صراحت و قاطعیت قرآن در عین ظرافت و لطافت عبارات

پرسش :

آیا قرآن در عین ظرافت و لطافت عبارات، صریح و قاطع سخن گفته است؟

پاسخ :
از ویژگى هاى قرآن از نظر ادبى، این است که در عین ظرافت و لطافت عبارات، صراحت و قاطعیت فوق العاده اى دارد.

مى دانیم همه از صراحت لهجه یک گوینده لذّت مى برند؛ چرا که حقایق را عریان و پوست کنده و بدون هرگونه پیرایه بیان مى کند، و چیزى براى انسان لذت بخش تر از درک حقیقت نیست. دندان روى حرف گذاشتن و چند پهلو سخن گفتن ـ جز در موارد استثنایى که شرایط ایجاب کند ـ نشانه عدم اعتماد گوینده به گفته هاى خویش، و یا ترس و وحشت او از قضاوت شنوندگان است، و در هر دو صورت از ضعف و ناتوانى گوینده حکایت مى کند.

مهم ترین جبهه مبارزه اسلام، جبهه توحید و شرک است و قرآن بیشترین صراحت و قاطعیت را در این زمینه دارد.

گاه مى گوید: «إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُبَاباً وَلَوْ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِنْ یَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَیْئاً لایَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ»؛ (کسانى را که غیر از خدا مى خوانید [و پرستش مى کنید]، هرگزنمى توانند مگسى بیافرینند، هر چند براى این کار دست به دست هم دهند؛ و هرگاه مگس چیزى از آنها برباید، نمى توانند آن را بازپس گیرند. هم طلب کننده ناتوان است، و هم طلب شونده [هم عابدان، و هم معبودان]).(1)

و هنگامى که بت پرستان براى فرار از منطق کوبنده قرآن، خود را زیر چتر پدران و نیاکان مى کشیدند و مى گفتند: «بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَیْنَا عَلَیْهِ آبَاءَنَا»؛ (ما از آنچه پدران خود را بر آن یافتیم، پیروى مى نماییم)، با قاطعیت مى گوید: «أَوَلَوْ کَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَلاَ یَهْتَدُونَ»؛ (آیا اگر پدران آنها، چیزى نمى فهمیدند و هدایت نمى یافتند [باز هم باید از آنها پیروى کنند]؟!)(2)

و در جاى دیگر، از این قاطعانه تر در برابر تکیه به آداب و رسوم نیاکان از زبان ابراهیم مى گوید: «لَقَدْ کُنتُمْ أَنْتُمْ وَآبَاؤُکُمْ فِی ضَلاَل مُّبِین»؛ (به یقین شما و پدرانتان، در گمراهى آشکارى بوده اید).(3)

در مباحث دیگر اعم از آنچه مربوط به مبدء یا معاد و یا قوانین اجتماعى یا مسائل مربوط به جنگ و صلح، یا بحث هاى اخلاقى است نیز این قاطعیت به وضوح به چشم مى خورد که شرح کامل آن در خور یک کتاب جداگانه است.

پی‌نوشت‌ها:
(1). سوره حج، آیه 73.
(2). سوره بقره، آیه 170.
(3). سوره انبیاء، آیه 54.

منبع: پیام قرآن‏، آیت الله العظمى ناصر مکارم شیرازى، دار الکتب الاسلامیه‏، تهران‏، 1386 ه. ش‏، ج 8، ص 122.