ارزش نیکوکاری
امام علی علیه السلام فرمودند:
افْعَلُوا الْخَیْرَ وَ لَا تَحْقِرُوا مِنْهُ شَیْئاً فَإِنَّ صَغِیرَهُ کَبِیرٌ وَ قَلِیلَهُ کَثِیرٌ وَ لَا یَقُولَنَّ أَحَدُکُمْ إِنَّ أَحَداً أَوْلَى بِفِعْلِ الْخَیْرِ مِنِّی فَیَکُونَ وَ اللَّهِ کَذَلِکَ إِنَّ لِلْخَیْرِ وَ الشَّرِّ أَهْلًا فَمَهْمَا تَرَکْتُمُوهُ مِنْهُمَا کَفَاکُمُوهُ أَهْلُهُ.
کار خیر انجام دهید و چیزی از آن را کوچک نشمارید که کوچک آن بزرگ و کم آن فراوان است و نگویید دیگران از بجا آوردن کار خیر از من سزاوارترند که به خدا قسم چنین خواهد شد همانا خوبی و بدی را مردمانی هست هرگاه یکی از آن دو را رها کنید اهلش آن را انجام خواهند داد.
نهج البلاغه: حکمت 414
شرح حدیث:
کار خیر هر چند کوچک باشد چون خیر است ارزشمند و بزرگ است و گاه بعضی از مردم به خاطر کار خیر به نظر حقیر و کوچک خویش راه نجات خویش را فراهم می سازند یک نمونه تاریخی را دقت کنید.
امام حسین علیه السلام با عده ای از یاران به باغی که اطراف مدینه بود و متعلق به حضرت بود وارد شدند. نگهبان و باغبان باغ غلامی به نام صاف بود وقتی داخل باغ گردیدند حضرت حسین علیه السلام مشاده فرمودند که غلام به خوردن نان مشغول است. امام علیه السلام پشت یک درخت پنهان شد و رفتار غلام را زیر نظر گرفت غلام یک لقمه خودش می خورد و یک لقمه به سگی که در کنارش بود می داد.
امام علیه السلام از عمل غلام شگفت زده شده بود همین که غلام دست از غذا کشید گفت:
اَلحَمدُللهِ رَبِّ العالَمین الّلهُمَّ اغفِرلِی وَ اَغفِر لِسَیِّدی وَ بارِک لَهُ کَما بارَکتَ عَلی اَبَوَیهِ بِرَحمَتِکَ یا اَرحَمَ الرَّاحِیمن.
حمد خدای دو جهان را، خداوندا مرا ببخش مولایم را مشمول غفرانت قرار بده و برکتت را بر او نازل فرما همان طور که بر پدر و مادرش نازل فرمودی به فضل خودت ای مهربانترین مهربانان.
امام حسین علیه السلام از جا برخاست و خود را به غلام رساند و او را صدا زد:
فَقامَ الغُلامُ فَزَعاً و قالَ یا سَیِّدی وَ سَیِّدُ المَومِنینِ اِنّی ما رَاَیتُکَ فاعفُ عَنِّی فَقالَ الحَسینُ: اِجعَلنِی فِی حِلٍّ یا صافِی لاَنِّی دَخَلتُ بُستانَکَ بِغَیرِ اِذنِکَ.
غلام از جا برخاست و وحشت زده گفت ای آقای من و آقای همه مومنین ببخشید من شما را ندیدم. امام علیه السلام فرمودند: ای صافی تو مرا حلال کن که بدون اجازه ات به باغ تو داخل شدم.
غلام گفت شما با فضل و بزرگواریتان چنین می فرمایید. امام علیه السلام فرمودند: دیدم که لقمه هایت را دو نیم می کردی، نصف خود می خوردی و نصف به سگ می دادی. این کار تو چه معنی داشت؟ غلام گفت این سگ در هنگام خوردن غذا به من نگاه می کرد بنابراین حیا کردم که او را غذا ندهم.
حسین جان این سگ پاسبان باغ توست من هم غلام تو هر دو با هم از رزق و کرم تو می خوردیم.
