نظر اسلام درباره غیبت
پرسش :
دیدگاه اسلام در رابطه با «غیبت» چیست؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
«غیبت» به معنی افشای عیوب و گناهان پنهانی افراد است. غیبت آثار زیانبار اخلاقى و اجتماعى دارد؛ و آبروها را بر باد داده، افراد جامعه را نسبت به یکدیگر بدبین ساخته و پایه هاى اعتماد و همکارى را سست مى کند. پیامبر(ص) می فرماید: «خداوند غیبت را حرام کرده، همان گونه که مال و خون شما را بر یکدیگر حرام نموده». هم چنین آن حضرت در حدیث دیگرى می فرماید: «کسى که در طریق غیبت برادر مسلمانش و کشف عیوب پنهانى او گام بردارد، نخستین گام او در جهنم است».
پاسخ تفصیلی:
«غیبت» یعنى افشاى عیوب و گناهان پنهانى افراد - که متأسفانه در اکثر جوامع متداول است - بى شک آثار زیانبار و بسیار منفى، هم از نظر اخلاقى و هم از نظر اجتماعى دارد؛ چرا که سرمایه اصلى هر کس در اجتماع، آبروى اوست و غیبت، آبروها را بر باد مى دهد، و افراد جامعه را نسبت به یکدیگر بدبین مى سازد، و پایه هاى اعتماد را که خمیرمایه همکارى و تعاون اجتماعى است، سُست مى کند، به همین دلیل در اسلام به عنوان یکى از زشت ترین و بزرگترین گناهان محسوب شده است، که قرآن مجید آن را تشبیه به خوردن گوشت برادر مُرده خود مى نماید.
پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) در خطبه «حجّة الوداع» که خطبه بسیار حساسى است، فرمود: «أَیُّها النّاسُ إنَّ دِمَاءَکُمْ وَ أمْوالَکُمْ وَ اَعْراضَکُمْ عَلَیْکُمْ حَرَامٌ کَحُرْمَةِ یَوْمِکُمْ هذَا فِی شَهْرِکُمْ هذَا فِی بَلَدِکُمْ هذَا إِنَّ اللهَ حَرَّمَ الْغِیَبةَ کَمَا حَرَّمَ الْمَالَ و الدَّمَ»(1)؛ (اى مردم! خون شما و اموال شما و آبروى شما بر شما محترم است، مانند احترام این روز و این ماه و این شهر مکّه، خداوند غیبت و ضایع کردن آبروى مردم را حرام کرده، همان گونه که مال و خون شما را بر یکدیگر حرام نموده است).
در زشتى غیبت همین بس که در حدیث قدّسى مى خوانیم، خداوند به موسى بن عمران (علیه السلام) خطاب کرد و فرموده: «مَنْ مَاتَ تَائِباً مِنَ الْغِیْبَةِ فَهُوَ آخِرُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ وَ مَنْ مَاتَ مُصِرّاً عَلَیْهَا فَهُوَ أَوّلَ مَنْ یَدْخُلُ النّارَ»(2)؛ (کسى که بمیرد در حالى که از غیبت توبه کرده باشد، آخرین کسى است که وارد بهشت مى شود، و کسى که بمیرد و از غیبت توبه نکند و بر آن اصرار ورزد، نخستین کسى است که وارد دوزخ مى شود).
در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) مى خوانیم: «مَنْ مَشَى فِی غَیْبَةِ أَخِیهِ وَ کَشْفِ عَوْرَتِهِ کَانَ أَوَّلَ خُطْوَةٍ خَطَاهَا وَضَعَها فِی جَهَنَّمَ»(3)؛ (کسى که در طریق غیبت برادر مسلمانش و کشف عیوب پنهانى او گام بردارد، نخستین گامى را که برمى دارد در جهنم مى گذارد).
آن حضرت در حدیث دیگرى می فرماید: «مَا عُمِّرَ مَجْلِسٌ بِالغَیِبةِ إلَّا خَرَّبَ بِالدِّینِ»(4)؛ (هیچ مجلسى با غیبت آباد نمى شود، مگر این که از نظر دین ویران مى گردد).
احادیث در این باره بسیار زیاد و تکان دهنده است، که در این مختصر نمى گنجد. به ذکر حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام) اکتفا مى کنیم، و خوانندگان محترم را به جلد سوّم کتاب «اخلاق در قرآن» بحث غیبت و کتاب «جامع السعادات» جلد دوّم و «وسایل الشیعه» جلد هشتم ارجاع مى دهیم. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «الْغِیْبَةُ حَرامٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ وَ أنَّهَا تَأْکُلُ الْحَسَناتِ کَمَا تَأْکُلُ النّارُ الْحَطَبَ»(5)؛ (غیبت بر هر مسلمانانى حرام است، و حسنات را از میان مى برد همان گونه که آتش، هیزم را مى خورد و نابود مى کند).
