احتیاط در فرستادن پیک ها و نامه ها
امام علی علیه السلام فرمودند:
رَسُولُکَ تَرْجُمَانُ عَقْلِکَ وَ کِتَابُکَ أَبْلَغُ مَا یَنْطِقُ عَنْکَ.
پیغام آور تو میزان اندیشه ات را می رساند و نوشته ات رساترین چیزی است که از جانب تو سخن می گوید.
نهج البلاغه: حکمت 293
شرح حدیث:
پیغام گاه شفاهی است و گاه کتبی اگر شفاهی باشد مترجم درجه عقلانیت پیغام دهنده است و نشانگر طرز تفکر و اندیشه اوست. گاه پیغام مودبانه و گویاست گاه بی ادبانه و غیرمنطقی و هتاکانه است.
در کتابت هم همین طور است در کتابت چون انسان ارائه سند می دهد و چیزی ماندگار از خود باقی می گذارد بیشتر جلب توجه می کند و از جانب نویسنده طبق فرمایش امام علیه السلام رساترین چیزی است که سخن می گوید.
نتیجه آنکه باید وقت کافی در سخن گفتن ها و نوشتارهای خویش داشته باشیم تا ازمحدوده منطق و عقلانیت و ادب خارج نشویم و حساب شده بگوییم و بنویسیم.
چه بسا یک سخن بی جا و نامربوط و یا مقاله و نوشته ای ساختارشکن جامعه ای را گرفتار فتنه و اشوب میکند اعتقادات و اخلاقیات جمعی را به انحراف می کشاند و تا مرد سخن و مطلبی نگفته و ننوشته باشد عیب و هنرش نهفته باشد.
لازم است برای بهره مند شدن بیشتر از کلام امام علیه السلام به چند مورد از آداب سخن گفتن و نوشتن اشاره شود:
1- پرهیز از زشت گویی و قلم فرسایی زشت: رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلم می فرمودند:
مِن فِقهِ الرَّجُلِ قِلَّهُ کَلاِمِه فِیما لا یَعنِیهِ؛
نشانه فهمیدیگ انسان این است که کمتر سخن زشت و بیهوده می گوید.(1)
2- پرهیز از زیاده گویی.
امام علیه السلام در جای دیگر فرمودند:
اِیّاکَ و فُضُولَ الکَلامِ فَاِنَّهُ یُظهِرُ مِن عُیُوبِکَ ما بَطَنَ وَ یُحَرِّکُ عَلَیکَ مِن اَعدائِکَ ما سَکَنَ؛
از زیاده گویی بپرهیز که آن عیب های پنهان تو را آشکار می سازد وکینه های آرام گرفته دشمنانت را بر صد تو تحریک می کند.(2)
3- سخنی را بگوییم و یا بنویسیم که بدان عمل می کنیم و ما را به خدا نزدیک می کند.
امام علیه السلام می فرمودند:
کلامُکَ مَحفُوظٌ عَلَیکَ مُخَلِّدٌ فِی صَحِیفَتِکَ فَاجعَلهُ فِیما یِزلِفُکَ؛
سخن تو برایت نگهداری می شود و در نامه ات برای همیشه ثبت می گردد پس آن را در چیزی به کار گیر که تو را به خدا نزدیک می سازد و تعالی می بخشد.(3)
4- نقل شایعات بی اساس از اسیب های سخن و قلم است نباید براساس شنیده ها سخن گفت و قلم زد چه بسا کذب محض باشند.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرمودند:
کَفی بِالمَرءِ مِنَ الکِذبِ اَن یُحَدِّثَ بِکُلِّ ما سَمِعَ؛
برای دروغ گویی آدمی همین بس که هر چه می شنود بازگو کند.(4)
5- سخنگو باید به طریقی بیان مطالب کند که قابل فهم همگان باشد و استفاده از لغات و عبارات غیرمانوس که نیاز به ترجمه و شرح دارد پرهیز کند و هنر اینجاست که سخنور و نویسنده روان بگوید و بنویسد حتی اگر کلاس درس و کتاب درسی باشد. که سخنور و نویسنده روان بگوید و بنویسد حتی اگر کلاس درس و کتاب درسی باشد.
امام علیه السلام فرمودند:
اَحسَنُ الکَلامِ مازانَهُ حُسنُ النِّظامِ و فَهمَهُ الخاصُّ و العامُّ؛
بهترین سخن آن است که به زیبایی نظم و تالیف آراسته باشد و خاص و عام آن را بفهمند.(5)
شرح ابن میثم
لفظ «الترجمان للعقل» را براى «رسول» استعاره آورده است براى این که رسول از جانب [پیام دهنده] خبر مى رساند و امّا این که نامه رساترین چیزى است که از طرف صاحبش سخن مى گوید، از آن جهت است که مقصود صاحب خود را ضبط مى کند بر خلاف زبان پیام رسان، که بسا از روى اشتباه یا به عمد پیام را آن چنان که باید نمى رساند، و از این رو اشکالى پیش مى آید که حتّى ممکن است باعث هلاکت فرستنده پیام شود.(6)
پی‌نوشت‌ها:
1- بحارالانوار، ج 2، ص 55
2- غرر الحکم، ح 2720
3- غرر الحکم، ح 7246
4- کنزالعمال، ح 8208
5- غرر الحکم، ح 3304
6- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 670 و 671
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
در کتابت هم همین طور است در کتابت چون انسان ارائه سند می دهد و چیزی ماندگار از خود باقی می گذارد بیشتر جلب توجه می کند و از جانب نویسنده طبق فرمایش امام علیه السلام رساترین چیزی است که سخن می گوید.
