دلیل خطاب قرار دادن حضرت علی اکبر علیه السلام با عنوان «السلام علیک یابن الحسن و الحسین»

پرسش :

چرا در زیارت اول مطلقه امام حسین(علیه السلام) به حضرت علی اکبر(علیه السلام) خطاب می شود: «السلام علیک یابن الحسن و الحسین»؟

پاسخ :
یکی از دو احتمال زیر در معنای ابن_ در جمله ی “السلام علیک یابن الحسن و الحسین”_می تواند مورد نظر باشد:
۱ – ابن به معنای پیرو کامل باشد و این بر اساس معنای لغوی است که از فرهنگ نامه ها بر می آید با توجه به تعبیر “قفو و اقتفاء” که به معنای پیرو است.
۲ – ابن از منظر تحلیل اخلاقی و عرفانی و تربیتی برای کسی که از استادی و بزرگی پرورش علمی و اخلاقی یافته ، به کار می رود و بر این اساس “ابن در این جمله” به معنای پرورش یافته در مکتب امام حسن و امام حسین( ع) است.
 
از پرسش مذکور می توان از منظر و روش های مختلف پاسخ داد، مثلاً:
از منظر اهل لغت.
از طریق تحلیل اخلاقی و عرفانی که با هدف قرآن کریم نیز هماهنگ است.
الف – ” ابن ” در کتاب های لغت به چند معنا آمده است:
۱ – پسر؛
۲ – تابع و پیرو خاص؛
۳ – مسافر( ابن السبیل) و… [۱]
طبق معنای دوم (تابع و پیرو خاص) ” ابن “در جمله ی ” السلام علیک یابن الحسن و الحسین ” به معنای پیرو ویژه و ممتاز است که به طور کامل از صفات والای آن دو امام پیروی می کرده و با توجه به این که هر گلی عطری خاص دارد حضرت علی اکبر (ع) حلم و صبر را از عمویش امام حسن(ع) و شجاعت و فداکاری را از پدر گرامیش آموزش دیده بود.
روشن است که طبق این معنا، در ” ابن ” مفهوم ارزشی برتری نسبت به فرزند جسمانی و صلبی گنجانده خواهد شد و در این صورت ترجمه ی این جمله چنین می شود: سلام خدا بر تو، ای کسی که پیرو خاص حسن و حسین هستی. [۲]
 
ب – از منظر معارف اخلاقی اسلام، “ابن” و “ابنا” تنها فرزند پسر و پسران صلبی و جسمانی نیستند. هم چنان که پدر تنها صلبی و جسمانی نیست، بلکه “اب” در مفهومی فراگیر به کار رفته آن جا که در روایتی اخلاقی و حکیمانه آمده است:” الآباء ثلاثه اب ولدک و اب علمک و اب زوجک”[۳]، پدران سه قسم اند: ۱٫ پدر جسمانی ۲٫ پدر آموزشی ۳٫ پدر همسر (زوجه).
و نیز در قرآن کریم آمده است: “و آن گاه که به آنها گفته می شود پیروی کنید آنچه را که از سوی خداوند، نازل شده، می گویند: ما پیروی می کنیم آنچه را که پدرانمان را طبق آن یافتیم[۴].
در تفسیر مواهب الرحمن آمده است[۵]: مراد از آبا در این آیه، بزرگان قوم و مربی ها و پدران است… و دلیلش آیه ی شریفه ۶۷ سوره یاحزاب است که می فرماید:.”پروردگارا به طورحتم ما پیروی از آقایان و بزرگانمان کردیم پس ما را گمراه کردند”[۶].
 
همچنین در تفسیر روح المعانی آمده است: ولادت بر دو قسم است: ۱٫ صوری و ظاهری ۲٫ معنوی…، و ولادت معنوی به حسب تفاوت استعدادها ارزیابی می شود و کلام حضرت عیسی (ع) که فرمود: “لن یلج ملکوت السموات من لم یولد مرتین”، کسی که دوبار متولد نشود قدرت ورود به ملکوت آسمان ها را هرگز نخواهد داشت، به همین مطلب اشاره دارد.[۷]
و ظاهراً از همین باب است که در قرآن کریم “اب” در معنای عمو به کار رفته؛ یعنی ابن الأخ “فرزند برادر” به جای فرزند خود شخص قرار داده شده است. آن جا که فرمود:
آن هنگام که حضرت ابراهیم(ع) به عمویش گفت: ای عمو عبادت مکن بتی را که نه می شنود و نه می بیند و نه هیچ یک از نیازهایت را رفع می کند[۸] . در این آیه ” ابت” به معنای عمو است نه پدر؛ زیرا مسلم است که پدران انبیا بت پرست نبودند.
 
پی‌نوشت‌ها:
[۱] نک: فرهنگ عربی، فارسی، معجم مقاییس اللغه، واژه ی «ابن» ص۴۳ ؛ المنجد، واژه «بنی» و « قفو »: « ابن » الهمزه و الباء و النون یدل علی الذکر و علی العقد و قفوا الشییء.
[۲] مفاتیح الجنان ، ناشر مومنین، قم، چاپ چهارم، ۱۳۸۱.
[۳] جامع السعادات ج ۳، ص ۱۴.
[۴] “وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَیْنا عَلَیْهِ آباءَنا”، بقره، ۱۷۰.
[۵] مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، ج ۲، ص ۲۵۷.
[۶] “وَ قالُوا رَبَّنا إِنَّا أَطَعْنا سادَتَنا وَ کُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبیلاَ”.
[۷]  مقتنیات الدرر ج ۲، ص ۱۸۷.
[۸] “إِذْ قالَ لِأَبیهِ یا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ ما لا یَسْمَعُ وَ لا یُبْصِرُ وَ لا یُغْنی‏ عَنْکَ شَیْئاً” مریم، ۴۲.

منبع: اسلام کوئست