حقیقت این است که اسلام براى آبروى مسلمان، احترامى به اندازه خون او قائل است، و عِرْض و دَمْ، آبرو و خون در روایات اسلامى در کنار هم قرار مى گیرد، بنابراین کسى که شخصیت اجتماعى دیگرى را با ریختن آبروى او از طریق غیبت مى کشد، گویى شخص او را کشته است، و به همین دلیل در روایات به طور مکرّر آمده است که شخص غیبت کننده، باید بهاى سنگینى در قیامت در برابر غیبت هایى که کرده است بپردازد، و براى جبران آن از حسنات او برمى دارند و بر حسنات غیبت شونده مى افزایند، و اگر حسناتى نداشته باشد از سیئات غیبت شونده برمى دارند و بر سیئات غیبت کننده اضافه مى کنند.
آرى غیبت، حق الناس است، همان گونه که قتل نفس و مجروح ساختن افراد از حق الناس محسوب مى شود. به همین دلیل، اگر افراد با ایمان از تبعات و آثار سوء این گناه مطابق آنچه در روایات اسلامى وارد شده آگاه شوند، کمتر کسى جرأت مى کند به سراغ آن برود.
پی نوشت:
(1). شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، أبو حامد عز الدین عبد الحمید بن هبة الله بن محمد بن محمد، محقق / مصحح: محمد ابوالفضل ابراهیم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، 1404 قمری، چاپ: اول، ج 9، ص 62.
(2). إرشاد القلوب إلى الصواب، دیلمى، حسن بن محمد، شریف رضی، قم، 1412 قمری، چاپ: اول، ج 1، ص 189، الباب الثانی و الخمسون (فی أحادیث منتخبة).
(3). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ابن بابویه، محمد بن على، دار الشریف الرضی، قم، 1406 قمری، چاپ: دوم، ص 288.
(4). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، فتال نیشابورى، محمد بن احمد، انتشارات رضى، قم، 1375 شمسی، چاپ: اول، ج 2، ص 470.
(5). مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة، امام صادق(علیه السلام)، مؤسسة الأعلمی، بیروت، 1400 قمری، چاپ اول، ص 204، الباب المائة (فی الغیبة).
منبع: پیام امام امیر المؤمنین (علیه السلام)، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1386 شمسی، چاپ: اول، ج 5، ص 557.
پاسخ اجمالی:
«غیبت» به معنی افشای عیوب و گناهان پنهانی افراد است. غیبت آثار زیانبار اخلاقى و اجتماعى دارد؛ و آبروها را بر باد داده، افراد جامعه را نسبت به یکدیگر بدبین ساخته و پایه هاى اعتماد و همکارى را سست مى کند. پیامبر(ص) می فرماید: «خداوند غیبت را حرام کرده، همان گونه که مال و خون شما را بر یکدیگر حرام نموده». هم چنین آن حضرت در حدیث دیگرى می فرماید: «کسى که در طریق غیبت برادر مسلمانش و کشف عیوب پنهانى او گام بردارد، نخستین گام او در جهنم است».
پاسخ تفصیلی:
«غیبت» یعنى افشاى عیوب و گناهان پنهانى افراد - که متأسفانه در اکثر جوامع متداول است - بى شک آثار زیانبار و بسیار منفى، هم از نظر اخلاقى و هم از نظر اجتماعى دارد؛ چرا که سرمایه اصلى هر کس در اجتماع، آبروى اوست و غیبت، آبروها را بر باد مى دهد، و افراد جامعه را نسبت به یکدیگر بدبین مى سازد، و پایه هاى اعتماد را که خمیرمایه همکارى و تعاون اجتماعى است، سُست مى کند، به همین دلیل در اسلام به عنوان یکى از زشت ترین و بزرگترین گناهان محسوب شده است، که قرآن مجید آن را تشبیه به خوردن گوشت برادر مُرده خود مى نماید.
پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) در خطبه «حجّة الوداع» که خطبه بسیار حساسى است، فرمود: «أَیُّها النّاسُ إنَّ دِمَاءَکُمْ وَ أمْوالَکُمْ وَ اَعْراضَکُمْ عَلَیْکُمْ حَرَامٌ کَحُرْمَةِ یَوْمِکُمْ هذَا فِی شَهْرِکُمْ هذَا فِی بَلَدِکُمْ هذَا إِنَّ اللهَ حَرَّمَ الْغِیَبةَ کَمَا حَرَّمَ الْمَالَ و الدَّمَ»(1)؛ (اى مردم! خون شما و اموال شما و آبروى شما بر شما محترم است، مانند احترام این روز و این ماه و این شهر مکّه، خداوند غیبت و ضایع کردن آبروى مردم را حرام کرده، همان گونه که مال و خون شما را بر یکدیگر حرام نموده است).
