والدین و راهکارهایی برای تقویت حس کنجکاوی کودک

 والدین می­ توانند زمینه مناسبی را برای تقویت حس کنجکاوی کودک خردسال خود در خانواده فراهم کنند.
 

چکیده : آغاز حسِّ کنجکاوی اطفال، مدتی بعد از تولد و تشدید آن بین سنین دو تا پنج سالگی است. نکته مهمی که به آن باید توجه کرد این است که پاسخ مستقیم و صریح به سوالات کودک، موجب عدم فعال شدن ذهن او می ­شود؛ بنابراین با یادگیری راهکارهای این مقاله می­ توانید گامی در جهت تقویت حس کنجکاوی فرزندتان بردارید.

تعداد کلمات 1180 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه­

یکی از حس‌هایی که در اطفال بسیار قوی عمل می‌کند، حس کنجکاوی آن‌هاست. با گذشت چند ماه از تولد، کودک، علاقۀ شدیدی به محیط اطراف پیدا می­کند و با افزایش مهارتِ دستانش و حرکت به این‌سو و آن‌سو، این حس نیز برانگیخته می‌شود.
 

حسِّ کنجکاوی اطفال بین دو تا پنج سالگی بسیار شدید می‌گردد و سؤال‌های آن‌ها دربارۀ مسائل مختلف بیشتر می‌شود. گاه به جای ارائه پاسخ‌های آماده، در مقابل سؤال او، موقعیتی را فراهم کنید تا او با نشانه و علامت، به پاسخ درست دست یابد؛ زیرا اگر پاسخ مستقیم به کودک دهید، ذهن او فعّال بار نمی‌آید. در حالی که برای تقویت حسِّ کنجکاوی و قرار دادن آن در مسیر صحیح باید:
الف) او را به طبیعت، باغ پرندگان، موزه‌های انسان‌شناسی و... ببرید و به مشاهده و جمع‌آوری اطلاعات دربارۀ طبیعت و انسان تشویق کنید و زمینه را برای ایجاد سؤال‌های تازه در ذهن او و راهنمایی مناسب آماده کنید. با مشاهدۀ طبیعت، ذهن او باز شده، قدرت تفکرش افزایش می‌یابد. هم‌چنین با کسب اطلاعات دربارۀ حقیقت انسان، می‌تواند رفتارهای خود را کنترل کند.[1]
ب) در برابر پرسش‌های کودک، پاسخ زیبا و در سطح فهم او به کار ببرید؛ زیرا با دریافت جواب صحیح، خصوصاً در زمینۀ خداشناسی، به سمت راستی و درستی کشانده شده و با بی‌توجهی والدین به سؤال‌ها، زمینۀ انحرافش فراهم می‌شود.
ج) به کودک خود آموزش دهید به مسائل اطرافش با دیدی عمیق و نقّادانه نگاه کند. برای این کار در مورد کودک، خانه و... از او نظرخواهی کنید و دربارۀ علائقش به بحث و گفت‌وگو بپردازید.
د) برایش وسایل و اسباب‌بازی‌هایی که هدف مشخص ندارد و شکل‌های مختلفی با آن می‌توان ساخت، تهیه کنید.
هـ) چیزهای قدیمی را که خطر ندارد و خراب کردن آن‌ها بی‌اشکال است جمع‌آوری کنید؛ مثل ساعت، جاروبرقیِ خراب، رادیو قدیمی و در اختیارش قرار دهید، سپس به او کمک کنید آن‌ها را باز کند و ببندد.‌[2]
گاه کنجکاوی کودک در محیط خارج از خانه موجب دردسر والدین می‌شود؛ در این صورت می‌توان با محبت، شرکت دادن او در مکالمات دوستانه و خانوادگی و یافتن کودک هم‌سن برای بازی، او را کنترل کنید، یا هنگامی که می‌خواهید به محیط جدیدی بروید، وسایلی مانند کتاب یا اسباب‌بازی به همراه خود ببرید تا کودک را مشغول نگه دارید، با وجود این اگر بر دست زدن یا برداشتن چیزی خارج از برنامه اصرار دارد، دست او را محکم بگیرید، قاطعانه، «نه» بگویید و به هیچ ترتیبی تسلیم نشوید؛ اگر مجبور شدید از محرومیت موقت استفاده کرده و نظارت کنید این کار را انجام دهد.
 

