بهار نارنج از دیدگاه طب سنتی

معرفی بهار نارنج و خواص آن

خواص: آرامبخش، مفرح، نشاط آور، اشتها آور؛ تقویت قلب، اعصاب، نیروی جنسی؛ رفع دل پیچه و گاز معده، تسکین درد سینه و سردرد های عصبی.
در عطرسازی و ساختن اسانس ، انواع نوشیدنی های فصلی و عرقیجات و تهیه مربا، گز ، سوهان و … کاربرد بسیار دارد.
بابـُـل و شیراز  در اردیبهشت‏ ماه ، با رایجه ی سحرانگیز بهار نارنج ، هر رهگذری را سرمست می کند به نحوی که این دو شهر را شهرِ بهارنارنج می‌نامند.
 

گیاه‌شناسی

نارنج درختی است به ارتفاع 6-4 متر، همیشه سبز، بدون کرک، دارای تیغ‌های بلند از خانواده Rutaceae با ساقه‌ای دارای پوست تقریباً صاف متمایل به خاکستری؛ ‌برگ‌های پایا، متناوب و تخم مرغی به درازای 10-5/7 سانتیمتر با انتهای نوکدار، کناره‌های دالبری،‌ به رنگ سبز تیره و براق با دم‌برگ بالدار؛ گلهای منفرد و یا مجتمع به شکل گروهی، سفیدرنگ، درشت‌تر از گل پرتقال با تعداد پرچم‌ها 20 یا بیشتر؛ میوه و تخمدان کروی یا تخم‌مرغی به قطر 8-7 سانتیمتر با ‌دو قطب فرورفته، سطح پوست میوه ناصاف و دارای برجستگی‌های کوچک به رنگ زرد نارنجی و گوشت ترش و نسبتاً تلخ.
میوه نوعی «سته»  به قطر تا 10 سانتی‌متر با پوست ضخیم و نارنجی‌رنگ است. پوست میوه، تلخ‌مزه ولی آب درون آن، ترش است. قسمت مورد استفاده نارنج، گل، پوست میوه و آب نارنج می‌باشد که همگی دارای خواص دارویی هستند. خلال بهار نارنج شامل پوست بیرون خشکیده میوه رسیده سیتروس اورانتیوم جدا شده از لایه گوشتی سفید می‌باشد.
گل‌های بهار نارنج به صورت منفرد و یا چندتایی در طول محور شاخه‌ها قرار گرفته‌اند. این گل‌ها، معطّر، ترد و شکننده هستند و واجد کاسه‌ای با 5 لوب و جامی سفیدرنگ متشکل از 5 گلبرگ می‌باشند. گلبرگ‌های ضخیم آن، زبانه‌ای‌شکل، به رنگ سفید متمایل به زرد است که بر روی آنها حفره‌های ترشحی اسانس را به روشنی می‌توان مشاهده‌ نمود. گل‌های نارنج به نام بهار نارنج در ایران مشهور است که قسمت مهم مورد استفاده آن می‌باشد. در اواسط بهار گل‌های نارنج شکفته می‌شوند و سریعاً ریزان می‌باشند. این گلها جهت تهیه مربا و عرق بهار نارنج استفاده می‌شوند. بهار نارنج و عرق آن به عنوان آرام‌بخش و مدرّ مصرف سنتی دارد.
بخش‌های طبی: پوست تازه و خشک شده، میوه، گل‌ها، تخم و روغن استخراج شده آن.
طبیعت شکوفه‌های بهار نارنج گرم و خشک ذکر شده است.
 

اثرات درمانی

* بهار نارنج آرامش‌بخش و ضدهیجانات دستگاه عصبی است و سردردهای عصبی و میگرنی را کاهش می ‌دهد.
* بهارنارنج در تقویت معده بسیار مؤثر است و تپش نامنظم قلب، تشویش و اضطراب را از بین می ‌برد.
* برای کنترل تشنج‌ها و حمله قلبی هم بهار نارنج را توصیه می ‌کنند.
* اگر مشکل کم‌خوابی یا بی‌خوابی دارید، حتماً پیش از خواب، مقداری عرق بهار نارنج یا چای آن را بنوشید.
* اشتها آور و ضد سرفه است.
اثر بهار نارنج در ظرف مسی تا هفت ‌سال و در ظرف شیشه‌ای تا یک سال باقی می‌ماند.
*برای نرم کردن پوست های خشک و جلوگیری از شکنندگی مویرگ ها استفاده می شود.
 