امام حسین علیه السلام از سخنان غلام به گریه افتادند و فرمودند: تو را در راه خدا آزاد کردم و از صمیم قلب هزار دینار به تو بخشیدم. غلام گفت اگر مرا آزاد کنی از در خانه ات نخواهم رفت و همچنان خدمتگزار آستانت خواهم بود.
امام علیه السلام فرمودند: سزاوار است مرد آنچه می گوید به آن عمل کند هنگامی که وارد باغ شدم به تو گفتم بدون اجازه تو به باغ تو قدم گذاشتم پس قول و عمل من باید یکی باشد یعنی باغ متعلق به توست فقط با این شرط که این اصحاب و یاران من که مشاهده می کنی اجازه داشته باشند گاهی از میوه های آن استفاده کنند و تو آنها را به خاطر من کرامت کن تا خداوند در روز قیامت به تو کرم کند.
امام علیه السلام او را دعا کردند و فرمودند:
وَ بارِکَ لَکَ فِی حُسنِ خُلقِکَ وَ اَدَبِکَ؛
خداوند این حسن خلق و دب تو را مبارک گرداند.
فقالَ الغُلام: اِن وَهَبتَ لِی بُستانَکَ فَاَنا قَد سَبَلتُهُ لِاَصحابِکَ و شِیعَتِکَ(1)
غلام گفت حال که باغ خویش را به من بخشیدی من هم استفاده از آن را برای اصحاب و شیعیانت را یکان قرار دادم.
ملاحظه فرمودید یک عمل نیک غلام یعنی تقسیم غذای خود با سگ نگهبان باغ این اندازه بزرگ بود که امام زمانش را به چنان واکنش ها واداشت.
خداوند دوستدار اهل خیر است.
أَحْسِنُوَاْ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ(2)
کار نیک کنید زیرا که خداوند نیکوکاران را دوست می دارد.
ان رحمه الله قریب من المحسنین(3)
به تحقیق رحمت خداوند به نیکوکاران نزدیک است.
در انجام کار خیر باید عجله کرد چون ممکن است توفیق انجام آن از کف برود امام صادق علیه السلام فرمودند:
کانَ اَبِی یَقُولُ اِذا هَمَمتَ بِخَیرٍ فَبادِرِ فَاِنَّکَ لا تَدرِی ما یَحدِثٌ(4)
پدرم امام باقر علیه السلام فرمودند: هرگاه برای انجام کار خیری همت کردی، شتاب کن که تو نمی دانی بعدا چه اتفاقی خواهد افتاد.
پی‌نوشت‌ها:
1- احقاق الحق، ج 11، ص 446
2- سوره بقره، آیه 195
3- سوره اعراف، آیه 55
4- کافی، ج 2، ص 144
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
امام حسین علیه السلام با عده ای از یاران به باغی که اطراف مدینه بود و متعلق به حضرت بود وارد شدند. نگهبان و باغبان باغ غلامی به نام صاف بود وقتی داخل باغ گردیدند حضرت حسین علیه السلام مشاده فرمودند که غلام به خوردن نان مشغول است. امام علیه السلام پشت یک درخت پنهان شد و رفتار غلام را زیر نظر گرفت غلام یک لقمه خودش می خورد و یک لقمه به سگی که در کنارش بود می داد.
امام علیه السلام از عمل غلام شگفت زده شده بود همین که غلام دست از غذا کشید گفت:
اَلحَمدُللهِ رَبِّ العالَمین الّلهُمَّ اغفِرلِی وَ اَغفِر لِسَیِّدی وَ بارِک لَهُ کَما بارَکتَ عَلی اَبَوَیهِ بِرَحمَتِکَ یا اَرحَمَ الرَّاحِیمن.
حمد خدای دو جهان را، خداوندا مرا ببخش مولایم را مشمول غفرانت قرار بده و برکتت را بر او نازل فرما همان طور که بر پدر و مادرش نازل فرمودی به فضل خودت ای مهربانترین مهربانان.
