علت تغییر قبله مسلمانان
پرسش :
چرا قبلۀ مسلمانان از بیت المقدس به سوى کعبه تغییر یافت؟
پاسخ :
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم و مسلمانان مدّت سیزده سال پس از بعثت در مکّه و نوزده ماه بعد از هجرت در مدینه به امر خداى متعال به سوى «بیت المقدس» نماز مى‌خوانند؛ پس از آن، قبله تغییر یافت و مسلمانان مأمور شدند به سوى «کعبه» نماز بگذارند.1
جریان تغییر قبله در آیات 142 تا 150 سوره مبارکه بقره بیان شده است. بعید نیست که از علل مهم تغییر قبله موارد زیر مى‌باشد:
1. با قبله قرار گرفتن بیت المقدس و سپس تغییرش، مسلمانان در بوته آزمایش قرار گرفتند. قرآن کریم در این باره مى‌فرماید: «و ما جَعَلنَا القِبلَةَ الَّتى کُنتَ عَلَیها الّا لِنَعلَمَ مَن یَتَّبِعُ الرَّسولَ مِمَّن یَنقَلِبُ عَلىٰ عَقِبَیهِ؛2 و قبله‌اى را که چندى بر آن بودى، مقرر نکردیم جز براى آن که کسى را که از پیامبر پیروى مى‌کند، از آن کس که از عقیدۀ خود بر مى‌گردد باز شناسیم.»
بدیهى است هم نماز خواندن به سوى بیت المقدس براى آنان که خانه کعبه را سرمایه معنوى نژاد خود مى‌دانستند، مشکل بود و هم بازگشت به سوى کعبه پس از عادت کردن به قبله نخست. مسلمانان به این وسیله در بوته آزمایش قرار گرفتند تا تعصب‌ها در آن‌ها کشته شود و روح اطاعت و فرمان بردارى در آنان استوار گردد.3
2. یهودیان از تورات و انجیل دریافته بودند که قبله پیامبر موعود (حضرت محمد صلى الله علیه و آله و سلم) کعبه خواهد بود، نه بیت المقدس. اگر قبله به سوى کعبه تغییر نمى‌یافت، بهانه‌اى به دست یهودیان مى‌افتاد و مى‌گفتند این پیامبر، آن پیامبر موعود نیست. تغییر قبله، این بهانه را از دست یهود لجوج گرفت.
3. تغییر قبله و پیروى از این حکم، موجب شد تا نعمت بر مسلمانان تمام شود و دین آنان تکمیل گردد و با دورى از تعصب و لجاجت، هدایت یابند، و در ضمن جامعۀ اسلامى از دیگر جوامع، استقلال یابد.
آیۀ 150 سوره بقره به این دو نکته اخیر اشاره دارد. «و مِن حَیثُ خَرَجتَ فَوَلِ‌ّ وجهَکَ شَطرَ المَسجِدِ الحَرامِ وحَیثُ ما کُنتُم فَوَلّوا وُجوهَکُم شَطرَهُ لِئَلّا یَکونَ لِلنّاسِ عَلَیکُم حُجَّةٌ الَّا الَّذینَ ظَلَموا مِنهُم فَلا تَخشَوهُم واخشَونى ولاُِتِمَّ نِعمَتى عَلَیکُم ولَعَلَّکُم تَهتَدون؛ و از هر کجا بیرون آمدى، به هنگام نماز روى خود را به سمت مسجد الحرام بگردان؛ و هر کجا بودید روى‌هاى خود را به سوى آن بگردانید، تا براى مردم - غیر از ستم‌گرانشان - بر شما حجتى نباشد. پس، از آنان نترسید، و از من بترسید، تا نعمت خود را بر شما کامل گردانم و باشد که هدایت شوید.»4
پی‌نوشت‌ها:
(1). تفسیر نمونه، ج 1، ص 479-509؛ تفسیر نور، محسن قرائتى، ج 1، ص 222.
(2). سوره بقره/ آیه 143.
(3). تفسیر نمونه، ج 1، ص 485-495؛ تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوى همدانى، ج 1، ص 488.
