ضرورت مخاطب شناسی در فن بیان

مهم ترین مطلب در مخاطب شناسی، درک دیگران است.
 

یکی از مهم ترین مسایل در فن بیان عبارتست از مخاطب شناسی. شناخت مخاطب این فرصت را برای ما فراهم می کند که ما با چشم بازتری با قضیه مواجه شویم و بتوانیم به هدفی که از بیان و سخنرانی خود داریم، نزدیکتر شویم.

تعداد کلمات 1660 / تخمین زمان مطالعه 8 دقیقه 

خیلی وقت ها جایی صحبت و گفت و گویی می کنیم و بعد از آن احساس میکنیم که گفت و گوی بی ثمری بود و نتوانستیم آنچه را که دلمان میخواست به طرف مقابل و مخاطبین مان انتقال دهیم. یکی از مشکلات شایع در این زمینه عبارتست از اینکه نتوانسته ایم مخاطبین خود را به خوبی بشناسیم و موقعیت آنها را درک نکردیم. یکی از اساسی ترین بحث ها در زمینه ی سخنوری و فن بیان عبارتست از مخاطب شناسی. اینکه بدانیم برای چه کسانی صحبت خواهیم کرد و مخاطبین ما چه کسانی هستند. در این مقاله قصد داریم شما را با مراحل شناخت مخاطب آشنا کنیم تا از این به بعد بهتر بتوانید با مخاطبین خود ارتباط برقرار کنید. مخاطب شناسی، یک فرآیند دو مرحله ای است: قبل و حین سخنرانی.
 

منظور از سن این است که باید توجه داشته باشید مخاطبان شما در چه رده‌ی سنی قرار دارند و طیف مخاطبان شما دقیقاً چه گروهی را تشکیل می‌دهند. اگر مخاطبان شما جوانهای ۲۰ تا ۳۰ ساله باشند، باید یک نوع برخورد، یک نوع ارائه‌ی مطلب و یک نوع طرح‌ریزی را داشته باشید و اگر مخاطبان شما کودکان ۸ تا ۱۵ سال باشند مثلاً، باید برنامه‌ی دیگری را برای آنها در نظر بگیرید.
شما در مقام و جایگاه یک سخنران می بایستی در خصوص مطالبی که می خواهید در سخنرانی خود ارائه نمایید ، از نظر محتوا حق را به شنوندگان خود بدهید و مطالب را با در نظر گرفتن سن مخاطبان آماده نمایید .
در استفاده از مثال ها گرفته تا طنز و هرنوع مطلب دیگری ، می بایستی سن شرکت کنندگان را در گفتار خود ملحوظ دارید. شنوندگان نیز از شما به عنوان یک سخنران انتظار دارند که مطالبتان را با توجه به سن آن ها ارائه نمایید. موید این مطالبی که بیان شد ، نقل قولی از ارسطو است که می گوید :کمتر چیزی به اندازه سن بر توقعات فرد تاثیر می گذارد .
 

موضوع دوم که در رابطه با شناخت مخاطب‌ها در نظر داشته باشید، این هست که مخاطبان شما چه جنسی دارند؟ مرد هستند یا زن؟ یا تلفیقی از این دو؟
جالب است بدانید که اسکن مغزی خانمها و آقایان کاملاً متفاوت هست تا جاییکه که حتی طریقه ی گردش خون این دو جنس هم متفاوت هست. بنابراین برای هر کدام از آنها، باید بیان مناسبی داشته باشیم تا بتوانیم نظرشان را جلب بکنیم.
مغز آقایان از قسمت‌های جداگانه و تفکیک شده‌ای تشکیل شده است و هرکدام از این اجزا یک وظیفه‌ی مشخصی را به عهده دارند. بنابراین آقایان کمتر می‌توانند چندکار را به صورت همزمان انجام دهند و شما به عنوان سخنران، به خاطر اینکه بتوانید توجه آنها را جلب کنید، نباید آنها را به چند طریق درگیر کنید. مثلاً نباید خیلی چهره‌تان را تغییر دهید، یا مثلاً حین صحبت آنها وسط صحبتشان بپرید و یک موضوع دیگری را بیان کنید و صحبتشان را اکیداً نباید قطع کنید. همچنین از آنجایی که مغز آقایان دنبال دلیل و روابط منطقی هست، شما باید دلایل منطقی ارائه بکنید و در یک جریان و سیر مشخصی حرکت کنید تا به نتیجه برسید.
ولی مغز خانمها به گونه‌ای طرح‌ریزی شده که سعی می‌کنند روابط را بین هر چیزی پیدا بکنند و احساسات خودشان را بروز بدهند و احساسات را دریافت بکنند. بنابراین خیلی خوب است که بتوانید حس کنجکاوی را در آنها برانگیخته بکنید و جالب است بدانید که خانمها مغزشان به گونه‌ای طراحی شده که عموماً می‌توانند چند کار را با هم انجام دهند. بنابراین خیلی خوب می‌توانید حالات چهره‌ی خودتان را عوض کنید، در عین حال صحبتتان را به خوبی ادامه دهید و از این بابت می‌توانید نگران نباشید و سعی کنید احساسات خودتان را خیلی راحت بروز دهید و مطمئناً نتیجه‌ی خیلی خوبی خواهید گرفت.
 

