چرا هنگام نماز باید رو به قبله باشیم؟

پرسش :

با توجه به آیه 144، سوره بقره چرا هنگام نماز باید رو به قبله (کعبه) ایستاد؟

پاسخ :
توجه به قبله و به سمت آن نماز خواندن دستور صریح خداى متعال است، چنان که مى‌فرماید: «... فَلَنُوَلِّیَنَّکَ‌ قِبلَةً‌ تَرضها فَوَلِ‌ّ وجهَکَ‌ شَطرَ المَسجِدِ الحَرامِ‌ و حَیثُ‌ ما کُنتُم فَوَلّوا وُجوهَکُم...؛1... پس ] باش تا [ تو را به قبله‌اى که بدان خشنود شوى برگردانیم، پس روى خود را به سوى مسجد الحرام کن؛ و هر جا بودید، روى خود را به سوى آن بگردانید...»

این به معناى محدود کردن ذات خداى متعال در جهت معیّنى نیست؛ از این رو خداى سبحان مى‌فرماید: «و لِلّٰهِ‌ المَشرِقُ‌ و المَغرِبُ‌ فَاَینَما تُوَلّوا فَثَمَّ‌ وَجهُ‌ اللّٰهِ‌ انَّ‌ اللّٰهَ‌ وٰسِعٌ‌ عَلیم؛2 و مشرق و مغرب از آنِ‌ خدا است، پس به هر سو رو کنید آن‌جا روى به خدا است. آرى، خدا گشایش‌گر داناست.»

چون این حکم از سوى خداى حکیم صادر شده، داراى حکمت‌هایى مى‌باشد:

1. تعبد؛ ممکن است مهم‌ترین حکمت رو به قبله نماز خواندن «تعبّد» باشد؛ یعنى ایجاد روحیه تسلیم در برابر دستورات خداى حکیم.

2. برقرارى وحدت و هماهنگى میان مسلمانان؛ چون انسان موجودى مادّى است باید به جهت مشخّصى نماز بخواند تا در میان مسلمانان وحدت و هماهنگى و نظم برقرار شود و از تشکیل صفوف متفرّق و نامنظم که عامل هرج و مرج است جلوگیرى شود. درست است که روح و مغز عبادت، همان بندگى درونى عبد است؛ لیکن این توجه قلبى باید به صورت عملى اجرا گردد. بدین منظور اسلام کعبه را قبله قرار داده تا مردم را با همه اختلافاتى که دارند، متوجه به یک نقطه کرده، با این مرکزیت، وحدت فکرى و معنوى آنان را تضمین کند.

3. بیدار کردن خاطرات توحیدى؛ افزون بر آنچه گذشت جهتى که به عنوان قبله تعیین شده (طرف کعبه) نقطه‌اى مقدس و از قدیمى‌ترین پایگاه‌هاى توحید است و توجّه به آن، بیدار کننده خاطرات توحیدى است.13

پی‌نوشت‌ها:
(1). بقره/ 144
(2). بقره/ 115
(1) . براى آگاهى بیشتر ر. ک: المیزان، علامه طباطبایى، ج 1، ص 328

منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.