مشترکات زن و مرد (بخش دوم)

همسرانی می توانند در کنار هم زندگی خوبی را داشته باشند که تفاوت ها و شباهت ها را به خوبی بشناسند.
 

چکیده: زندگی بر اساس حضور یک زن و مرد با تفاوت ها و اشتراکاتی در نوع، شکل می گیرد. در صورتی این دو جنس می توانند به خوبی با هم زندگی کنند که تفاوت ها و شباهت های هم رو به خوبی بشناسند. در این نوشتار که بخش دوم مشترکات زن و مرد می باشد، به ادامه این اشتراکات می پردازیم. 

تعداد کلمات 1946 / تخمین زمان مطالعه 10 دقیقه 

انسانها موجودات دوبعدی هستند و از دو بخش جسم و روح تشکیل شده اند، به تبع هر دو بعد، کمالاتی برای هر کدام به تناسب قابلیتها تصور می شود. برخی کمالات انسانها ذاتی و خدادادی، و برخی دیگر اکتسابی اند و با تلاش فرد به دست می آیند. بهره مندی انسان از نیروی عقل و هوش، و توانایی او در تسخیر طبیعت از کمالات ذاتی ای است که می تواند زمینه ساز کسب کمالات مادی و معنوی شود که هریک مصادیق گوناگونی نیز دارد. رشد بدنی، به فعلیت رسیدن استعدادهای مختلف بدن، و بهره مندی از علوم و مهارت در کارهای گوناگون از جمله کمالات مادی اند که در سعادت دنیایی و اخروی تأثیر دارند؛ البته کمالات مادی هنگامی به درد کمال اخروی می خورند که باعث تقرب انسان به خدا و کسب ارزش های معنوی شوند.
زن و مرد در همه استعدادهای کمال با هم مشترکاند و دراین باره تفاوت آشکاری با یکدیگر ندارند؛ مثلا یکی از ابزارهای کمال، اراده و اختیار، دیگری، ابزارهای شناخت، فهم و بینش، و دیگری وجود راهنماست که خداوند متعالی همه اینها را به مرد و زن عنایت فرموده، و زمینه تکامل را به هر دو داده است. خداوند به هر دو جنس قدرت اراده و اختیار داده، و پیامبران را برای هدایت هر دو فرستاده، و همچنین ابزارهای شناخت، مانند چشم، گوش و عقل را به همه ارزانی داشته است. قرآن کریم در آیه ۷۸ سوره نحل، هنگامی که در صدد بیان نعمت های شناخت است، زن و مرد را خطاب می کند و هر دو را به این نعمت توجه می دهد و می فرماید: «خداوند شما را [زن و مرد[ از شکم مادرانتان خارج کرد؛ در حالی که هیچ چیز نمی دانستید و برای شما گوش و چشم و عقل قرار داد تا شکر نعمت او را به جا آورید».[1]
در این آیه نورانی، به روشنی به ابزارهای کمال، یعنی عقل، گوش و چشم، اشاره شده است.
 

4.اشتراک در هدف نهایی آفرینش:

