وجوب دفاع از غیبت شونده

پرسش :

آیا هنگامی که افراد باایمان مورد غیبت قرار می گیرند، دفاع از آنها واجب است؟

پاسخ :
پاسخ اجمالی:
روایاتی که در زمینه دفاع از فرد با ایمان به هنگام غیبت از او، وارد شده دو دسته اند که بعضی دلالت بر وجوب دفاع و بعضی دلالت بر مستحب مؤکد بودن آن دارند. لذا به هر حال خواه دفاع در برابر غیبت برادر مسلمان واجب باشد و خواه مستحب مؤکّد، یکى از وظایف حسّاس اسلامى است. و اگر جنبه نهى از منکر به خود بگیرد به یقین واجب می شود. از اینرو فقهای بزرگی مانند «شیخ انصاری(ره)» این دفاع را واجب دانسته اند.

پاسخ تفصیلی:
آیا در هنگام غیبت فرد با ایمان، واجب است در برابر غیبت کننده به دفاع از او برخاست؟ مثلا بگوید: بشر جایز الخطا است، هر کسى ممکن است در زندگى لغزشى پیدا کند، و یا ممکن است این کار را سهواً و یا از روى فراموش انجام داده، یا به نظر آن شخص این موضوع حلال بوده است، در این موارد باید فعل برادر مسلمان را حمل بر صحت کرد. بنابراین اگر قابل توجیه باشد توجیه کند، و اگر قابل توجیه نیست، بگوید بهتر است به جاى غیبت براى او استغفار کنیم، زیرا همه ما در معرض این گونه لغزش ها هستیم. بعضى از فقهای بزرگ، مانند مرحوم علاّمه «شیخ انصارى» در کتاب «مکاسب محرّمه»، در بحث غیبت، دفاع از فرد با ایمان را واجب می دانند.

روایات زیادى نیز در لزوم ردّ غیبت از معصومین(علیهم السلام) نقل شده است که نویسنده کتاب «وسائل الشیعه»، در باب 156 از ابواب احکام العشرة حج، آنها را گردآورى نموده، از جمله: پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در حدیثى می فرمایند: «یا على مَنْ اُغْتِیبَ عِنده اُخْوهُ المُسلم فَاسْتَطاعَ نَصْرَهُ وَ لَمْ یَنْصُرُهُ خَذَلَهُ اللّهُ فی الدُّنْیا وَ الآخرةِ»؛ (کسى که نزد او غیبت برادر مسلمانش شود و توانائى بر یارى او داشته باشد و یاریش نکند خداوند او را در دنیا و آخرت مخذول مى کند). همانند این تعبیر در روایات بسیارى از پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) و امام صادق (علیه السلام) نقل شده است.

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) در خطبه اى خطاب به عموم مردم فرمودند: «مَنْ رَدَّ عَنْ اَخیه غَیْبَةً سَمِعَها فى مَجْلِس ردَّ اللّهُ عَنْهُ اَلْفَ باب مِنَ الشَرِّ فِى الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ، فَاِنْ لَمْ یَرُدَّ عَنْهُ وَ اَعْجَبَهُ کَانَ عَلَیْهِ وِزْرُهُ کَوِزْر مَنْ اغْتابَ»(1)؛ (کسى که از برادرش غیبتى را که در مجلسى مى شنود رد کند [و در برابر آن دفاع نماید] خداوند هزار در از درهاى بدى را در دنیا و آخرت از او رد مى کند. و اگر آن غیبت را رد نکند و از آن خوشحال شود همانند گناه غیبت کننده براى او خواهد بود). و نیز در حدیث دیگرى از همان بزرگوار نقل شده است که فرمود: «مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ اَخیْه کانَ لَهُ حِجاباً مِن النّار»(2)؛ (کسى که از آبروى برادرش دفاع کند حجابى از آتش دوزخ براى او خواهد بود).

ولى از مجموع این روایات وجوب دفاع استفاده نمى شود، بلکه نهایت امر، مى توان استحباب مؤکّد را استفاده کرد، زیرا تعبیر به «مخذول کردن» که در چند روایت آمده، این را مى رساند که خدا دست از یارى چنین کسى بر مى دارد [چرا که خذلان به معنى ترک نصرت و یارى است] همچنین وعده ثواب بهشت یا نجات از دوزخ که در روایات آمده، آن هم دلیل بر وجوب نخواهد بود، ولى در روایت دوم تعبیرى آمده که مانند گناه غیبت کننده را براى او مى نویسند، دلیل بر وجوب دفاع است، اما در آن حدیث این گناه در مورد کسى ذکر شده که نه فقط دفاع نمى کند بلکه از غیبت برادر مسلمانش خوشحال مى شود. به هر حال خواه دفاع در برابر غیبت برادر مسلمان واجب باشد و خواه مستحب مؤکّد، یکى از وظایف حسّاس اسلامى است. و اگر جنبه نهى از منکر به خود بگیرد به یقین واجب می شود.

پی نوشت:
(1). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‏، ابن بابویه، محمد بن على‏، دار الشریف الرضی، قم‏، 1406 ق، چاپ دوم‏، ص 284، عقاب مجمع عقوبات الأعمال؛ أعلام الدین فی صفات المؤمنین‏، دیلمى، حسن بن محمد، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام‏)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام‏)، قم‏، 1408 ق، ‏چاپ اول‏، ص 415، آخر خطبة الرسول الأعظم؛ وسائل الشیعة، عاملى، شیخ حر، محمد بن حسن‏، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)‏، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام‏)، قم، ‏‏1409 ق‏، چاپ اول، ج ‏12، ص 292، 156 باب وجوب رد غیبة المؤمن و تحریم سماعها بدون الرد.
(2). الأمالی، مفید، محمد بن محمد، محقق / مصحح: استاد ولى، حسین، غفارى، على اکبر، کنگره شیخ مفید، قم‏، 1413 ق، چاپ اول، ص 338، المجلس الأربعون؛ الأمالی، طوسى، محمد بن الحسن‏، دار الثقافة، قم‏، 1414 ق، ‏چاپ اول‏، ص 115، 4 المجلس الرابع؛ مجموعة ورّام‏، ابن ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى‏، مکتبه فقیه‏، قم‏، 1410 ق، ‏چاپ اول‏، ج ‏2، ص 181، الجزء الثانی؛ وسائل الشیعة، عاملى، شیخ حر، محمد بن حسن‏، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)‏، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام‏)، قم، ‏‏1409 ق‏، چاپ اول، ج ‏12، ص 293، 156 باب وجوب رد غیبة المؤمن و تحریم سماعها بدون الرد.

منبع: اخلاق در قرآن‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، مدرسه امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، قم‏، 1377 ش،‏ چاپ اول‏، ج 3، ص 131.