معنای واژه «ریاح» در قرآن کریم
پرسش :
منظور از واژه «ریاح» در قرآن کریم چیست؟
پاسخ :
واژه «ریاح» ده بار در قرآن مجید تکرار شده که نه مرتبه آن اشاره به بادهایى است که ابرها را به حرکت در آورده و آماده نزول باران مى کند. واژه «ریاح» جمع «ریح» است که به معنى هواى متحرّک مى باشد، و اصل آن «روح» است، و غالبا آن را مؤنث لفظى مى دانند؛ و جالب اینکه در آیات مربوط به حرکت ابرها و نزول باران در قرآن مجید همواره به صورت جمع به کار رفته است. بعضى دلیلش را این مى دانند که بادها اگر به صورت دسته جمعى حرکت کنند ابرها را در آسمان مى گسترانند و باران خیز و پر برکت اند، ولى هنگامى که به صورت یک واحد حرکت کند ممکن است بى فایده، یا حتى زیانبار باشد، و لذا توصیه شده در دعا بگوییم: «اللَّهُمَّ اجْعَلْهَا رِیَاحًا وَلا تَجْعَلْهَا رِیحًا!»(1)؛ (خداوندا آن را بادهائى قرار ده نه یک باد!).
«راغب» در «مفردات» مى گوید: در تمام مواردى که خداوند لفظ «ریح» را به صورت مفرد ذکر فرموده است حکایت از عذاب مى کند؛ و هرجا به صورت جمع ذکر شده حکایت از رحمت! این گفته راغب در مورد «ریاح» به صورت جمعى صحیح است؛ ولى در مورد «ریح» به صورت مفرد عمومیت ندارد. چرا که «ریح» در قرآن به صورت مفرد در مورد نعمت نیز به کار رفته است؛ مانند: «حَتّى اِذا کُنْتُمْ فى الْفُلْکِ وَ جَرَیْنَ بِهِمْ بِرِیْح طَیِّبَةٍ وَ فَرِحُوا بِها»(2)؛ (زمانى که در کشتى قرار مى گیرید، و بادهاى موافق کشتى نشینان را [به سوى مقصد] مى برد و خوشحال مى شوند). در مورد حضرت سلیمان(ع) نیز مى‌خوانیم: «وَلِسُلَیْمانَ الرِّیْحٍ غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ»(3)؛ (و باد را براى سلیمان مسخّر ساختیم که صبحگاهان مسیر یک ماه را مى پیمود و عصرگاهان مسیر یک ماه را).
«تَصْرِیْفِ الرِّیاحِ»: به معنى منتقل کردن بادها از حالى به حال دیگر است (از شمالى به جنوبى، و از جنوبى به شمالى و...) از مادّه «صرف» (بر وزن حرف) به معنى بازگرداندن چیزى از حالتى به حالت دیگر یا تبدیل آن به شىء دیگر است.(4)
این تعبیر ممکن است اشاره به آن باشد که اگر بادها همیشه از یک سو بوزند ممکن است رطوبت ها و ابرهاى برخاسته از دریاها را تنها به یک سمت برانند؛ امّا دگرگون شدن و تغییر بادها سبب مى شود که ابرها از هر نقطه به نقطه دیگر حرکت کنند و غالب سرزمین هاى خشک حداکثر بهره را از باران بگیرند. از این گذشته فایده بادها منحصر به حرکت ابرها نیست؛ بلکه منافع فراوان دیگرى دارد.(5)
پی‌نوشت‌ها:
(1). مجمع البحرین، طریحی، فخرالدین، انتشارات کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375هـ ش، ج 2، ص 353، ماده «ریح».
(2). قرآن کریم، سوره یونس، آیه 22.
(3). همان، سوره سبأ، آیه 12.
(4). مجمع البحرین، همان؛ المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، حسین بن محمد، انتشارات دارالعلم الدار الشامیه، بیروت، چاپ اول، 1412هـ ق، ج 1، ص 370.
(5). عرب بادها را به چهار نوع تقسیم مى کند: «شمال» که از نقطه شمال مى وزد و «جنوب» که از نقطه جنوب حرکت مى کند و «صبا» که از شرق مى وزد و «دبور» که از نقطه مغرب مى وزد.