از نگاه قرآن کریم، هدف نهایی و غایی از آفرینش انسان با عناوینی همچون رسیدن به کمال و قرب پروردگار، و آزمایش و رحمت بیان شده است که البته این هدف (کمال) نیز از طریق آزمایش و مکلف شدن انسانها و در نتیجه بندگی خداوند به دست می آید. قرآن کریم در این باره می فرماید: «جن و انس را نیافریدم، مگر برای اینکه مرا بپرستند و عبادت کنند ]تا به کمال برسند.[.»[2]
همچنین، خداوند در آیه دیگری می فرماید: «در حقیقت، ما آنچه را که در زمین است زیوری برای آن قرار دادیم تا آنان را بیازماییم که کدام یک از ایشان نیکوکارترند.»[3]
آنچه به روشنی در این آیات دیده می شود، همسانی زن و مرد در هدف غایی آفرینش انسان است؛ زیرا مخاطب آیات، انسان است (چه زن و چه مرد)، و صنف خاصی مورد توجه نیست. بنابر این، می توان گفت که هدف از خلقت انسان، چه زن و چه مرد، رسیدن به کمال و قرب الهی، و سعادت ابدی بوده است. از سخنان معصومان نیز بر می آید که هدف نهایی از آفرینش انسان آن تأثیری ندارد مختص زن یا مرد نیست، بلکه هر دو در آن مشترک اند و ویژگی های جنسیتی در آن تاثیری ندارد.
از امام صادق (علیه السلام) درباره آیه هفتم سوره کهف پرسیدند. حضرت فرمودند: یعنی برای بندگی کردن آفریده شدند. راوی می گوید که گفتم: همه یا برخی؟ حضرت فرمود: همه بندگان برای بندگی و عبادت آفریده شده اند.[4]
همه روایاتی که در بحار الأنوار درباره آفرینش بندگان و مکلف بودن آنها آمده، بدون در نظر گرفتن امتیازهای صنفی زن و مرد، و ناظر به نوع انسان است.[5]
همچنین، کلمات فراوانی[6] که در این باره از بزرگان دین رسیده، ناظر به نوع انسان است و در آنها ویژگی های جنسیتی در نظر گرفته نشده است، و دیگر اینکه این کلمات (فرمایشات قرآن کریم و معصومان (ع)) در حکم محکمات است و به فرض وجود متشابهاتی در این زمینه، باید منطبق بر این محکمات شود و با کمک اینها تفسیر و تبیین گردد.
بنابراین، نتیجه می گیریم که در این آیه چند نکته درخور توجه وجود دارد: نخست، اینکه این آیه همه انسانها را شامل می شود (چه زن و چه مرد)؛ یعنی همه انسانها برای بندگی خدا آفریده شده اند و هدف نهایی از خلقت آنها اطاعت پروردگار و ستایش او بوده است؛ دوم، اینکه خداوند متعالی از باب رحمت واسعه خود خواسته است که همه انسانها با عبادت و بندگی به کمال و سعادت (وارد شدن در بهشت) دست یابند و در این مسئله نیز میان زن و مرد تفاوتی نیست و هرکدام می توانند با اطاعت پروردگار و گردن نهادن به دستورهای او به سعادت ابدی برسند.
 

5. اشتراک در دریافت پاداش:

در نگاه تعالیم آسمانی، میان زن و مرد در دریافت پاداش الهی و برخورداری از ثواب اعمال تفاوتی نیست و هر کدام به اندازه تلاش و فعالیت خود از بهره های معنوی و پاداش الهی برخوردار می شوند. قرآن کریم در این باره می فرماید:
من ]پروردگار[ مزد و پاداش هیچ کسی از شما را ضایع نمی کنم؛ چه مرد باشد و چه زن ]یعنی پاداش همه محفوظ است[»
همچنین، در جای دیگر می فرماید: «هرکس - از زن یا مرد - کار شایسته کند و مؤمن باشد، به قطع او را با زندگی پاکیزهای حیات [حقیقی[ می بخشیم و مسلماً به آنان پاداشی بهتر از آنچه انجام داده اند، خواهیم داد».[7]
علامه طباطبایی درباره این آیه می فرماید: آیه نورانی بشارتی است به زنان که خداوند در پذیرش ایمان و نتیجه اعمال صالح که زنده داشتن به زندگی پاکیزه و اعطای پاداشی بهتر از آن چه انجام می دادند، هست- بین زن و مرد فرق
نگذاشته است.[8] در آیه ۳۵ سوره احزاب نیز همین تعبیرها آمده است.
بنابراین، همان گونه که زن و مرد در اصل ایمان آوردن و عمل به مقررات الهی تفاوتی ندارند، در نتیجه کار و دریافت پاداش الهی نیز یکسان اند و هر فردی به اندازه تلاش و اطاعت خود پاداش می گیرد.
 

