تفسیر لا حول و لا قوة الا باللَّه

امام علی علیه‌ السلام فرمودند:

وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ مَعْنَى قَوْلِهِمْ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ- إِنَّا لَا نَمْلِکُ مَعَ اللَّهِ شَیْئاً وَ لَا نَمْلِکُ إِلَّا مَا مَلَّکَنَا فَمَتَى مَلَّکَنَا مَا هُوَ أَمْلَکُ بِهِ مِنَّا کَلَّفَنَا وَ مَتَى أَخَذَهُ مِنَّا وَضَعَ تَکْلِیفَهُ عَنَّا.

درباره جمله شریف و معنای لا حَولَ وَ لا قُوَّهَ اّلاّ بِاللهِ سوال شد. امام علی علیه السلام فرمودند: یعنی ما با وجود پروردگار بر چیزی اختیار نداریم و چیزی نداریم جز آنچه ما را مالک آن گرداند. بنابراین اگر ما را مالک چیزی کرد او از ما دارنده تر است تکلیفی بر گردن ما گذارد و چون آن را از ما بگیرد تکلیف خود را از ما برمی‌دارد.

نهج البلاغه: حکمت 396

قُلِ اللَّهُمَّ مَالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ(1)
بگو خداوند مالک ملک است.

خداوند تبارک و تعالی مالک جمیع عوالم است مالک ملکوت آسمان ها و زمین مالک اجسام و محسوسات مالک عالم معانی و مجردات و مالک روز قیامت و عالم پس از مرگ است.

فَتَعَالَی اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْکَرِیمِ(2)
والاست خدای یکتا پادشاه و مالک حقیقی که خدایی جز او نیست که پروردگار عرض گرامی است.

فیض کاشانی در تبیین مالکیت الهی می گوید خداوند تبارک و تعالی در ذات و صفاتش از هر موجودی بی نیاز است و همه موجودات به او نیازمند هستند بلکه موجودات نسبت به هم نیز بی نیاز از ذات حق تعالی نمی باشند همچنین هم موجودی چه در ذات و یا صفات و در وجود و یا بقاء به طور کلی در اصل پیدایش و وجود محتاج اویند و همه چیز غیر ذات اقدس الله مملوک اویند و اوست که از همه چیز مستغنی است پس اوست که در حقیقت مالک علی الاطلاق است.(3)

خسروا گوی فلک در خم چوگان تو باد
ساحت کون و مکان عرصه میدان تو باد
همه آفاق گرفت و همه اطراف گشاد
صیت خلق تو که پیوسته نگهبان تو باد
نه به تنها حیوانات و نباتات و جماد
هر چه در عالم امر است به فرمان تو باد
حافظ خسته به اخلاص ثناخوان تو شد
لطف عالم تو شفابخش ثناخوان تو باد

آری خداوند متعال مالک تمام عوالم وجود است و غیر او هر چه دارند اعتباری مجازی و عاریتی است و در حقیقت مالک اصلی خداست.

حالا به کلام امام علیه السلام برگردیم که فرمودند اگر ما را مالک چیزی کرد او از ما دارنده تر است و چون تکلیفی برگردن ما گ ذارد و بعد بگیرد تکلیف خود را از ما برمیدارد. و این است معنای لا حَولَ وَ لا قُوَّهَ اّلاّ بِاللهِ.

پی‌نوشت‌ها:
1- سوره آل عمران، آیه 26
2- سوره مومنون، آیه 116
3- علم الیقین، ج 1، ص 109

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.