(4). المیزان، ترجمه ناصر مکارم شیرازى، ج 1، ص 458.
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم و مسلمانان مدّت سیزده سال پس از بعثت در مکّه و نوزده ماه بعد از هجرت در مدینه به امر خداى متعال به سوى «بیت المقدس» نماز مى‌خوانند؛ پس از آن، قبله تغییر یافت و مسلمانان مأمور شدند به سوى «کعبه» نماز بگذارند.1
جریان تغییر قبله در آیات 142 تا 150 سوره مبارکه بقره بیان شده است. بعید نیست که از علل مهم تغییر قبله موارد زیر مى‌باشد:
1. با قبله قرار گرفتن بیت المقدس و سپس تغییرش، مسلمانان در بوته آزمایش قرار گرفتند. قرآن کریم در این باره مى‌فرماید: «و ما جَعَلنَا القِبلَةَ الَّتى کُنتَ عَلَیها الّا لِنَعلَمَ مَن یَتَّبِعُ الرَّسولَ مِمَّن یَنقَلِبُ عَلىٰ عَقِبَیهِ؛2 و قبله‌اى را که چندى بر آن بودى، مقرر نکردیم جز براى آن که کسى را که از پیامبر پیروى مى‌کند، از آن کس که از عقیدۀ خود بر مى‌گردد باز شناسیم.»
بدیهى است هم نماز خواندن به سوى بیت المقدس براى آنان که خانه کعبه را سرمایه معنوى نژاد خود مى‌دانستند، مشکل بود و هم بازگشت به سوى کعبه پس از عادت کردن به قبله نخست. مسلمانان به این وسیله در بوته آزمایش قرار گرفتند تا تعصب‌ها در آن‌ها کشته شود و روح اطاعت و فرمان بردارى در آنان استوار گردد.3
2. یهودیان از تورات و انجیل دریافته بودند که قبله پیامبر موعود (حضرت محمد صلى الله علیه و آله و سلم) کعبه خواهد بود، نه بیت المقدس. اگر قبله به سوى کعبه تغییر نمى‌یافت، بهانه‌اى به دست یهودیان مى‌افتاد و مى‌گفتند این پیامبر، آن پیامبر موعود نیست. تغییر قبله، این بهانه را از دست یهود لجوج گرفت.
3. تغییر قبله و پیروى از این حکم، موجب شد تا نعمت بر مسلمانان تمام شود و دین آنان تکمیل گردد و با دورى از تعصب و لجاجت، هدایت یابند، و در ضمن جامعۀ اسلامى از دیگر جوامع، استقلال یابد.
آیۀ 150 سوره بقره به این دو نکته اخیر اشاره دارد. «و مِن حَیثُ خَرَجتَ فَوَلِ‌ّ وجهَکَ شَطرَ المَسجِدِ الحَرامِ وحَیثُ ما کُنتُم فَوَلّوا وُجوهَکُم شَطرَهُ لِئَلّا یَکونَ لِلنّاسِ عَلَیکُم حُجَّةٌ الَّا الَّذینَ ظَلَموا مِنهُم فَلا تَخشَوهُم واخشَونى ولاُِتِمَّ نِعمَتى عَلَیکُم ولَعَلَّکُم تَهتَدون؛ و از هر کجا بیرون آمدى، به هنگام نماز روى خود را به سمت مسجد الحرام بگردان؛ و هر کجا بودید روى‌هاى خود را به سوى آن بگردانید، تا براى مردم - غیر از ستم‌گرانشان - بر شما حجتى نباشد. پس، از آنان نترسید، و از من بترسید، تا نعمت خود را بر شما کامل گردانم و باشد که هدایت شوید.»4
پی‌نوشت‌ها:
(1). تفسیر نمونه، ج 1، ص 479-509؛ تفسیر نور، محسن قرائتى، ج 1، ص 222.
(2). سوره بقره/ آیه 143.
(3). تفسیر نمونه، ج 1، ص 485-495؛ تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوى همدانى، ج 1، ص 488.
(4). المیزان، ترجمه ناصر مکارم شیرازى، ج 1، ص 458.
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