در هر فردی زمینه هایی از فرهنگ، نژاد و مذهب وجود دارد. شما به عنوان یک سخنران باید این نکته را باید در یاد داشته باشید که افراد مختلفی در جلسه و دور ور شما حضور دارند که ممکن است از هر طایفه و مذهبی باشند. برای همین مطالب شما باید به فراخور حالت آنها بوده و از هرگونه توهین به فرهنگ و مذهب خاصی عاری باشد. مقوله ی مذهب هم مشابه مقوله های جنسیت و زمینه های فرهنگی و نژادی می باشد .
یکی از اساتید در این زمینه بیان می کند:
« سال ۹۴ برای یک جلسه کاری به تبریز رفته بودم ؛ در آن جلسه ، مدیر جلسه بدون اینکه آنالیز درستی داشته باشد و یا اینکه اطلاع دقیقی در خصوص تجزیه و تحلیل شنونده داشته باشد ، ( مثلا” به زعم خودش برای یخ شکنی ) لطیفه ای را بیان کرد که سبب شد ۲ تن از خانم هایی حاضر در جلسه دچار سوءتفاهم شوند و با ناراحتی جلسه را ترک نمایند . این کم توجهی و جهل مدیر جلسه در خصوص مخاطب شناسی ، سبب گردید جلسه برای ۲ ساعت به تاخیر بیفتد و با هزار و یک شیوه ، از آن خانم ها دلجویی شود .»
شما به عنوان یک سخنران بسیار مراقب باشید که با گفتار خود به مخاطبان از نظر جنسیتی توهین نکنید ، چون در غیر این صورت اگر بخت با شما یار باشد ، بایستی سال های سال به عنوان یک سخنرانِ برچسب خورده به فعالیت خود ادامه دهید و اگر بخت با شما یار نباشد ، بایستی برای همیشه از این عرصه خداحافظی نمایید .

شما باید بدانید که همه ی افراد در یک سطح نیستند عده ای باسواد و مدرک رسمی و عده ای کم سواد، عده ای با درک بالا و عده ای با درک پایین. عده ای با جایگاه اقتصادی و اجتماعی بالا و عده ای پایین تر و... . به هر حال شما نمی توانید با همه ی قشرهای مختلف به یک صورت برخورد کنید و یک نوع سخن را ارائه کنید.
 

زمانی که قرار است به عنوان سخنران در جمعی حاضر شوید ، هر چه تعداد شنوندگان بیشتر باشد ، به طور قطع سخنرانی باید رسمی تر ایراد گردد.
نحوه ایراد ، نوع پوشش ، نحوه سازماندهی سخنرانی، استفاده از وسایل کمک آموزشی و … در یک جمع ۲۰ تا ۳۰ نفره ( مثلا” یک کارگاه آموزشی ) با یک سمینار متفاوت است .
ممکن است زمانی که تصمیم دارید در یک جمع ۲۰ تا ۳۰ نفره صحبت کنید ، نیازی به میکروفن ، وسایل کمک آموزشی ( پاورپوینت ، پرزی ، اسکای و … ) نباشد ، اما قطعا” در یک سمینار این وسایل از ملزومات و ضروریات است .
 

سخنرانان حرفه ای ، قبل از آغاز سخنرانی و حتی چند روز قبل ، قطعا” شرایط فیزیکی شنوندگان را مورد بررسی قرار خواهند داد .
از اهم این شرایط می توان موارد ذیل را برشمرد :
* نحوه چینش صندلی و میدان دید که شما می بایست تمام تلاش خود را داشته باشید تا مخاطبان در بهترین موقعیت دیداری قرار بگیرند ، به نحوی که هیچ مانعی برای مشاهده شما نداشته باشند .
* ایستاده یا نشسته بودن مخاطبین هم یکی از مواردی است که باید لحاظ کنید. اگر در یک جمع دو سه نفری صحبت می کنید که همه ایستاده اند باید سخن را کوتاه کنید تا اذیت نشوند مگر اینکه خودشان اصرار بر آن داشته باشند که شما ادامه دهید.
* گرسنگی سبب بی حوصلگی و کرختی بدن و سیری سبب خواب آلودگی ، سنگینی بدن و کسل شدن افراد می گردد و  نهایتا به عاملی برای عدم توجه حضار به سخنان شما تبدیل می گردند .
چنانچه خود شما زمان سخنرانی را تعیین می کنید ، سعی کنید زمان سخنرانی را طوری تنظیم کنید که عوامل سیری و گرسنگی در آن ها دخیل نباشد .
به بیانی تمام سعی خود را داشته باشید که قبل از زمان معمول نهار یا شام نباشد و نیز بلافاصله پس از صرف نهار یا شام نباشد .
اما برخی مواقع پیش می آید که سخنرانی شما با زمان معمول قبل از نهار یا شام و یا پس از صرف نهار یا شام تلاقی پیدا می کند ، در این حالت بایستی بیش از سایر مواقع با ارائه مطالب جذاب و تکنیک های جلب توجه ، توجه شنوندگان را به سوی خود جلب نمایید .
* محل سخنرانی از نظر دما ( سردی ، گرمی ) بایستی مناسب باشد . نه گرم باشد و نه سرد . چون سردی و گرمیِ دمای محیط باعث به هم خوردن تمرکز حضار می گردد .
 

گردآوری : جواد محمدلو

منابع :
سایت معجزه آفرین
سایت چطور
سایت بهرام پور