امام حسین علیه السلام از جا برخاست و خود را به غلام رساند و او را صدا زد:
فَقامَ الغُلامُ فَزَعاً و قالَ یا سَیِّدی وَ سَیِّدُ المَومِنینِ اِنّی ما رَاَیتُکَ فاعفُ عَنِّی فَقالَ الحَسینُ: اِجعَلنِی فِی حِلٍّ یا صافِی لاَنِّی دَخَلتُ بُستانَکَ بِغَیرِ اِذنِکَ.
غلام از جا برخاست و وحشت زده گفت ای آقای من و آقای همه مومنین ببخشید من شما را ندیدم. امام علیه السلام فرمودند: ای صافی تو مرا حلال کن که بدون اجازه ات به باغ تو داخل شدم.
غلام گفت شما با فضل و بزرگواریتان چنین می فرمایید. امام علیه السلام فرمودند: دیدم که لقمه هایت را دو نیم می کردی، نصف خود می خوردی و نصف به سگ می دادی. این کار تو چه معنی داشت؟ غلام گفت این سگ در هنگام خوردن غذا به من نگاه می کرد بنابراین حیا کردم که او را غذا ندهم.
حسین جان این سگ پاسبان باغ توست من هم غلام تو هر دو با هم از رزق و کرم تو می خوردیم.
امام حسین علیه السلام از سخنان غلام به گریه افتادند و فرمودند: تو را در راه خدا آزاد کردم و از صمیم قلب هزار دینار به تو بخشیدم. غلام گفت اگر مرا آزاد کنی از در خانه ات نخواهم رفت و همچنان خدمتگزار آستانت خواهم بود.
امام علیه السلام فرمودند: سزاوار است مرد آنچه می گوید به آن عمل کند هنگامی که وارد باغ شدم به تو گفتم بدون اجازه تو به باغ تو قدم گذاشتم پس قول و عمل من باید یکی باشد یعنی باغ متعلق به توست فقط با این شرط که این اصحاب و یاران من که مشاهده می کنی اجازه داشته باشند گاهی از میوه های آن استفاده کنند و تو آنها را به خاطر من کرامت کن تا خداوند در روز قیامت به تو کرم کند.
امام علیه السلام او را دعا کردند و فرمودند:
وَ بارِکَ لَکَ فِی حُسنِ خُلقِکَ وَ اَدَبِکَ؛
خداوند این حسن خلق و دب تو را مبارک گرداند.
فقالَ الغُلام: اِن وَهَبتَ لِی بُستانَکَ فَاَنا قَد سَبَلتُهُ لِاَصحابِکَ و شِیعَتِکَ(1)
غلام گفت حال که باغ خویش را به من بخشیدی من هم استفاده از آن را برای اصحاب و شیعیانت را یکان قرار دادم.
ملاحظه فرمودید یک عمل نیک غلام یعنی تقسیم غذای خود با سگ نگهبان باغ این اندازه بزرگ بود که امام زمانش را به چنان واکنش ها واداشت.
خداوند دوستدار اهل خیر است.
أَحْسِنُوَاْ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ(2)
کار نیک کنید زیرا که خداوند نیکوکاران را دوست می دارد.
ان رحمه الله قریب من المحسنین(3)
به تحقیق رحمت خداوند به نیکوکاران نزدیک است.
در انجام کار خیر باید عجله کرد چون ممکن است توفیق انجام آن از کف برود امام صادق علیه السلام فرمودند:
کانَ اَبِی یَقُولُ اِذا هَمَمتَ بِخَیرٍ فَبادِرِ فَاِنَّکَ لا تَدرِی ما یَحدِثٌ(4)
پدرم امام باقر علیه السلام فرمودند: هرگاه برای انجام کار خیری همت کردی، شتاب کن که تو نمی دانی بعدا چه اتفاقی خواهد افتاد.
پی‌نوشت‌ها:
1- احقاق الحق، ج 11، ص 446
2- سوره بقره، آیه 195
3- سوره اعراف، آیه 55
4- کافی، ج 2، ص 144
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
