ماهیّت و حقیقت «برات» در فقه

پرسش :

از نظر فقهی ماهیّت و حقیقت «برات» چیست؟

پاسخ :
یکی از مسائل و مشکلاتی که در بحث ربا و بانکداری مطرح است این است که اصولا آیا «برات» نوعى وام و قرض الحسنه به تاجر یا بانک است؟ یا اینکه برات نوعى «حواله» توأم با کارمزد و هزینه حمل و نقل است؟

بعید نیست که گفته شود برات وام نیست؛ بلکه حواله همراه با هزینه انتقال سرمایه است، کما اینکه در عرف بازار و بانکدارى امروز آن را وام نمى دانند؛ بلکه نوعى حواله و کارمزد انتقال پول مى دانند، این در حالى است که در تحریرالوسیله آن را نوعى وام و قرض الحسنه تلقى کرده اند.

حال اگر سؤال شود که اگر برات را نوعى حواله با هزینه حمل و نقل بدانیم، معنایش این است که این پول در دست بانک امانت است، که به فلان کس برساند و فلان مقدار کارمزد بگیرد، در حالى که مى دانیم بانک هیچگاه عین آن پول را به طرف نمى پردازد، بلکه آن را تبدیل به پول دیگرى مى کند.

در پاسخ به این سوال می گوییم: آرى امانت است ولى امانتى همراه با وکالت در تبدیل، مثل اینکه به بانک مى گوید: این پول امانت است در دست شما به فلان کس برسان و شما وکیل هستى که آنرا تبدیل کنى و پول دیگرى تحویل بدهى.
خلاصه اینکه به نظر مى رسد که برات نوعى حواله است، نه وام و قرض الحسنه مشروط به نقصان.

​​​​​​​منبع: ربا و بانکدارى اسلامى‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ‏ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1380 شمسی، چاپ اول‏، ص 101.