*درمان دردهای متواتر شکمی، نفخ، اسپاسم، سوء هاضمه، فشارهای عصبی و ناراحتی های مربوط به هیجان و عاطفه نیز از موارد مصرف اسانس بهار نارنج هستند.
 
*دم کرده گل درخت بهارنارنج برای برطرف کردن قولنجهای عصبی مفید است. 
 
*از مخلوط آب کرفس و عرق بهار نارنج برای دفع سنگ های کلیه و مثانه و خرد کردن آنها نیز استفاده می شود.
 
* بهار نارنج تازه در تهیه آب مقطر بهار نارنج  کار می رود. بهار نارنج خشک شده به صورت دم کرده و به عنوان ضد تشنج در بیماری های عصبی مانند هیستری ضعف اعصاب و  هم چنین رفع سکسه به کار می رود. آب مقطر بهار نارنج به وسیله بخار آب تهیه می شود. برای این کار یک کیلو بهار نارنج و یک لیتر آب یک کیلو آب مقطر تهیه کنند. آب مقطر  بهار نارنج مایعی زلال دارای بوی بسیار قوی و معطر است. رنگ آن گاهی به علت فساد و رشد باکتری ها تغییر می کند.
 

 عرق بهار نارنج به جای دیازپام

با توجه به نتایج به دست آمده از یک مطالعه، از بهار نارنج می توان به عنوان یک پیش داروی موثر جهت کاهش اضطراب بیماران قبل از عمل جراحی استفاده کرد. این مطالعه با هدف مقایسه ی تاثیر عرق بهار نارنج و دیازپام بر اضطراب بیماران قبل از عمل جراحی انجام شد.در این مطالعه تعداد 60 بیمار 14 تا 48 ساله مراجعه کننده جهت عمل جراحی، انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه 30 نفره تقسیم شدند.
2 ساعت قبل از عمل به گروه یک 100 سیسی عرق بهار نارنج و به گروه 2 محلول یک قرص 5 میلی گرم دیازپام در 100 سی سی آب به صورت خوراکی داده شد. میزان اضطراب موقعیتی پس از مصرف دارو در هر دو گروه مصرف کننده ی بهار نارنج و دیازپام کاهش یافت.
 

کاربرد در طب نوین

در دانش گیاه‌شناسی جدید موارد استفاده اثبات‌نشده گل و روغن بهار نارنج، درمان مشکلات معده و عصبی، نقرس، زخم دهان، و آرام‌بخش برای تنش‌های عصبی و کم‌خوابی عنوان شده است.
ترکیبات شیمیایی اسانس: اسانس محتوی لینالول 34٪، لینالیل استات 17-6٪ ، لیمونن 15٪، پی‌نن، نرولیدل، ژرانیول، نرول، متیل آنترانیلات، ایندول، سیترال، فارنه سول، و جاسمون می‌باشد.
موارد مصرف درمانی اسانس: دارای اثر ضد افسردگی و آرام‌بخشی است. همچنین برای نرم‌ کردن پوست‌های خشک و جلوگیری از شکنندگی مویرگ‌ها استفاده می‌شود. برای این کار می‌توان یک یا دو قطره آن را با کِرِم‌ها مخلوط نموده و برای نرمی پوست استفاده کرد. تپش قلب، ضعف جریان گردش خون، اسهال مزمن،‌ دردهای متواتر شکمی، نفخ، اسپاسم، سوء هاضمه، فشارهای عصبی و ناراحتی‌های مربوط به هیجان و عاطفه نیز از موارد مصرف اسانس بهار نارنج هستند.
این اسانس و اسانس حاصل از تقطیر برگ‌ها و شاخه‌های جوان، در تهیه ادکلن نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند و همچنین به عنوان ماده معطر در داروسازی و نوشابه‌سازی نیز مصرف می‌شوند.
 

عوارض جانبی گل بهار نارنج و روغن گل

هیچ ضرر و عوارض جانبی شناخته شده‌ای در ارتباط با استفاده مناسب از دوز دارویی معین شده وجود ندارد.
 

منبع :
گیاه‌شناسی دارویی،  دکتر احمد امامی، علی آهی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، 1387
دایره‌المعارف طب سنتی، گیاهان دارویی، جلد دوم، دکتر ابوالقاسم سلطانی، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، انتشارات ارجمند، تهران، 1384.
 

بیشتر بخوانید :
خواص بهار نارنج
بهارنارنج