6. اشتراک در تکریم پروردگار:

خداوند متعالی در قرآن کریم انسان را برترین آفریدگار خود خوانده، و به او در مقایسه با دیگر جنبندگان امتیازاتی داده، و او را تکریم کرده است.
این امتیازات را خداوند داده، و تکوینی است و ربطی به افعال اختیاری انسان ندارد و انسان، براثر کار اختیاری، می تواند بدترین یا بهترین جنبنده روی زمین باشد؛ ولی آدمی این شایستگی را داشته است که مورد عنایت حضرت حق باشد و در این باره نیز فرقی میان زن و مرد نباشد. از آیاتی که به کرامت انسان (چه زن و چه مرد) اشاره دارد، آیه هفتادم سوره اسراء است: «به راستی که ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا [بر مرکب ها[ برنشاندیم و از چیزهای پاکیزه به ایشان روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از آفریده های خود برتری آشکار دادیم».[9]
دیدگاه ها درباره این آیه، مختلف است؛ ولی همه آنها این مسئله را پذیرفته اند که در تکریم الهی انسان فرقی میان زن و مرد نیست  فرقی نیست.[10]

٧. اشتراک در حق انتخاب و تعیین هدف:

قدرت انتخاب و اختیار از امتیازهای بزرگ و اساسی انسان است که در جهان بینی الهی بدان توجهی ویژه شده است. خداوند متعالی، به اقتضای لطف و رحمت خود، مسیرهای رسیدن به کمال و سعادت را به واسطه عقل (حجت درونی) و وحی (پیامبران) برای همه انسانها باز گفته است. همچنین، قدرت انتخاب و اختیار، گزینش راه های متعدد را به انسانها عنایت کرده است. خداوند، درباره هدایتگری های خود و اعطای اختیار به بندگان، میان زن و مرد تفاوتی قائل نشده است؛ یعنی همان گونه که زن و مرد قدرت اراده و اختیار دارند، از ابزارهای هدایت (عقل) و وحی (پیامبران) نیز بهره مندند. هریک از آنها می توانند مسیر هدایت یا گمراهی را برگزینند و در نتیجه به سعادت یا شقاوت برسند.
قرآن کریم در این باره می فرماید: «ما راه را به او [انسان] نشان دادیم، خواه شاکر باشد و ]پذیرا گردد] یا ناسپاس.»[11]
 

8. اشتراک عبادی و معنوی:

در هیچ یک از عبادت ها و اوامر و نواهی الهی، میان زن و مرد تفاوتی نیست و هر زن و مردی مکلف است که در برابر دستورهای الهی تسلیم و مطیع باشد. گرچه در محدوده و کیفیت انجام دادن مسائل عبادی تفاوت های جزیی هست، در اصل آن، تفاوتی میان زن و مرد نیست. بنابراین، همان گونه که زنان وظیفه دارند که خداوند را بپرستند و بستایند، نماز بخوانند، به حج بروند و امربه معروف کنند، مردان نیز موظف به این تکلیف های عبادی هستند. همچنین، زن و مرد در برابر ایفای وظایف عبادی و معنوی پاداش می گیرند و در این امر مردان بر زنان برتری ندارند.
قرآن کریم در آیات متعددی به این امر اشاره فرموده است؛ مثلا در سوره بقره می فرماید: « هرکس به خدا و روز رستاخیز ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد، پاداش در نزد پروردگار مسلم است...» [12]همچنین در آیه دیگری می فرماید: « اما کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند پاداشی دایم دارند».[13]
در این دو آیه، نشانه ای از اختصاص پاداش و تکلیف به مرد یا زن وجود ندارد، و تکلیف و پاداش هر دو را شامل می شود.
قرآن کریم، در برخی آیات، به صراحت و روشنی، زنان و مردان را خطاب کرده، و میان آنان، در ایفای تکالیف الهی و دریافت پاداش و همچنین رشد معنوی، فرقی نگذاشته است:
«به یقین، خداوند برای مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ایمان و زنان باایمان، مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راست گو، مردان شکیبا و زنان شکیبا، مردان باخشوع و زنان باخشوع، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده، مردان روزه دار و زنان روزه دار، مردان پاک دامن و زنان پاک دامن و مردانی که بسیار به یاد خدا هستند و زنانی که بسیار یاد خدا می کنند، مغفرت و پاداش عظیمی فراهم ساخته است.»[14]