتر از او به چنین مقاماتى رسیده اند؛ اما آنچه ازاختصاصات حضرت مریم است و بدان وصف بر همه زنان عالم امتیاز یافته، چگونگى ولادت فرزند وى است.
علامه طباطبایى قدس سره در المیزان مى نویسد: «[ این کلمه] از خصایص وجودى حضرت مریم، انگشت روى هیچ خصیصه اى به جز ولادت عجیب فرزندش نمى گذارد. این است که «اصطفاء» از هر جهت نیست؛ بلکه آن گونه فرزند آوردن مراد است».
اما غیر از کلمه «اصطفاء»، کلمات دیگرى درباره حضرت مریم آمده است که اختصاص به وى ندارد؛ مانند: «تطهیر»، «تصدیق به کلمات خدا و کتب او»، «قنوت» و «محدثه بودن».
در تفسیر اطیب البیان نیز امتیاز خصوصى حضرت مریم علیهاالسلام بر دیگر زنان، چگونگى زاییدن حضرت عیسى علیه السلام بیان شده و در سرّ بیان «وَ اصْطَفاک عَلى نِساءِ الْعالَمِینَ»5 آمده است: «بیان این جمله براى این است که دیگر زنى نتواند چنین ادعایى بکند و بهانه به دست آورد». بنابراین اگر آیه داراى قید زمانى نباشد، حضرت مریم را فقط در چگونگى فرزند آوردن از همه زنان جهان ممتاز دانسته است و این نافى برترى حضرت زهرا علیهاالسلام در مجموع کمالات عالى انسانى نیست.
پی نوشت‌ها:
1. بقره 2، آیه 47.
2. اعراف 3، آیه 137.
3. ناصر، مکارم شیرازى و ...، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چاپ سى و دوم، 1374، ج 1، صص 221 ـ 222.
4. عبد على بن جمعه، العروس الحویزى، تفسیر نورالثقلین، تحقیق سید هاشم الرسولى محلاتى، (قم: اسماعیلیان، الطبعة الرابعة، 1412 ه.ق)، ج 1، ص 338 و ص 336.
5. آل عمران 3، آیه 42.
منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده، حمیدرضا شاکرین؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف، 1384.
مفسران دو پاسخ به این سؤال داده اند:
1. مراد آیه شریفه، برترى حضرت مریم بر همه زنان جهان در عصر خود است. این پاسخ، هم مشابه قرآنى دارد و هم دلیل روایى:
1ـ1. خداوند درباره بنى اسرائیل فرموده است: «وَ أَنِّى فَضَّلْتُکمْ عَلَى الْعالَمِینَ»1؛ «و همانا من شما را بر جهانیان برترى دادم». در تفسیر نمونه آمده است: شاید بعضى تصور کنند که منظور از «فَضَّلْتُکمْ عَلَى الْعالَمِینَ» این باشد که آنها را بر تمام جهانیان، در تمام ادوار برترى بخشیده است؛ ولى با توجه به سایر آیات قرآن،روشن مى شود که مقصود برترى آنها نسبت به افراد محیط و عصر خودشان است؛ زیرا در قرآن مى خوانیم: «کنْتُمْ خَیرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ ...»2؛ «شما (مسلمانان) بهترین امتى بودید که براى نفع انسان ها آفریده شده اید»3.
1ـ2. در تفسیر نورالثقلین از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: «مریم سرور زنان جهان در عصر خود بود؛ اما دخترم فاطمه علیهاالسلام سرور همه زنان جهان از آغاز تا پایان است»4.
2. آیه شریفه قید زمانى ندارد و مربوط به همه زمان ها است؛ ولى قید موضوعى دارد و از همین رو منافاتى با سرورى حضرت زهرا علیهاالسلام بر همه زنان عالم در کمالات عالى و والاى انسانى ندارد.
توضیح اینکه در قرآن مجید، یک سرى از ویژگى ها و امتیازات براى حضرت مریم بیان شده است. این ویژگى ها از اختصاصات او نیست و افراد دیگرى نیز در رتبه او و چه بسا بالاتر از او به چنین مقاماتى رسیده اند؛ اما آنچه ازاختصاصات حضرت مریم است و بدان وصف بر همه زنان عالم امتیاز یافته، چگونگى ولادت فرزند وى است.
علامه طباطبایى قدس سره در المیزان مى نویسد: «[ این کلمه] از خصایص وجودى حضرت مریم، انگشت روى هیچ خصیصه اى به جز ولادت عجیب فرزندش نمى گذارد. این است که «اصطفاء» از هر جهت نیست؛ بلکه آن گونه فرزند آوردن مراد است».
اما غیر از کلمه «اصطفاء»، کلمات دیگرى درباره حضرت مریم آمده است که اختصاص به وى ندارد؛ مانند: «تطهیر»، «تصدیق به کلمات خدا و کتب او»، «قنوت» و «محدثه بودن».
در تفسیر اطیب البیان نیز امتیاز خصوصى حضرت مریم علیهاالسلام بر دیگر زنان، چگونگى زاییدن حضرت عیسى علیه السلام بیان شده و در سرّ بیان «وَ اصْطَفاک عَلى نِساءِ الْعالَمِینَ»5 آمده است: «بیان این جمله براى این است که دیگر زنى نتواند چنین ادعایى بکند و بهانه به دست آورد». بنابراین اگر آیه داراى قید زمانى نباشد، حضرت مریم را فقط در چگونگى فرزند آوردن از همه زنان جهان ممتاز دانسته است و این نافى برترى حضرت زهرا علیهاالسلام در مجموع کمالات عالى انسانى نیست.
پی نوشت‌ها:
1. بقره 2، آیه 47.
2. اعراف 3، آیه 137.
3. ناصر، مکارم شیرازى و ...، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چاپ سى و دوم، 1374، ج 1، صص 221 ـ 222.
4. عبد على بن جمعه، العروس الحویزى، تفسیر نورالثقلین، تحقیق سید هاشم الرسولى محلاتى، (قم: اسماعیلیان، الطبعة الرابعة، 1412 ه.ق)، ج 1، ص 338 و ص 336.
5. آل عمران 3، آیه 42.
منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده، حمیدرضا شاکرین؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف، 1384.