1 ـ او را روی یک پتو بگذارید و اشیاء جالب را برایش فراهم کنید تا با آن‌ها مشغول شود.
2ـ محیط را امن کرده و اشیای نامطمئن را از دسترس او دور کنید؛ زیرا هشتاد درصد مسمومیت‌های اتفاقی ـ که به منظور خودکشی خورده نشده‌اند ـ در مورد کودکان ده تا سی ماهه اتفاق می‌افتد.
3 ـ پریزهای برق، قفسه‌های خانه، کمد دارو، توالت، پله‌ها، اجاق گاز، لبه‌های تیز مبل، اشیای کوچک و کمدها و درهایی که خودبه‌خود قفل می‌شوند، از عوامل خطرآفرینی برای کودک در این سن به شمار می‌آیند.
4 ـ به کودک یاد دهید که چه چیز خطرناک است؛ مثلاً اگر به سوی اجاق می‌رود، او را عقب کشیده، با لحنی محکم بگویید «نه» یا «داغه». با آن که معنای این دو کلمه را متوجه نمی‌شود، ولی لحن صدایتان نشان می‌دهد که او در حال انجام دادنِ کاری است که شما دوست ندارید.
 

یکی از توانایی‌هایی که در انسان باید پرورش یابد اراده است. اراده، نیروی وابسته به عقل است، که هر چه قوی‌تر گردد، انسان بهتر می‌تواند کارهای خود را با موفقیت به سرانجام برساند.[3] به عقیده «گوته»[4] شاعر، ادیب و نویسنده آلمانی: در هر کاری شراط اصلی داشتن ارادۀ قوی است، شرایط دیگر چندان اهمیتی ندارد.[5]
اگر کسی از امکانات خوبی برای تحصیل برخودار بوده، اما ارادۀ باز کردن کتاب را نداشته باشد، نمی‌تواند به موفقیت دست یابد، پس باید از دوران کودکی ارادۀ خود را قوی نماید. اگر کودک ارادۀ ضعیفی داشته باشد، در آینده، هم در رسیدن به موفقیت‌های شغلی و هم در حفظ ایمان و عقیدۀ خود دچار مشکل می‌شود. چنین فردی در برابر مشکلات و شکست‌ها شانه خالی کرده، تاب مقاومت در برابر گناه، افعال زشت، افکار انحرافی و تهاجم فرهنگی را ندارد، به راحتی از آن استقبال می‌کند و سعادت دنیوی و اخروی خود را تباه می‌سازد.
از طرفی، بی‌ارادگی در کودک موجب می‌شود، حتی اگر استعداد خوبی داشته باشد، اما برای انجام کارها، خود را فاقد توانایی دیده، پیشرفت و موفقیت را از خود دور می‌پندارد؛ فردی سربار جامعه و خانواده پرورش یافته، در نهایت به سمت انحرافات و جرائم سوق پیدا می‌کند. «انوره دو ـ بالزاک»[6] نویسنده نامدار فرانسوی در این باره می‌گوید: استعداد شگرف، بدون ارادۀ آهنین معنا و مفهوم ندارد.[7]
اراده آهنین داشتن خوب است؛ اما قرار گرفتن اراده در مسیر صحیح، می‌تواند موجب سعادت گردد. انسان، به وسیلۀ اراده می‌تواند راه خیر و شر را انتخاب کند و از استعدادهایش در مسیر خیر بهره ببرد یا آن‌ها را به سمت تباهی سوق دهد. مقصود از تقویت اراده در این بحث، تقویت اراده در مسیر دینی، اسلامی و عقلی است؛ یعنی پرورش کودک به گونه‌ای که ارادۀ او، در جهت انتخاب بهترین راه تقویت شود؛ در ذیل به برخی از اقداماتی که والدین می‌توانند در مسیر رسیدن به هدف به کار ببرند، اشاره می‌شود:[8]
 ـ واگذاری کارهایی متناسب با توانایی طفل و پی‌گیری آن‌ها تا اتمام آن؛
 ـ برنامه‌ریزی در امور مختلف مثل تماشای کارتون، بازی، نقاشی و...؛
ـ تشویق در حین انجام فعالیت و گاه، دادنِ هدیه‌ای کوچک؛
 ـ صبور بودن و انتقاد نداشتن؛
ـ تلقین جملۀ «تو می‌توانی».

منابع: آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.