در زشتى غیبت همین بس که در حدیث قدّسى مى خوانیم، خداوند به موسى بن عمران (علیه السلام) خطاب کرد و فرموده: «مَنْ مَاتَ تَائِباً مِنَ الْغِیْبَةِ فَهُوَ آخِرُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ وَ مَنْ مَاتَ مُصِرّاً عَلَیْهَا فَهُوَ أَوّلَ مَنْ یَدْخُلُ النّارَ»(2)؛ (کسى که بمیرد در حالى که از غیبت توبه کرده باشد، آخرین کسى است که وارد بهشت مى شود، و کسى که بمیرد و از غیبت توبه نکند و بر آن اصرار ورزد، نخستین کسى است که وارد دوزخ مى شود).
در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) مى خوانیم: «مَنْ مَشَى فِی غَیْبَةِ أَخِیهِ وَ کَشْفِ عَوْرَتِهِ کَانَ أَوَّلَ خُطْوَةٍ خَطَاهَا وَضَعَها فِی جَهَنَّمَ»(3)؛ (کسى که در طریق غیبت برادر مسلمانش و کشف عیوب پنهانى او گام بردارد، نخستین گامى را که برمى دارد در جهنم مى گذارد).
آن حضرت در حدیث دیگرى می فرماید: «مَا عُمِّرَ مَجْلِسٌ بِالغَیِبةِ إلَّا خَرَّبَ بِالدِّینِ»(4)؛ (هیچ مجلسى با غیبت آباد نمى شود، مگر این که از نظر دین ویران مى گردد).
احادیث در این باره بسیار زیاد و تکان دهنده است، که در این مختصر نمى گنجد. به ذکر حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام) اکتفا مى کنیم، و خوانندگان محترم را به جلد سوّم کتاب «اخلاق در قرآن» بحث غیبت و کتاب «جامع السعادات» جلد دوّم و «وسایل الشیعه» جلد هشتم ارجاع مى دهیم. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «الْغِیْبَةُ حَرامٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ وَ أنَّهَا تَأْکُلُ الْحَسَناتِ کَمَا تَأْکُلُ النّارُ الْحَطَبَ»(5)؛ (غیبت بر هر مسلمانانى حرام است، و حسنات را از میان مى برد همان گونه که آتش، هیزم را مى خورد و نابود مى کند).
حقیقت این است که اسلام براى آبروى مسلمان، احترامى به اندازه خون او قائل است، و عِرْض و دَمْ، آبرو و خون در روایات اسلامى در کنار هم قرار مى گیرد، بنابراین کسى که شخصیت اجتماعى دیگرى را با ریختن آبروى او از طریق غیبت مى کشد، گویى شخص او را کشته است، و به همین دلیل در روایات به طور مکرّر آمده است که شخص غیبت کننده، باید بهاى سنگینى در قیامت در برابر غیبت هایى که کرده است بپردازد، و براى جبران آن از حسنات او برمى دارند و بر حسنات غیبت شونده مى افزایند، و اگر حسناتى نداشته باشد از سیئات غیبت شونده برمى دارند و بر سیئات غیبت کننده اضافه مى کنند.
آرى غیبت، حق الناس است، همان گونه که قتل نفس و مجروح ساختن افراد از حق الناس محسوب مى شود. به همین دلیل، اگر افراد با ایمان از تبعات و آثار سوء این گناه مطابق آنچه در روایات اسلامى وارد شده آگاه شوند، کمتر کسى جرأت مى کند به سراغ آن برود.
پی نوشت:
(1). شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، أبو حامد عز الدین عبد الحمید بن هبة الله بن محمد بن محمد، محقق / مصحح: محمد ابوالفضل ابراهیم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، 1404 قمری، چاپ: اول، ج 9، ص 62.
(2). إرشاد القلوب إلى الصواب، دیلمى، حسن بن محمد، شریف رضی، قم، 1412 قمری، چاپ: اول، ج 1، ص 189، الباب الثانی و الخمسون (فی أحادیث منتخبة).
(3). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ابن بابویه، محمد بن على، دار الشریف الرضی، قم، 1406 قمری، چاپ: دوم، ص 288.
(4). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، فتال نیشابورى، محمد بن احمد، انتشارات رضى، قم، 1375 شمسی، چاپ: اول، ج 2، ص 470.
(5). مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة، امام صادق(علیه السلام)، مؤسسة الأعلمی، بیروت، 1400 قمری، چاپ اول، ص 204، الباب المائة (فی الغیبة).
منبع: پیام امام امیر المؤمنین (علیه السلام)، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1386 شمسی، چاپ: اول، ج 5، ص 557.