نتیجه آنکه باید وقت کافی در سخن گفتن ها و نوشتارهای خویش داشته باشیم تا ازمحدوده منطق و عقلانیت و ادب خارج نشویم و حساب شده بگوییم و بنویسیم.
چه بسا یک سخن بی جا و نامربوط و یا مقاله و نوشته ای ساختارشکن جامعه ای را گرفتار فتنه و اشوب میکند اعتقادات و اخلاقیات جمعی را به انحراف می کشاند و تا مرد سخن و مطلبی نگفته و ننوشته باشد عیب و هنرش نهفته باشد.
لازم است برای بهره مند شدن بیشتر از کلام امام علیه السلام به چند مورد از آداب سخن گفتن و نوشتن اشاره شود:
1- پرهیز از زشت گویی و قلم فرسایی زشت: رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلم می فرمودند:
مِن فِقهِ الرَّجُلِ قِلَّهُ کَلاِمِه فِیما لا یَعنِیهِ؛
نشانه فهمیدیگ انسان این است که کمتر سخن زشت و بیهوده می گوید.(1)
2- پرهیز از زیاده گویی.
امام علیه السلام در جای دیگر فرمودند:
اِیّاکَ و فُضُولَ الکَلامِ فَاِنَّهُ یُظهِرُ مِن عُیُوبِکَ ما بَطَنَ وَ یُحَرِّکُ عَلَیکَ مِن اَعدائِکَ ما سَکَنَ؛
از زیاده گویی بپرهیز که آن عیب های پنهان تو را آشکار می سازد وکینه های آرام گرفته دشمنانت را بر صد تو تحریک می کند.(2)
3- سخنی را بگوییم و یا بنویسیم که بدان عمل می کنیم و ما را به خدا نزدیک می کند.
امام علیه السلام می فرمودند:
کلامُکَ مَحفُوظٌ عَلَیکَ مُخَلِّدٌ فِی صَحِیفَتِکَ فَاجعَلهُ فِیما یِزلِفُکَ؛
سخن تو برایت نگهداری می شود و در نامه ات برای همیشه ثبت می گردد پس آن را در چیزی به کار گیر که تو را به خدا نزدیک می سازد و تعالی می بخشد.(3)
4- نقل شایعات بی اساس از اسیب های سخن و قلم است نباید براساس شنیده ها سخن گفت و قلم زد چه بسا کذب محض باشند.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرمودند:
کَفی بِالمَرءِ مِنَ الکِذبِ اَن یُحَدِّثَ بِکُلِّ ما سَمِعَ؛
برای دروغ گویی آدمی همین بس که هر چه می شنود بازگو کند.(4)
5- سخنگو باید به طریقی بیان مطالب کند که قابل فهم همگان باشد و استفاده از لغات و عبارات غیرمانوس که نیاز به ترجمه و شرح دارد پرهیز کند و هنر اینجاست که سخنور و نویسنده روان بگوید و بنویسد حتی اگر کلاس درس و کتاب درسی باشد. که سخنور و نویسنده روان بگوید و بنویسد حتی اگر کلاس درس و کتاب درسی باشد.
امام علیه السلام فرمودند:
اَحسَنُ الکَلامِ مازانَهُ حُسنُ النِّظامِ و فَهمَهُ الخاصُّ و العامُّ؛
بهترین سخن آن است که به زیبایی نظم و تالیف آراسته باشد و خاص و عام آن را بفهمند.(5)
شرح ابن میثم
لفظ «الترجمان للعقل» را براى «رسول» استعاره آورده است براى این که رسول از جانب [پیام دهنده] خبر مى رساند و امّا این که نامه رساترین چیزى است که از طرف صاحبش سخن مى گوید، از آن جهت است که مقصود صاحب خود را ضبط مى کند بر خلاف زبان پیام رسان، که بسا از روى اشتباه یا به عمد پیام را آن چنان که باید نمى رساند، و از این رو اشکالى پیش مى آید که حتّى ممکن است باعث هلاکت فرستنده پیام شود.(6)
پی‌نوشت‌ها:
1- بحارالانوار، ج 2، ص 55
2- غرر الحکم، ح 2720
3- غرر الحکم، ح 7246
4- کنزالعمال، ح 8208
5- غرر الحکم، ح 3304
6- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 670 و 671
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