منبع: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ نهم، 1386 ه ش، ج 2، ص 236.
واژه «ریاح» ده بار در قرآن مجید تکرار شده که نه مرتبه آن اشاره به بادهایى است که ابرها را به حرکت در آورده و آماده نزول باران مى کند. واژه «ریاح» جمع «ریح» است که به معنى هواى متحرّک مى باشد، و اصل آن «روح» است، و غالبا آن را مؤنث لفظى مى دانند؛ و جالب اینکه در آیات مربوط به حرکت ابرها و نزول باران در قرآن مجید همواره به صورت جمع به کار رفته است. بعضى دلیلش را این مى دانند که بادها اگر به صورت دسته جمعى حرکت کنند ابرها را در آسمان مى گسترانند و باران خیز و پر برکت اند، ولى هنگامى که به صورت یک واحد حرکت کند ممکن است بى فایده، یا حتى زیانبار باشد، و لذا توصیه شده در دعا بگوییم: «اللَّهُمَّ اجْعَلْهَا رِیَاحًا وَلا تَجْعَلْهَا رِیحًا!»(1)؛ (خداوندا آن را بادهائى قرار ده نه یک باد!).
«راغب» در «مفردات» مى گوید: در تمام مواردى که خداوند لفظ «ریح» را به صورت مفرد ذکر فرموده است حکایت از عذاب مى کند؛ و هرجا به صورت جمع ذکر شده حکایت از رحمت! این گفته راغب در مورد «ریاح» به صورت جمعى صحیح است؛ ولى در مورد «ریح» به صورت مفرد عمومیت ندارد. چرا که «ریح» در قرآن به صورت مفرد در مورد نعمت نیز به کار رفته است؛ مانند: «حَتّى اِذا کُنْتُمْ فى الْفُلْکِ وَ جَرَیْنَ بِهِمْ بِرِیْح طَیِّبَةٍ وَ فَرِحُوا بِها»(2)؛ (زمانى که در کشتى قرار مى گیرید، و بادهاى موافق کشتى نشینان را [به سوى مقصد] مى برد و خوشحال مى شوند). در مورد حضرت سلیمان(ع) نیز مى‌خوانیم: «وَلِسُلَیْمانَ الرِّیْحٍ غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ»(3)؛ (و باد را براى سلیمان مسخّر ساختیم که صبحگاهان مسیر یک ماه را مى پیمود و عصرگاهان مسیر یک ماه را).
«تَصْرِیْفِ الرِّیاحِ»: به معنى منتقل کردن بادها از حالى به حال دیگر است (از شمالى به جنوبى، و از جنوبى به شمالى و...) از مادّه «صرف» (بر وزن حرف) به معنى بازگرداندن چیزى از حالتى به حالت دیگر یا تبدیل آن به شىء دیگر است.(4)
این تعبیر ممکن است اشاره به آن باشد که اگر بادها همیشه از یک سو بوزند ممکن است رطوبت ها و ابرهاى برخاسته از دریاها را تنها به یک سمت برانند؛ امّا دگرگون شدن و تغییر بادها سبب مى شود که ابرها از هر نقطه به نقطه دیگر حرکت کنند و غالب سرزمین هاى خشک حداکثر بهره را از باران بگیرند. از این گذشته فایده بادها منحصر به حرکت ابرها نیست؛ بلکه منافع فراوان دیگرى دارد.(5)
پی‌نوشت‌ها:
(1). مجمع البحرین، طریحی، فخرالدین، انتشارات کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375هـ ش، ج 2، ص 353، ماده «ریح».
(2). قرآن کریم، سوره یونس، آیه 22.
(3). همان، سوره سبأ، آیه 12.
(4). مجمع البحرین، همان؛ المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، حسین بن محمد، انتشارات دارالعلم الدار الشامیه، بیروت، چاپ اول، 1412هـ ق، ج 1، ص 370.
(5). عرب بادها را به چهار نوع تقسیم مى کند: «شمال» که از نقطه شمال مى وزد و «جنوب» که از نقطه جنوب حرکت مى کند و «صبا» که از شرق مى وزد و «دبور» که از نقطه مغرب مى وزد.
منبع: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ نهم، 1386 ه ش، ج 2، ص 236.
