علل سقوط جامعه

امام علی علیه‌ السلام فرمودند:

جَاهِلُکُمْ مُزْدَادٌ وَ عَالِمُکُمْ مُسَوِّفٌ.

نادان شما زیاده روی می کند و عالم شما کار را از وقت خود عقب می اندازد.

نهج البلاغه: حکمت 275

دو نقیصه و عیب یکی از جاهل و دیگری از عالم زیاده روی در هر کاری ناپسند و
غیرعاقلانه است زیاده روی در عبادات کار و فعالیت های اجتماعی انفاق و احسان نظافت و مصرف آب خوردن و آشامیدن پذیرایی در میهمانی ها و مراسم سخن گفتن و غیره همه و همه مذموم و حکایت از نادانی می کند.

در مورد انفاق خداوند متعال می فرماید:
وَلَا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَهً إِلَی عُنُقِکَ وَلَا تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا؛
نه دستت را بر گردنت بسته نگه دار و نه آنقدر گشاده کن که ملامت زده و حسرت خورده بنشینی.(1)

الَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا؛
هنگام انفاق و خرج زیاده روی نکنند و همچنین بخل نورزند بلکه میان این دو صفت حد وسط را اختیار نمایند.(2)

وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُوا إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ؛
ولخرجی و اسراف نکنید زیرا اسراف کنندگان برادران شیطانند.(3)

ولید بن صبیح می گوید در محضر امام صادق علیه السلام بودم مرد سائلی آمد چیزی درخواست کرد حضرت به او دادند دیگری آمد باز عطا فرمود سومی آمد حضرت فرمودند:
خداوند به تو وسعت دهد همه آنها را در مورد حقی مصرف کند به طوری که چیزی برایش نماند این شخص از جمله سه نفری است که دعایش مستجاب نمی شود عرض کردم آنها کیانند فرمود یکی کسی که همه اموالش را در راه خدا صدقه بدهد پس از تمام کردن بگوید
اَللّهُمَّ ارزُقنی، خدایا مرا روزی عنایت کن به او گفته می شود ما تو را روزی دادیم.(4)

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود:
اِنَّ لِلسَّخاءِ مقداراً فَاِن زادَ عَلَیهِ صَرَفٌ؛
جود و سخا را اندازه ای است اگر از آن تجاور کند زیاده روی و اسراف است.(5)

نقیصه دومی که حضرت بیان فرمود مربوط به علماء و دانشمندان است و آن کارها را به عقب می اندازد و از خود سستی نشان می دهند.
مگر کسی می داند چقدر عمر می کند و چه اندازه مهلت زیستن به او می دهند پس چرا تا سلامتی هست و فکر کار می کند قدمی برای توسعه علم و دانش و معارف دین برنمی دارند و امروز و فردا می کنند.

امروز بار مسئولیت دانشمندان بالاخص در حوزه دین نسبت به گذشته بسیار سنگین تر شده است نسل جوان ما شدیدا در معرص خطر فرهنگی قرار گرفته اند نباید کارها را به تاخیر انداخت هر کس مایه علمی درباره معارف دارد قلم بزند سخن براند محفل درس و بحث تشکیل دهد از وسایل روز استفاده کند زیرا دشمنان با انواع وسایل به فرهنگ ناب محمد و آله محمد ایجاد شبهه می کنند کوتاهی و قصور در برابر آنها زبونی در دنیا و مواخذه در آخرت را همراه دارد.

روایات خیلی تهدیدآمیز است. رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در دو بیان چنین فرمودند:
کاتِمُ العِلمِ یَلعَنُهُ کُلُّ شَییءٍ حَتیّ الحُوتُ فِی البَحرِ وَ الطَّیرُ فِی السَّماء؛
پنهان کننده دانش را همه اشیاء حتی ماهی دریا و مرغ هوا لعنت می کنند.(6)

من کَتَمَ عِلماً نافِعاً عِندَهُ اَلجَمَهُ اللهُ یَومَ القِیامَهِ بِلِجامٍ مِن نارٍ؛
هر کس از دانشی سودمند برخوردار باشد و آن را مخفی نگه دارد در روز قیامت خداوند بر او لگامی از آتش زند.(7)

شرح ابن میثم
مسوّف: یعنى کسى که امروز و فردا کرده و توبه را به تأخیر مى اندازد.

بعضى روایت کرده اند: «عالمکم مسوّف» یعنى: داناى شما کار را به تأخیر مى اندازد.(8)

پی‌نوشت‌ها:
1- سوره اسرا، آیه 29
2- سوره فرقان، آیه 67
3- سوره اسرا، آیه 26
4- کشکول بحرانی، ج 2، ص 49
5- بحارالانوار، ج 17، ص 218
6- کنز العمال، ح 28997
7- کنزالعمال، ح 29142
8- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 656 و 657

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.